Литва

Бүгд Найрамдах Литва Улс
ᠪᠦᢉᠦᠳᠡ
ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ
ᠯᠢᠲ᠋ᠸᠠ
ᠤᠯᠤᠰ
Lietuvos Respublika (Литва)
Flag of Lithuania
Төрийн далбаа
Coat of arms of Lithuania
Сүлд
Төрийн дуулал: 
Tautiška giesmė
"Үндэсний Дуулал"
 Литва улсын байршил (хар ногоон)

– Европ (ногоон & хар саарал)
– Европын Холбоо (ногоон)  –  [Legend]

Нийслэл
ба томоохон хот
Вильнюс
54°41′N 25°19′E / 54.683°N 25.317°E / 54.683; 25.317
Албан ёсны хэлЛитва хэл[1]
Угсаатны бүлгүүд
(2021[2])
Шашин
(2021[3])
  • 79.4% Христийн шашин
  • —74.2% Католик
  • —5.2% Бусад Христийн урсгал
  • 6.1% Шашингүй
  • 0.8% Бусад
  • 13.7% Хариулаагүй
Ард түмний нэршилЛитвачууд
Төр засагНэгдмэл холимог засаглалтай бүгд найрамдах улс[4][5][6][7]
• Ерөнхийлөгч
Гитанас Науседа
• Ерөнхий Сайд
Ингрида Шимоните
• Сеймийн Дарга
Виктория Чмилите-Нильсен
Хууль тогтоох байгууллагаСейм
Түүх
• Анх дурдагдсан
3 сарын 9, 1009
1236
• Миндовгас хаан ширээнд залрав
7 сарын 6, 1253
• Польштой нэгдсэн
2 сарын 2, 1386
• Хамтын нөхөрлөл байгуулагдав
7 сарын 1, 1569
• Хуваагдсан
10 сарын 24, 1795
• Тусгаар тогтнолоо сэргээв
2 сарын 16, 1918
• Тусгаар тогтнолоо дахин сэргээв
3 сарын 11, 1990
• НАТО-д элсэв
3 сарын 29, 2004
• ЕХ-д нэгдэв
5 сарын 1, 2004
Газар нутаг
• Нийт
65,300 км2 (121)
• Усны эзлэх талбай (%)
1.98 (2015)[8]
Хүн ам
• 2022 тооцоо
▲ 2,835,988[9] (137)
• Нягтаршил
43/км2 (138)
ДНБ (ХАЧТ)2022 тооцоо
• Нийт
▲ $129 тэрбум[10] (87)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $46,479[10] (37)
ДНБ (нэрлэсэн)2022 тооцоо
• Нийт
▲ $69 тэрбум[10] (81)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $25,015[11] (52)
ОТББИ (2020)  35.1[12]
дундаж
ХХИ (2019)▲ 0.882[13]
маш өндөр · 34
Мөнгөний нэгжЕвро (€) (EUR)
Цагийн бүсUTC+2 (ЗЕЦ)
• Зуны цаг (ЗЦ)
UTC+3 (ЗЕЗЦ)
Огнооны форматжжжж/сс/өө (МЭ)
Жолооны талбаруун гарын
Утасны томьёо+370
Домэйн нэр.lta
Вэбсайт
lithuania.lt
  1. Мөн .eu, Европын Холбооны бусад улсуудтай хамт хэрэглэгддэг.

Литва (Литва: Lietuva Загвар:IPA-lt), албан ёсоор Бүгд Найрамдах Литва Улс (Литва: Lietuvos Respublika Загвар:IPA-lt), нь Европын Балтын бүс нутагт оршдог улс юм. Энэ нь Балтын гурван орны нэг ба Балтын тэнгисийн зүүн эрэгт оршдог.

1991 оноос НҮБ, 2004 оноос Европын Холбоо, НАТО-гийн гишүүн.

Литва Улс хойд талаараа Латви (хил 453 км урт), зүүн талаараа Беларусь (502 км), баруун урд талаараа Польш (91 км), Орос (Калининград мужаар 227 км) гэх 4 улстай газраар хиллэж, баруун талаараа Балтын тэнгист гарах 97 км эрэг газартай.

Литва 65,300 км² (дэлхийд 123-р том) газар нутагтай бөгөөд 2012 онд 3.2 сая хүн амтай (дэлхийд 151-р олон) байна.[14] Нэг км²-т 50.3 хүн (дэлхийд 120-р шигүү ) оногдож байна. Хүн амын тоогоор Монголтой ойролцоо боловч газар нутгаараа 25 дахин бага юм.

Дээр үед Балтын тэнгисийн эргээр Балт аймгууд байдаг байв. Тэднээс Миндовгас гэгч хавь ойрыг нэгтгэж Литвын бэйст улсыг 1253 онд байгуулсан.[15] 14-р зууны үед улам хүчирхэгжиж, өнөөгийн Литва, Беларусь, Украин болон Польш, Оросын зарим хэсгийг хамарсан Европын хамгийн том нутагтай улс болж байв. 1569 онд Люблины гэрээгээр Польш-Литвын хамтын нөхөрлөл гэх холбоо үүсэж бас хоёр зуу илүү жил оршин байж байгаад хажуугийн нөлөөгөөр салж, Литва Оросын эзэнт гүрний мэдэлд орчихсон юм. Орост хаант засаг унасны дараа Латви, Эстонийн адилаар 1918 онд тусгаар тогтнож, 1944 оноос ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд орж, эцэстээ ЗХУ бутрахад хамгийн түрүүнд л 1990 оны 3 сарын 11-нд тусгаар тогтнолоо зарласан байдаг.

Латви, Эстони хоёртой харьцуулахад цөөн оростой. 2011 оны тооцоогоор хүн амын 84.6% нь (2.583 сая)-ийг литва, 6.0% нь польш, 4.8% нь орос, 4.6% нь бусад яс үндэст хүн юм байна.[16] Литва хэл улсын цор ганц албан ёсны хэл болно. Литва хэл бол Балт төрлийн оршин байгаа хоёр хэлний нэг (нөгөөх нь Латви хэл) юм.

Литва улсын нутаг дэвсгэр эхлээд 10 нэгжид, цаашилбал дотроо 60 нэгжид хуваагддаг. Литваар "apskritis" (Орос: уезд; Англи: county) гэх том нэгж нь дунджаар 6,530 км² нутаг, 320 мянган хүнийг харьяалдаг. Монгол хэлнээ «хошуу» гэж орчуулан ойлговол болмоор байдаг юм. Литвад нийслэл Вильнюс (2011 онд 552,445 оршин суугчтай байв), Каунас (321,200) тэргүүтэй бумаас олон хүнтэй 5 хот байдаг. Алдарт Жальгирис спорт клуб байрладаг хот.

Цахим холбоос

Wiktionary
Wiktionary
 Wiktionary: Литва – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу
 Commons: Литва – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Эх үүсвэр

  1. ↑ "Lithuania's Constitution of 1992 with Amendments through 2019" (PDF). Constitute Project.
  2. ↑ "Rodiklių duomenų bazė - Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt.
  3. ↑ "Population by religious community indicated, municipalities (2021)" (in литва). Statistics Lithuania. Retrieved 2 January 2022.
  4. ↑ Kulikauskienė, Lina (2002). Lietuvos Respublikos Konstitucija [The Constitution of the Republic of Lithuania] (in литва). Native History, CD. ISBN 978-9986-9216-7-7.
  5. ↑ Veser, Ernst (23 September 1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's Concept – A New Political System Model" (PDF) (in англи and хятад). Department of Education, School of Education, University of Cologne. pp. 39–60. Archived from the original (PDF) on 24 Дөрөвдүгээр сар 2021. Retrieved 23 August 2017. Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87).
  6. ↑ Shugart, Matthew Søberg (September 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns" (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. United States: University of California, San Diego. Archived from the original (PDF) on 19 August 2008. Retrieved 23 August 2017.
  7. ↑ Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics. Palgrave Macmillan Journals. 3 (3): 323–351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. A pattern similar to the French case of compatible majorities alternating with periods of cohabitation emerged in Lithuania, where Talat-Kelpsa (2001) notes that the ability of the Lithuanian president to influence government formation and policy declined abruptly when he lost the sympathetic majority in parliament.
  8. ↑ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 2020-10-11.
  9. ↑ "Pradžia – Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 "World Economic Outlook Database, October 2021". imf.org. International Monetary Fund. Retrieved 25 February 2022.
  11. ↑ "World Economic Outlook Database". International Monetary Fund (IMF). Retrieved 2022-02-07.
  12. ↑ "Gini coefficient of equivalised disposable income". Eurostat. Archived from the original on 9 October 2020. Retrieved 22 June 2022.
  13. ↑ Nations, United (2015). "2020 Human Development Report". United Nations Development Programme. Retrieved 24 March 2017.
  14. ↑ Gyventojų skaičius . Požymiai: statistiniai rodikliai ir mėnuo (Memento 8. Есдүгээр сар 2012 цахим архивт). Statistics Lithuania
  15. ↑ Загвар:Lt icon Tomas Baranauskas. Lietuvos karalystei – 750. 2001.
  16. ↑ "Estimate 2011". Archived from the original on 2013-10-14. Retrieved 2012-06-16.