Hāmiora Mangakāhia

Ko Hāmiora Mangakāhia nō Ngāti Whanaunga o Hauraki, he kaiārahi, he āteha, he kaitōrangapū. I whānau mai ia i te tau 1838 ki Moehau. Ahakoa i pakeke ai ia hei Karaitiana, he tangata mōhio hoki ia ki ngā whakapapa, ngā kōrero tawhito a tōna iwi. I tana kaha ki te pupuri i ngā whenua o tana whānau, ka matatau ia ki ngā mahi o te Kōti Whenua Māori, ahakoa he mahi hua kore.

Ko tana mahi mā te Kotahitanga te mahi nui rawa atu a Mangakāhia. Ko ngā tino kaupapa o taua rōpū kia whakakāhoretia te Kōti Whenua Māori me ngā ture whenua Māori katoa; kia whakatūria ngā komiti Māori ki te whakatau i ngā tautohetohe i raro i ngā tikanga Māori. Koia rā tana kōrero ki te Kōmihana mō ngā Ture Whenua Māori i te 1891 kia whakakāhoretia te Kōti.

Nō te 1892 ka pōtitia a Mangakāhia hei Pirimia o te Pāremata o te Kotahitanga. Ka tonoa e ia kia tukua he pitihana ki te Pāremata i Te Whanga-nui-a-Tara, e inoi ana tuatahi, kia whakakāhoretia ngā ture whenua Māori, tuarua, mā te Māori anō e whakahaere ngā take Māori.

I whai anō a te Kotahitanga kia tū tētahi Pāremata Māori. Ki tā Mangakāhia, kāhore te Pāremata Māori e whakararu i te mana o te Kuini, engari he huarahi pea kia whakahaere ai te Māori i ōna whenua. Ki tāna titiro, ko te mana motuhake o te Māori he mea tiaki nā te Tiriti o Waitangi, nā te Ture Kaupapa Taketake o 1852, e whai mana ai i tekiona 71 ngā tikanga Māori i ngā takiwā ko te nuinga o te taupori he Māori.

Tae rawa atu ki tōna matenga i te 1918, ka pau i a Mangakāhia tana kaha mā te Pāremata o te Kotahitanga.

• Meri Te Tai Mangakāhia

• Ngā Tāngata Taumata Rau URL:NZDB

Ngā kaihautū 1840-1980

Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui • Āpihai Te Kawau • Hāmiora Mangakāhia • Hēnare Kaihau • Hēnare Mātene Te Whiwhi • Hēnare Matua • Hēnare Tomoana • Hirini Rāwiri Taiwhanga • Hoani Nahe • Hōne Heke • Hōne Heke Ngāpua • Hōne Mohi Tāwhai • Hōne Ōmipi • Hōri Kerei Taiaroa • Horonuku Te Heuheu Tūkino IV • Karaitiana Takamoana • Matiaha Tiramōrehu • Meri Te Tai Mangakāhia • Niniwa-i-te-rangi • Nireaha Tāmaki • Pāora Tūhaere • Pōmare II • Pōtatau • Rangi Topeora • Rāpata Wahawaha • Rewi Manga Maniapoto • Riperata Kahutia • Riwha Tītokowaru • Tāmati Wāka Nene • Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia • Tāwhiao • Te Hāpuku • Te Heuheu Tūkino III, Iwikau • Te Keepa Te Rangihiwinui • Te Keepa Te Rangi-pūawhe • Te Kooti Arikirangi Te Turuki • Te Pahi • Te Rauparaha • Te Ruki Kawiti • Te Whiti o Rongomai • Timi Kara • Tohu Kākahi • Wahanui Huatare • Wiremu Kīngi Te Rangitāke • Wiremu Pere • Wiremu Tako Ngātata • Wiremu Tāmihana • Wiremu Te Kākākura Parata • Wiremu Te Wheoro Ngā kaihautū 1900-1980:   Apirana Ngata • Eruera Tirikātene • Hēnare Balneavis • Hēni Materoa • Hoani Te Heuheu Tūkino VI • James Clendon Tau Hēnare • Korokī • Mahuta Tāwhiao • Matiu Rata • Māui Pōmare • Paraire Paikea • Rangi Mawhete • Rua Kēnana • Tahupōtiki Wiremu Rātana • Tai Mitchell • Te Puea Hērangi • Te Rangi Hīroa • Tuaiwa Eva Rickard • Turi Carroll • Whina Cooper Ngā Kāwana:   George Gipps • Te Hopihona • Pitiroi • Hōri Kerei • Tāmati Parāone Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps • Edward Eyre • Francis Dart Fenton • Francis Dillon Bell • Frederick Edward Maning • Frederick Weld • Frederick Whitaker • George Rusden • Gilbert Mair • Henry George (Earl) Grey • Henry Russell • Henry Sewell • Hōne Hīhana • Jack Kent Hunn • James Crowe Richmond • James Edward Fitzgerald • James Prendergast • James Stephen • John Gorst • Joseph Gordon Coates • Julius Vogel • Lord Glenelg • Michael Joseph Savage • Norman Kirk • Peter Fraser • Ralph Hanan • Robert Stout • Te Hētana • Te Mākarini • Te Paraihe • Te Paranihi • Te Pōkiha • Te Pūhipi • Thomas Buick • Thomas Bunbury • Walter Mantell • Walter Nash • William Herries • William Martin • William Rees • William Spain Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield • George Clarke • James Cowan • Pīhopa Pomaparie • Richard Taylor • Te Harawira • Te Herewini • Te Karuwhā • Te Kerēhi • Te Koroneho • Te Mātenga

He maramara noa iho tēnei tuhipānui. Tirohia ngā tikanga whakapai mō tēnei paetukutuku reo Māori. Māu pea e tāpiri ētahi kōrero kia tāroa ake?