Qualzina

UL
 Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis
Qualzina
Fṛâziun
Qualzina – Veduta
Qualzina – Veduta
Višta d' Qualzina carendu Rivèn
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Piemunte
Provìnsa Cuni
Comùn Ulmea
Teritöio
Coordinæ:44°07′39.37″N 7°51′42.65″E
Altitùdine1 337 m s.l.m.
Abitanti17
Âtre informaçioìn
CAP12078
Prefìsso0174
Fûzo oràrioUTC+1
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión:
Qualzina
Qualzina
Wikidata · Info

«E brova Qualžina! Poštu chinscì bèa, cun a bulgô Suvrona, cun Sen Lurenzu, i Sen, i Merli e el Birōncu, cun el cà che i porlo d storia, d fatiga e d amua, d quonde che u j era tonta gente a vivo, cultivoa e patûrioa.»

(Qualžina, Mirco Rizzo[1])

Qualzina (o Gualzina, šcriccia Qualʒina 'nt' A Lav'zoo, Qualžina 'nt'ṛa gṛafîa d'Mirco Rizzo, nt’ û dialettu d’Albenga Quarsîna, ‘n italian Quarzina) r’ê ina fṛâziun d’l cumün italian d’Ulmèa, ch’ ṛô ‘ncù 17 abitonti (nümm’ṛi aggiulnoi au 2019).[2]

Geugṛâfia

Èl Munte Caštea

A fṛâziun a s’ tṛöva 'n media a 1137 m ‘ns û livéllu d’l moa, ṛ’ê ‘n mèʒʒu a j’ Olpi Liguri, sutta èl Munte Caštea (otu 1773 m), èl Pöʒʒu Brignocca (1538 m), è a ṛa Culma (1570 m).

Èl bulgoi i sun ešpošte a sud, è p’l lò i pio tontu sua. A bulgò cịûˊ ota ṛê a cilca 1237 ‘ns û livéllu dâ maṛina, è ṛê qualla au rundu a ṛa Ges̅c̅ịatta d’l Colmine.[3] Chizì i büšchi i sun menu špašši r’špettu a j’oto fṛâziui, ascì p’l lōˊ ‘n Qualzina u j’eṛa tonci paštua è a tèra a vigniva tṛavajiô ‘ntî bei compi ašquos̅c̅i cioi.

Da ch’zì u s’ ovṛe a ṛa višta tütta a valô d’ Riven fin a ṛa colla d’Nova, da l’Almetta al Beltrand, è sutta u s’ vaghe èl moa d'Inejia, nt’ ‘l ʒulnoi šcalle u s’ vaghe a Colsica è afin èl muntogne dâ Saldegna.[4]

Lovji

A u rundu al Pizzu d’ Ulmèa u j’è trai lovji: u Loviu dî Revelli, cịüˊ ō meno d’ 200 mq. Ch'u dà urigine al Culsojia, u Loviu d’l Pizzu, lolgu 60 m e pṛûfundu 6, d'lun'ch'u nošše l’Almélla è u Loviu dû Lau, polvu ma pṛêziusu p’lché u j’è i tṛitui, l’è ‘n mèʒʒu a i pṛoi veldi.[5]

Štōṛia

Qualzina, višta d'l cà

S’cundu a tṛadiziun Qualzina ṛè a cịüˊ vejia d’l fṛâziui. A j’eṛa ʒà ‘nt èl mediuevu quon’ ch’è j’eṛo ‘rivoi d’l famî ch’ i vignivo da dî pōšti dapè. Ün dî pṛimmi ‘ncaltamenti ch’i poḷlo d’l divelse bulgoi ch’i fan Qualzina l’ è šcṛiccịu da u Scignua d’Ulméa ‘ntl 1121, d’ lì u s’ sa ché a quai tempi u s’ duèva pagoa ina tossa fissa p’ṛ oggni famia dâ fṛâziun, cun locce è fulmoggi.

Štradde

Cumme p’l tütte j’ oto fṛâziui d’ Ulmèa ascì Qualzina ṛô avüˊ in folte svilüppu ‘ntulnu al 1600, cun u scištema d’ cultivaziun a fošše. 'Ntulu al 1980 a fṛâziun ṛê štô culegô cun j’ Aimui, cun ina növa via ašfaltô, a via vejia a muntova dal Punte d'Nova è ṛ’eṛa štṛència è dṛiccia.

Viöa

Dal 1990 j’ Alpî d’ Ulmèa è ‘l "CAI" j’ han auvèltu ‘n viöa (Balconata di Ormea), ch’ u possa ‘šcuos̅c̅i ‘nt tütte èl fṛâziui d’ Ulmèa, d’ ‘n l’Eca a l’Olbṛa è fin ‘n Viuzenna, pasèndu ascì p’l Qualzina.[6]

Abitonti

Qualzina, èl ōto cà d'l paise

A fṛâziun ṛê cumpošta dal bulgoi d’Sen Lûrè, au rundu aṛa ges̅c̅ịa dedicô au sontu, i Sèn, Mèṛli è èl Cà dî Brignocchi, cịüˊ èl Bironcu è a bulgô Suvrona, a cịüˊ ota d’l paìse, cun èl cà focce a u rundu aṛa caplatta dâ Madōnna del Colmine.[4] Divelsci i sun i štṛanōmmi dî veji dâ fṛâziun, cumme j’Agocci è Lûré, štṛanōmmi ch’i s’ tṛövo ascì ‘nt’ “A Lav'zoo” ediziun 2016.[7]

I patachî d’Ulmèa i ciommo quai d’ Qualzina muri giuldi (facce sporche), cumme l’è cantà ‘ntâ "Balodda d'Ulmea" d’ Pè Curumbu (Piero Colombo).[8]

Pōšti d’ ‘n-t-rèsse

• ‘N Qualzina u j’ è a caplatta d’ Sen Lûrè, foccia ‘ntà bulgô cịüˊ gṛōssa dâ fṛâziun, ṛê ‘nsâ polte ch’ a špolʒe d’ cịüˊ da ṛa cōšta lun’ ch’ u pōggia tütta a bulgô.[4]

• A ges̅c̅ịa dâ Madōnna d’l Colmine ṛê nt’ èl pṛimme cà ‘rivendu da j’ Aimui, a Bulgô Suvṛona.[9]

• Da vago u j’è ascì a ges̅c̅ịa d’ Sèn Zan aṛa Culma, ṛê ‘ns’ in altipian lunde ch’ u s’ j’ ariva pasèndu da ‘n viöa ch’ u pōlta al Pizzu d'Ulmèa. Ṛê štô foccia vèlsu èl 1920; vèlsu èl mèʒʒu d’ j’ oggni 1990 u j’è šta giuntà in bèa pultiattu d’noi.[10]

Da vegō ascì

(IT) Racòlta d'futugrafîe d'Qualzina, in sce flickr.com. URL consultòu l'11 òtôbre 2021.

Nòtte

  1. ↑ (LIJ, IT) Qualžina, Mirco Rizzo, in sce m.youtube.com. URL consultòu o 24 seténbre 2021.
  2. ↑ (IT) Ra fraziun d'Qualzina 'nt' ra cumüna d'Ulmea, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu l'11 òtôbre 2021.
  3. ↑ (IT) FAI, Ges̅c̅ịa d’ Sèn Zan aṛa Culma, in sce fondoambiente.it. URL consultòu l'11 òtôbre 2021.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 (IT) M. Pelazza, G. Mao, F. Merlino, D. Bassi, E. Michelis, S. Odasso, G. Casalis e G. Barrelli, Guida di Ormea, Ulmèa, Le campane di San Martino, 1986, p. 47.
  5. ↑ (IT) M. Pelazza, G. Mao, F. Merlino, D. Bassi, E. Michelis, S. Odasso, G. Casalis e G. Barrelli, IV (Aspetto Geografico), in Guida di Ormea, Ulmèa, Le campane di San Martino, 1986, pp. 30-31.
  6. ↑ (IT) Balcunodda d'Ulmèa, in sce valtanarolife.com. URL consultòu l'11 òtôbre 2021.
  7. ↑ (LIJ, IT) Vàrri, Soprannomi (PDF), in “A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”, Asuciaziùn Ulmeta, 2016, p. 38.
  8. ↑ (LIJ, IT) Pè Curumbu (Piero Colombo), A Balodda d’Ulmea (canzun) (PDF), in “A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”, Asuciaziùn Ulmeta, 2016, p. 38.
  9. ↑ (IT) Festa da Madonna du Carmine, in sce unionemontanaaltavaltanaro.it. URL consultòu l'11 òtôbre 2021.
  10. ↑ (IT) FAI, Ges̅c̅ịa d’ Sèn Zan aṛa Culma, in sce fondoambiente.it. URL consultòu l'11 òtôbre 2021.

Oci pugetti