Трпезарија

Традиционална трпезариска маса

Трпезарија[1][2] — просторија во која се служат оброците, особено каде што се јадат главните или посвечените оброци.[3] Тоа може да се однесува на одаја во куќата, односно во станот во која се служат оброците или на просторија во хотел каде што се служат оброците.[4]

Покрај просторијата, поимот во неформалниот говор може да се однесува и на мебелот наменет за опремување на таа просторија,[5] кој обично се користи во трпезаријата, а понекогаш се продава како соодветен комплет - трпезариска маса, столици и комода (креденец).[3]

Етимологија

Зборот трпезарија доаѓа од грчкиот збор трапезион (τράπεζιoν)[6] - маса на која се служи храна.[7] Под трпезарија се подразбира просторијата во која е поставена таква маса, односно каде се јаде храна.

Интересно е што зборот трапез има ист корен. Доаѓа од латинскиот збор trapezium (trapezium) - латинската форма на грчкиот збор trapezion. Во Евклидовите елементи, овој поим се однесува на сите четириаголници освен квадратот, ромбот и правоаголникот, како и скратената пирамида.[6]

Историја

Трпезаријата, собата во куќата која поттикнува опуштање, дружење и уживање во храната, е релативно нова идеја. Кога луѓето ги напуштиле природните засолништа и почнале да градат свои живеалишта, во нив имало само една просторија за сите намени - спиење, подготовка на храна и јадење. Според многу историчари, идејата за посебна просторија која служи само за јадење се родила во Стара Грција.[8] Со векови, ваквата соба во куќата бил луксуз што можеле да си го дозволат само богатите членови на општеството.[9]

Стар век

Реконструкција на римски триклиниум. Археолошка државна збирка, Минхен

Старите Грци биле меѓу првите кои препознале дека јадењето во интимност и удобност го зајакнува статусот и класната поврзаност. Водечките луѓе на најмоќните полиси се собирале на раскошни вечери во простории специјално дизајнирани за гозба. Во тие простории немало повеќе од единаесет кревети од камен или дрво, на кои можеле да се сместат најмногу двајца мажи. Младите седеле на земја. И младите и старите пиеле разредено вино (беванда), јаделе меденици и костени и воделе филозофски расправи.

Овој живописен опис на римската трпезарија крие мрачна реалност. Едно добро водено римско домаќинство можело да има дури 400 робови кои правеле сè, од избирање на мени до правење и доставување подароци за гостите. Во сите активности, „милоста“ била само паролоа. Најмала грешка доведувала до брутални казни. Како што пишува историчарот Рој Стронг, „ако играта била недоволно занимлива или рибата слабо зачинета, готвачот би бил соблечен и претепан, иако готвачите биле рангирани доста високо во хиерархијата на робовите“. Според еден запис, послужувачот за пијалаци скршил кристална чаша. За овој прекршок му биле отсечени рацете и обесени околу вратот и тој бил принуден да парадира низ трпезаријата. Потоа бил фрлен жив во езерце, како храна за месојадните риби.[9]

Римјаните јаделе во слична посебна просторија, наречена триклиниум. Тие, како и старите Грци, не јаделе седејќи, туку лежејќи, а креветите биле малку поинакви, за да ги сместат жените и мажите, бидејќи и жените можеле да присуствуваат на овие социјални настани.[8] Местоположбата на собата во куќата била одредена од сезоната и каприцот на домаќинот. За време на жешкото медитеранско лето се избирале места каде што продирало ветрето, додека во зима се користеле простории заштитени од провев. Некои биле избрани така што нудат поглед на морето или околниот предел. Старите Римјани понекогаш ги поставувале своите маси надвор. Најлуксузните простори за јадење биле и удобни и прекрасни. Во еден триклиниум во Помпеја имало фонтани од кои прскала вода дури и од масите. Гостите на извесен Лореј Тибуртинус (Loreius Tiburtinus) можеле да изберат разни деликатеси од големите базени во просториите насликани со фрески со светли бои со митолошки теми.[9]

Среден век

Манастирска трпезарија
Реконструкција на средновековната трпезарија. Замокот Вартбург, Германија

За разлика од оние од стариот век, средновековните трпезарии биле скромно уредени, неудобни и полни со мебел, иако гозбите биле богати. Единствена декорација биле богато украсени таписерии.

Удобноста на трпезаријата растела со процутот на трговијата, т.е. подемот на средната класа, а поимите за дом и огниште се менувале во исто време. Од средината на 14-тиот до средината на 16-тиот век, луѓето почнале да јадат и да живеат подобро благодарение на развојот на пазарната економија. Дури и платите на работничката класа пораснале. Салони, „трпезарии“ и други простории погодни за јадење почнале да се појавуваат и во архитектонските планови. Големиот ренесансен архитект Леон Батиста Алберти напишал дека трпезаријата треба да биде поставена така што во неа се влегува од центарот на куќата, дополнително советувајќи дека „треба да има една трпезарија за лето, една за зима и една за средните сезони. Два века подоцна, Англичанецот Вилијам Сандерсон препорачал да висат слики од кралеви и кралици во трпезаријата.[9]

Современо време

Трпезарија од крајот на 19 и почетокот на 20 век.

Со повисоките плати дошла и зголемената потрошувачка на стоки, вклучувајќи мебел и прибор за подготовка на храна. Со текот на времето се развила култура на домување, карактеристична за новосоздадените услови. Една од особеностите на оваа култура - трпезаријата, нудела место каде членовите на семејството дискретно уживале во секојдневното дружење, па била така уредена што да оддава пријатна и удобна атмосфера. Во некои области, декорацијата на трпезаријата била доведена до неверојатни крајности. Во викторијанското раздобје (19 век) во Обединетото Кралство, трпезариите биле раскошни соби, опремени со тапацирани столчиња, комоди од махагони, садови од калај, кинески порцелан, ленени салфетки и покривки за маса и сребрен прибор за јадење. Архитектонските водичи и каталозите за прибор биле дебели како телефонски именици. Оброците биле настан за викторијанците и тие обезбедувале удобно опкружување колку што можеле да си дозволат за овие прилики.

Оваа практика се преселила и во Соединетите Американски Држави, па членовите на средната класа земале заем за да му дозволат на своето семејство луксузна трпезарија, бидејќи, меѓу другото, оваа соба ја претставувала разликата меѓу нив и сиромашните класи - станала статусен симбол. На крајот на 19 век, многу буржоаски куќи имале две трпезарии. Едната до кујната, за неформални семејни оброци, а другата за официјални јавни настани. Оваа втора, поелегантна соба го одразувала вкусот и статусот на семејството. Била опремена со плински лустери, тешки таписерии, маси и столови од црн орев или некое друго скапо дрво. На страничните маси биле изложени десетици предмети од порцелан, сребро и стакло. Средината на масите биле украсени со украси во облик на роза од сребро или стакло. Од таванот виселе бројни папрати, а палми растеле во позлатени жардинерии. Сложените цветни аранжмани ги украсувале стратешките точки на собата, а светилките или сребрените свеќници опремени со восочни свеќи и обоени ролетни ја осветлувале целата сцена.

А сепак, мебелот не бил доволен да ја оддалечи средната класа од најниските слоеви. Угледните членови на буржоазијата морале да негуваат добри манири. Затоа оброците станале социјални настани со свои правила кои одредувале строго специфични времиња на оброци, манири на маса, прибор за јадење итн. Меѓутоа, развојот на современото општество во втората половина на 19 век ја принудил работничката класа, а во помала мера домаќинствата од средната класа, да го приспособат својот живот на работното време. Во претходните децении, сопругите и мајките ги пречекувале своите семејства за оброк околу пладне, за време на паузата. Децата брзале дома од училиште, татковците од работа. На крајот на 19 век оваа традиција на семејно собирање околу ручек во голема мера исчезнала. Семејствата главниот оброк го преместувале во вечерните часови, а таткото на семејството често можел да го дели заработениот леб со семејството само во недела.[9]

20 век

Трпезарија во мал модерен стан

Со доаѓањето на 20 век, трпезаријата, како главна просторија за обедување, била заменета со кујната, бидејќи јадењето во кујната им нуди поголема удобност на членовите на семејството. Во тоа време, многу семејства почнале да се грижат повеќе за индивидуалното здравје и продуктивност отколку за викторијанскиот морал и манири. Според историчарот Харви Грин, „Напредниот идеал за ефикасност и новооткриената посветеност на средната класа и елитата на здравјето и фитнесот помогнаа да се променат старите идеи за изгледот и функцијата на домот“. Кујната и бањата станаа жариштата за совети и критики, заменувајќи ја концентрацијата на претходната ера во салонот и трпезаријата. Трендот бил здрава храна и исхрана, богата со житарки и овошје, кои ги замениле висококалоричните пудинзи и мрсната храна.[9] Оттогаш досега малку што се променило.

Во современите архитектонски решенија, трпезаријата често е дел од кујната или дневната соба, единствена целина или одделена со параван,[10] шанк, парче мебел или некоја слична преграда што го дефинира просторот.[11] Во малите апартмани, просторот за јадење може визуелно да се дефинира со поставување тепих или некоја друга подна покривка, во чија средина ќе биде поставена трпезариската маса.[12] Во такви случаи, мебелот за трпезарија треба да одговара на стилот на другиот мебел во собата.[13]

Архитектонски норми

Според нормите за станбени згради и станови, минималната пропишана ширина на трпезаријата треба да биде 2,2 m. Исто така, не е дозволено директно поврзување со бањата, односно тоалетот, со дневната и трпезаријата. Гарсоњерата и еднособниот стан немаат посебна трпезарија, додека апартманите со една и пол спална соба имаат посебна трпезарија.[14]

Уредување на трпезаријата

Во модерен дом, трпезаријата не е само место за јадење, туку и простор за собирање на семејството и пријателите [15] и за секојдневни активности, од извршување на домашните задачи до играње и забава.[16] Оваа соба повторно станува центар на семејниот собир.[13]

Најважниот елемент во дизајнирањето на просторот на трпезаријата е изборот на место за трпезариска маса. Ова парче мебел има најголемо влијание врз функционалноста и удобноста на трпезаријата.[13]

Основниот мебел за трпезарија е трпезариска маса и столици. Доколку просторот е поголем, може да се надополни со кабинети и витрини за чување чаши, прибор за јадење и разни украси. Просторот на трпезаријата може да се усоврши со голем број различни детали, како што се: тепих, огледало, украсно осветлување, цвеќиња во вазни или саксии, завеси и слично.[13][15]

Трпезариска маса

Поставена трпезариска маса

Трпезариската маса е еден од најважните елементи и често го дефинира стилот на трпезаријата. Првиот и основен критериум за избор на трпезариска маса е големината на просторијата. Маса за четворица се избира за помали соби, додека оние за шест или повеќе лица може да се сместат во поголеми простории. За сè попопуларните мали апартмани, најдобро решение е преклопна трпезариска маса која лесно може да се складира кога не се користи. Заштедува простор и не ја губи својата функционалност. Големината на масата треба да биде таква што во просторијата има доволно простор за пристап до столиците.[13]

  • Минималните димензии на квадратна маса за четворица се 75x75 cm, но се препорачуваат 90x90 cm. Масата може да биде и кружна, кружна со пречник од 110 см. Оптималната големина на масата за четири лица е 120x80 cm.
  • Маса за шест лица не треба да биде помала од 140x80 cm или кружна со пречник од 140 cm.[12]

Трпезариска маса може да се направи од различни материјали. Најчесто тоа е дрво, но во зависност од внатрешноста може да биде и од метал, пластика, стакло итн. Обликот е најчесто правоаголен, поретко кружен, но табелите со нетипични, оригинални облици се сè попопуларни.[13] Така, на пример, маса со дрвен врв со неправилен раб внесува допир на природата во современ ентериер. Масите со богати дрвени текстури и потемни нијанси се најпогодни за класичен ентериер. Современиот стил одлично се вклопува со минималистички едноставни маси, додека индустрискиот стил оди одлично со маса со метални елементи.[12] Еден од важните елементи на трпезариската маса може да биде и чаршавот, кој со својата боја и дезен ќе придонесе за атмосферата на собата.[15]

Трпезариски столици

Трпезариските столици можат да бидат со различни облици и дизајни. Најчесто тие се стилски усогласени со масата,[17] но можат да бидат сосема различни, дури и едни од други. Наместо столици околу трпезариската маса, може да се постават клупи, гарнитури и слично.[11]

Осветлување во трпезаријата

Правилно осветлување на трпезариската маса

Во трпезаријата светлината игра многу важна улога бидејќи ја создава посакуваната атмосфера. Изворот на светлина треба да биде над трпезариската маса. Светилката треба да биде поставена така што да виси околу 70 см од површината на масата,[11] за светлината да не ги заслепува луѓето што седат на масата. Најчесто решение е таванска светилка која виси над средината на масата. Прстен од светлина што паѓа одозгора ја дели зоната со храна од околниот простор. Алтернативно решение, кое ќе го даде истиот ефект, но поинтимна атмосфера, се една или две подни светилки поставени зад линијата на столчиња.[13]

Доколку во трпезаријата нема доволно природна светлина, или просторот е мал, проблемот може да се реши со поставување ѕидни огледала кои ја одбиваат (рефлектираат) светлината и создаваат илузија на поголем простор.[11]

Бои во трпезаријата

Трпезаријата е една од оние простории каде што ретко експериментирате со светли и необични бои. Повеќето луѓе избираат неутрални нијанси, додека нејзиниот карактер е нагласен со разни украсни предмети како чаршафи, салфетки и слично. Меките, пастелни нијанси на зелена, сива и розова, на пример, создаваат многу пријатна атмосфера и го прават просторот визуелно поголем отколку што е.[18] Топлите бои го отвораат апетитот, па помалку конвенционалната, но секако ефикасна боја која преовладува во трпезаријата е црвената. Затоа, на пример, повеќето ресторани за брза храна ја имаат оваа боја во своето лого. Во трпезаријата никогаш не треба да преовладува сината боја бидејќи таа како боја на студениот спектар го затвора апетитот.[19]

Фенг шуи во трпезаријата

Според фенг шуи, трпезаријата е просторија од големо значење за домаќинството, бидејќи таму јадат заедно. Ако се направи во согласност со оваа филозофија, може да помогне да се подобрат односите и дружењето. Најдобро е да се постави во средината на домот, во близина на кујната и што е можно подалеку од влезната врата. Огледалата се еден од пожелните елементи, бидејќи оставаат впечаток на просторност и удвојување на храната, а со тоа и благосостојба.[20]

Хотелска и ресторанска трпезарија

Хотелска трпезарија

Според неколку критериуми, видот и начинот на услуга, хотелите се класифицираат на хотели од пониска и повисока категорија. Овие категории се означени со ѕвезди (1-5). Бројот на ѕвезди што ќе ги има еден хотел зависи од многу фактори, меѓу кои се: надворешниот изглед на објектот, квалитетот на услугата, хигиената, квалитетот на храната, дополнителните капацитети и други. Хотелската стандардизација (The European Hotelstar Union), која би била прифатена во сите земји-членки, требало да се воведе на ниво на Европската Унија. Сепак, иако е создаден, не е задолжителен, служи само како водич и се заснова на германскиот систем кој имал големо влијание врз класификацијата на хотелите во Средна Европа. Според оваа категоризација, сите хотели (вклучувајќи ги и оние од најниските категории кои не мора да имаат ресторан) мора да имаат трпезарија каде што се служи појадок.[21]

Трпезаријата, било да е свечена или секојдневна, е најважната просторија во ресторанот. Дизајнот на оваа соба игра голема улога во целокупниот амбиент на ресторанот. Покрај маси и столови, овој простор е опремен со голем број други содржини, од кои некои треба да бидат скриени од очите на посетителите. Типот на маси и столови најмногу зависи од големината на просторијата. Поправените маси заштедуваат простор, но класичните маси се посоодветни во случај да треба да се склопат за поголемо друштво. Добро е мебелот да биде што поедноставен, бидејќи релјефните украси на масите и столовите задржуваат остатоци од храна, маснотии и слични нечистотии, што бара поголема грижа при одржувањето. Истото е случај и со ткаенините кои можат да се користат за покривање на седиштата и наслоните за столици.

Дизајнот на ресторанот треба да претставува рамнотежа помеѓу удобноста и максималниот капацитет на гостите. Клучен дел од секоја добро испланирана трпезарија во ресторанот е да има помошна просторија за додатоци, која треба да биде лесно достапна за персоналот, но скриена од очите на гостите. Во оваа просторија треба да има кафемат, дополнителни чинии, чаши и прибор за јадење, салфетки и зачини. Прочитајте го целосниот преглед на она што се чека во делот за чекање, вклучувајќи го и системот POS (Продажна точка ). Друг суштински елемент на трпезаријата на ресторан или хотел е шалтерот за персонал, каде меѓу другото има и каса. Друг елемент што може да се наоѓа во самата трпезарија или веднаш до неа е ресторан-барот.[22]

Трпезарија - банкет-сала

Мебел за ресторанска или хотелска трпезарија

Мебелот во трпезаријата во хотел или ресторан обично се состои од маси, столици, бар и ладилник за вино. Работните површини обично се направени од стакло, дрво или висококвалитетен камен. Мебелот треба да биде стилски еднообразен, а на тоа да се базира и декорацијата. Масите се најчесто правоаголни или тркалезни, а можат да бидат и такви кои лесно се развлекуваат и продолжуваат во случај на потреба. Столиците треба да се усогласат со масите.[23]

Трпезарија и современи технологии

Современите технологии нудат широк спектар на услуги поврзани со потребите на трпезаријата. Така, на пазарот може да се најдат различни апликации, од помош при украсување и избор на мебел,[24] до помош при навигација во трпезаријата (правилно сервирање на прибор за јадење, распоред на седиштата итн.).[25]

Поврзано

Наводи

  1. ↑ „трпезарија“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „трпезарија“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ 3,0 3,1 „dining room“. dictionary.com. Посетено на 10. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  4. ↑ „dining room“. collinsdictionary.com. Посетено на 10. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  5. ↑ Речник српскохрватскога књижевног језика. Књ. 6, С-Ш. Нови Сад: Матица српска. 1982. стр. 309. 103648519[мртва врска]
  6. ↑ 6,0 6,1 Tošić, Ratko. O POREKLU NEKIH GEOMETRIJSKIH NAZIVA (PDF). Novi Sad. Посетено на 11. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)
  7. ↑ Grubor, Milan (7. 11. 2012). „Trpeza“. Dnevne nezavisne novine. Посетено на 10. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |access-date=, |date= (help)
  8. ↑ 8,0 8,1 Dujardin, Trudy. „Dining Through the Ages“. Holistic House. Архивирано од изворникот на 28. 11. 2020. Посетено на 12. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Baumgarthuber, Christine. „A Short History of the Dining Room“. brewminate.com. Посетено на 10. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  10. ↑ „Enterijer kuće u Beogradu inspirisan putovanjima i klasičnom umetnošću“. dizajn enterijera. Архивирано од изворникот на 17. 02. 2020. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 „Дизајн трпезарије у комбинацији са кухињом и / или дневним боравком“. 10POR15. Архивирано од изворникот на 12. 10. 2020. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Babić, Mirela. „Saveti za kupovinu trpezarijskog stola“. dizajn enterijera. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 „Дизајн ентеријера за трпезарију. Најбоље идеје за организовање лепог и функционалног места“. dizainall.com. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  14. ↑ „PROPISANI NORMATIVI ZA STAMBENE ZGRADE I STANOVE“. Propisi.com. Архивирано од изворникот на 17. 02. 2020. Посетено на 17. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 „7 veoma jednostavnih načina da osvežite trpezariju“. Ženski magazin. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)
  16. ↑ „Trpezarija“. Zvanični sajt. IKEA. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  17. ↑ „25 модерних декоративних идеја за трпезарију - савремени намештај за трпезарије - Дизајн трпезарије - 2020“. lagodortahouse.com. Посетено на 16. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)[мртва врска]
  18. ↑ „UREDJENJE MALE DNEVNE SOBE“. coanamestaj.rs. Посетено на 17. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  19. ↑ „Kako izabrati boju zidova ili tapeta – psihologija ili stvar ukusa“. bravacasa.rs. Архивирано од изворникот на 17. 02. 2020. Посетено на 17. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |access-date=, |archive-date= (help)
  20. ↑ „Feng šui - raspored i izbor boja u domu“. ART & DECOR. Посетено на 17. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  21. ↑ „Šta tačno predstavljaju hotelske zvezdice“. Званични сајт. РТВ. Посетено на 13. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  22. ↑ Mealey, Lorry. „How to Set Up Your Restaurant Dining Room“. Small Business. Dotdash. Архивирано од изворникот на 22. 02. 2020. Посетено на 18. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  23. ↑ „How To Arrange Dining Furniture“. JK Furniture. Архивирано од изворникот на 22. 02. 2020. Посетено на 22. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |archive-date= (help)
  24. ↑ „Дизајн Трпезарије“. Google. Посетено на 22. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  25. ↑ Đoković, Miloš; Đurđević, Đorđe; Tartalja, Igor. Specifikacija programskog sistema Moja trpezarija (PDF). Elektrotehnički fakultet Univerziteta u Beogradu. Архивирано од изворникот (PDF) на 23. 09. 2020. Посетено на 22. 2. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |access-date=, |archive-date= (help)

Надворешни врски

Нормативна контрола