ဓမ္မသာတ်

ဓမ္မသာတ် (အၚ်္ဂလိက်: Dhammasattha/ Code of Law, Burmese: ဓမ္မသတ်) ဂှ် ဒှ်လိက်သၞောတ်ဥပဒေ သွက်ဂွံဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဂဗုတ် ညးဍုင်ကွာန်တအ် ပ္ဍဲလက်ထက်ဨကရာဇ် (ဝါ) လက်ထက် ကိုပ်ကၠာ-ကဝ်လဝ်နဳ ပ္ဍဲဒေသ ဍုင်မန်၊ ဍုင်ဗၟာ၊ ဍုင်သေံ၊ ဍုင်ကာမ္ဗောဒိယာ တအ်ရ။

နိရုတ္တိ

ဓမ္မသာတ် မကၠုင်နူ သံသကြိုတ် ဓမႝၐါသတြ (धर्मशास्त्र) မဂွံအဓိပ္ပါယ် လိက်သုတ်ဓရ်ရ။

ဒဏ္ဍာရဳ (Myth)

＂ဣသိဘဒြ ကဵု မနော ဣသိညး၂ ကောကဵုဒေံ ကလာင်အာ ဇိုင်ကၟာင်စက္ကဝါတုဲ တၞံနသၟိက်ဂွံဒှ် ဒတုဲမြမောဝ်သတ္တံဂမၠိုင်တုဲ အ္ခဝ်မၞုံ ပ္ဍဲကၟာင်စက္ကဝါဂှ် ဣသိသုဘတ်ဒြ ကဵု မနော ဣသိညး၂ ကောကဵုဒေံ ချူဂိုင်နင် သၠပတ် ဗေဒင် အင် မန်ယန်တံဂှ်ရ။ ဣသိမၞောသာရ ချူဂိုင်နင် သၠပတ်ဓမ္မသာတ်ရ။ ဂွံတုဲ ကလာင်တိုန်အာ လ္တူအကာသ စဴကၠုင် ကဵုသၟိင်သာမန္တရ။＂ မြဴသာ်ဝွံ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲနိဒါန် သၠပတ်ဓမ္မသာတ် ပ္ဍဲလက္ထက်သၟီသာမန္တ ရ။

ပ္ဍဲလိက် ဓမ္မသာတ်မနုရသိ ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗီုဏအ်ပၠန်ရ။

＂ပၞောဝ်တၠရသိ ၉ ဂှ် ရသိမွဲ မဟိမု မနုရသိဂှ် သပကရုတ်ဏာ ကဵုသတ္တံ သ္ကဵုသၟီ မင်မွဲဓဝ်စှ်ပြကာ သ္ကဵုသၟီပတုဲ ဂဗုတ်ဗုစ္ဆာ သတ္တံသကဵုတဴ ဗဗွဲဓဝ်။ ပြကိုဟ်ဓမ္မသာတ် မနွံပကာရ မသ္ဇောဟ်တ္ဍောဟ်ဂှ် ဂၠိုင်ကိုဝ်ဝေါဟာဂှ် ပ္ဍဲကၟာင်စက္ကဝါဂှ် မနွံအက္ခရ တမာဂၠဴဒံဂှ် တလတလာင်စှ်ေအာ ဂွံပတိုန်လဝ် ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ တလဂှ် ဟတုဲ စကာဒေဝတဴလောကဗျုဟ ကိုဝ်တိုန်ကော် သၟီအိန် စိုပ်ကၠုင် ကောံတလရသိ၊ ကေုာံဒေဝတဴလောကဗျုဟ ကောသၟီမွဲပုပ္ဖ ယၟုမ ရသိ မကနှံလဝ် ပြကိုဟ်ဓမ္မသာတ်လမှ်။ ဟိုတ်နူပပထာန်ကဵု မနုရသိမွဲ ပြကိုဟ်ဓမ္မသာတ်မနုရသိ မဒုင်ယၟုရောင်။＂ 

ဒဏ္ဍာရဳတအ်ဂှ် မွဲကေုာံမွဲ ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒဒှ်ရ တၠရသိ မကေတ်စၠောအ်နင် နူတမ်ဒဵုသိန္နရာဇ် သီုဖအိုတ်ရ။

လညာတ်မ္ဂး ဒဵုသိန္နရာဇ်ဝွံ နူတမ်တေအ် ကၠုင်နူလိက်ဟိန္ဒူတုဲ ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲဗုဒ္ဓဘာသာလေဝ် ယိုက်ဒုင်ကေတ်လဝ်ကီုရ။ ဓမ္မသာတ် ဝွံ ဒဒှ်ရ ညးလဵုမွဲ မဖန်ဗဒှ်လဝ် ဟွံသေင်၊ ဒှ်အရာ မဒှ်လဝ် ကၠာနူ ကျာ်ဂမၠိုင် ကၠာနူသတ်ဂမၠိုင် မဒှ်သၞောဝ်သဘာဝ ဒတန်ကဝ်မွဲ ညးမိက်ဟီုသာ်ဏအ်တုဲ တၞဟ်န သောတုဇန်တအ် မဂွံစွံအရီုစိုတ် ဗွဲမဇြိုဟ်နက် လတူဓမ္မသာတ်တုဲ ညးတအ် မဖန်လဝ် ဒဏ္ဍာရဳဗီုဏအ် ဒှ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲကွေတ်ဘာသာ ကျာ်မနွံမွဲဇကုဓဝ် ဗီုကဵု ဘာသာဂျူ၊ ခရေတ်ယာန်၊ အေန်သလာမ်တအ်ဂှ် သၞောဝ်ဒ္ဂေတ်တအ်ဂှ် ကျာ်မပညပ်လဝ် ညးတအ် မဟီုဂွံကီုလေဝ် ပ္ဍဲဟိန္ဒူဂှ် ဟိုတ်နူ ကျာ်မနွံ ဂၠိုင်ကဵုဇကုတုဲ ယဝ်ရ ကျာ်မွဲမွဲ မတွဟ်လဝ် ဟီုဗီုဏအ်မ္ဂး ဆညးမရှ်ေသှ်ေ ကျာ်ဂှ်ဟေင် မစွံဇြိုဟ်နက် လတူဓမ္မသာတ်ဂှ် ဒှ်အာမာန်ရ။

ဓမ္မသာတ် ဓမ္မဝိလာသ (ဓမ္မဝိလာသဓမ္မသတ်)

မှာထေရ် သရိပုတ္တရာ နူရးဖာသီ မဒှ်ဂကူမန်ဂှ် ညးခၞံချူ လိက်ဓမ္မသာတ်မွဲရ။ သၟိင်ဗၟာ သၟိင်ဍုင်ဗုကာံ နရပတိစည်သူဂှ် ၜိုန်ရမိက်ခပတိုန် ခမဳမန်သရိပုတ္တရာဂှ် နဒဒှ် သံဃရာဇ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူ ၝောအ်ဇိုင်ညးမွဲဒိုဟ် မပိုတ်ဒၟံင်တုဲ ခပတိုန် နဒဒှ် သဃံရာဇ် ဟွံဂွံရ။ စၞးဂှ် သၟိင်ကဵုတဆိပ်ကြာ ကုခမဳမန်ဂှ် နကဵုမဟိမု ဓမ္မဝိလာသ ရ။ သ္ပဟိုတ် ကုမဟိမုညး ဓမ္မဝိလာသတုဲ ဓမ္မသာတ် ညးမချူခၞံလဝ်ဂှ် ဓမ္မသာတ်ဓမ္မဝိလာသ ညးကော်စရ။ ဓမ္မသာတ်ဝွံ နကဵုဘာသာဗၟာဂှ် စဵုကဵုလၟုဟ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ဏီဖိုဟ်ရ။

ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ်

သဗ္ဗညု လောန်စဴအာ နိဗ္ဗာန် (၁၈၂၅) သၞာံတုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၆၄၃) မဂဒူ ဇၞး အလဳမာမင် ဂွံဍုင်မတ္တမတုဲ အိုတ်ဂမဳဗမၞး မၞိသ်မဆာဲ အိုတ်သဝ်ဟောရာ စိုပ်အိုတ်တုဲ စင်ခြာရ၊ သာ်ဝွံ မဂဒူ ဟီုပ္တီ ညးဂမၠိုင် ‘ယွံတၠအဲတံ အဲသကဵုခၞံဗဒှ်လဝ် ဓမ္မသာတ်ဇၞော်မွဲ သွက်ဂမဳခရှ် ကဵု သတ္တံဂမၠိုင် သီုဖအိုတ် ကဵုစေန်ဆက်ဒၟံင် ဒဵုတွဵုကဝ်ညိ’ ဂးတုဲ ခၞံလဝ် ဓမ္မသာတ်မွဲရ၊ ဓမ္မသာတဂှ် ခၞံတုဲ ဓမ္မသာတ်ဝွံ ဒုင်ယၟုဓမ္မသာတ်မဂဒူ၊ ကြဴမြိပတ်အာတုဲ ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် ညးမကော်ရောင်။ (အကြီုကမြဴလွဳရာဇာဓိရာဇ် မုက်လိက် ၇၊ ၁၉၆၈၊ ဂကောံသုတေသန ရးဍုင်မန်ဗမာ ပွိုင်ဒေသ ဘာတက္ကသိုလ် ဍုင်လ္ဂုင်) (သက္ကရာဇ် ၆၄၃ = ခရေတ် ၁၂၈၂)

ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ်ဂှ် ပ္ဍဲစရင်လိက် ဓမ္မသာတ် (၁၁) ကၞပ် အစာဒံက်တာနာဲပါန်လှ မပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၂ ဂှ် ဟွံပါလုပ်ရ။ ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂွံဆဵုကေတ် နကဵုဘာသာဗၟာ ကေုာံ ဘာသာအင်္ကလိက် ဂျောန် ဂျာဒေန် (John Jardine) မပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၉၂ တေအ်ရ။ ဂျောန်ဂျာဒေန်ဂှ် ညးဒုင်သဇိုင် ကုမူဗီုဗၟာ မချာဲစၠောအ်လဝ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၀၆၉ ဂိတုဝှ် ၆ မမံက် တ္ၚဲအၚာဂှ်တုဲ ညးကၠာဲလဝ် ဗီုအင်္ဂလိက်ရ။

ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် မူဗီုဗၟာဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဗီုတြာဲ၊ ပါဠိမွဲပိုဒ် ဗၟာမွဲပိုဒ်ရ။ နဒဒှ်ဥပမာ ပ္ဍဲပိုဒ် ၁၀၅ ဂှ်

＂မဟာရာဇ။ မြတ်သောမင်ကြီး။ ယေ။ အကြင်ကျွဲနွားတိုသည်။ ပဌိတဝဿေ။ ချည်းထားသော နေရာ၌။ ဧကော။ တခုသော ကျွဲနွားတိုသည်။ မာဏတိကော။ တိုက်ဝှေ၍။ မတာ။ သေသည်ရှိသော်။ သာမိကော။ ကျွဲနွားရှင်တိုသည်။ ဒဒေ။ လျော်ပေရချေ၏။ ဧဝံနနု။ ထိုသိုမဟုပ်။ မဟိံသဂေါနာ။ နွားကျွဲတိုသည်။ အညမညံ။ အခြင်ခြင်။ ဘာသေန။ ဘာသာဖြင်။ မာနတိကော။ တိုက်ဝှေး၍။ မတာ။ သေသည်ရှိသော်၎င်။ ရောဂံဝါ။ နာသော်၎င်။ သာမိကေ။ ကျွဲရှင် နွားရှင်တို၌။ ဒေါသံ။ အပြစ်သည်။ နတ္တိ။ မရှိ။ ဣတိ။ ဤသို။ ဓမ္မသတ္ထေ။ ဓမ္မသတ်ကျမ်၌။ ပကာသိတံ။ ပြဆိုခဲ့၏။＂

ရံင်ကဵု ပ္ဍဲနိဂီုလိက် မချူလဝ်

အဟံဗုဒ္ဓဃောသေန။ငါဗုဒ္ဓဃောသ အမည်ရှိသောထေရ်သည်။သာသနဿဟိတံ။သာသနာတော်၏ စီးပွားအလိုဌါ။ ဣစ္ဆန္တော။ အလိုရှ်သည်ဖြစ်၍။ ရာမညဘာသေန။ ရာမညဘာသာဖြင်။ ဝါရုရာဇဓမ္မသတ္တံ။ ဝါရုမင်ဓမ္မသတ်ကို။ အက္ခတ္တေ။အက္ခရာရှိသည်အတိုင်။ဗြဟ္မဘာသေန။ ဗြဟ္မဘာသာဖြင်။ ကရိဿံကရိဿာမိ။ ပြုပေအံ့။ ယေပဏ္ဍိတာ။ အကြင်ပညာရှိသော တရားသူကြီးတိုသည်။ နိဿာယ။ အမှီပြု၍။ဝိနိစ္ဆေယ။ ဆုံမ်ဖြတ်ကြကုံလော။

မဂွံအဓိပ္ပါယ် အဲမဟာထေရ် မဟိမု ဗုဒ္ဓဃောသ ရန်တၟအ် ဒတုဲမြမောဝ်သာသနာတုဲ လိက်ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် နကဵုဘာသာမန်ဂှ် အတိုင်လိက်မၞုံဂှ်ဟေင် အဲကၠာဲစၠောအ်လဝ် နကဵုဘာသာဗြဟ္မရ။ တၠပညာနာဲဗစာတအ် နိဿဲကေတ်တုဲ သ္ဂုတ်သွာတ်ဂဗုတ်အိုတ်အဴ။

ရံင်ကဵု ပိုဒ်ဏအ်ဂှ် ဒဒှ်ရ နူတမ်တေအ် ဓမ္မသာတ် ဝါရေဝ်ရောဝ်ဝွံ ညးချူလဝ် နကဵုဘာသာမန်ဂှ် ညာတ်ကၠးဒၟံင်ရ။ နူဘာသာမန်ဂှ် ကၠာဲစၠောအ် ဘာသာပါဠိ။ နကဵုပါဠိမွဲကဆံင် ကၠာဲစၠောအ်လဝ် ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံတအ်ဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ။

ဝင် ကေုာံ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်

John Jardine ညးမကၠာဲစၠောအ် ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် ဘာသာအင်္ဂလိက် နူဘာသာဗၟာ ဟီု ဓမ္မသာတ်မန်ဗၟာတအ်ဂှ် ကၠုင်နူတမ် ဓမ္မသာတ်ဟိန္ဒူရ။ မုဟိုတ် မဂွံဟီု သာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ဗီုပြင်မဒက်ပ္တန် လိက်ဓမ္မသာတ် မန်ဗၟာတအ်ဂှ်ကီု ဗီုလဒက်ပ္တန်ကီု ဗီုမသ္ဂုတ်သွာတ် ဂဗုတ်တအ်ကီုဂှ် တုပ်ဒၟံင် ကြပ်သီုဖအိုတ် ကုလိက်ဓမ္မသာတ်ဟိန္ဒူ ဗွဲတၟေင် လိက်မူၜါ မနု (Manu)၊ မနုသ္မႝတိ (Manusmrti) ကဵု နာရဒသ္မႝတိ (Nâradsmrti) တအ်ရ။

နကဵုလညာတ် ဒံက်တာနိုင်ပါန်လှမ္ဂး ဓမ္မသာတ် မူမန်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အခိုက်ဟိန္ဒူကီု သီုကဵုဗုဒ္ဓဘာသာ မဓလီုလဝ်ရ။ မူလိက်မန်ဂှ် ချူလဝ် နူအခိင်ၜိုတ် ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ မဒှ်အခိင် အဝဵုသြဇာဂကူမန် မဇၞော်သၠုင်ရ။ မူလိက်မန် မဂွံဆဵုဒၟံင်လၟုဟ်တအ်ဂှ် သၞောဝ်ဗၟာကီု သီုကဵုမူသေံ မလုပ်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

ကာလလ္ၚတ် ပကိတ်ရံင် ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် ကဵု ဓမ္မသာတ်မနု (ဟိန္ဒူ) မ္ဂး ဒၞာဲဟွံတုပ် ရေင်သကအ် နွံဗွဲမဂၠိုင်ကီုရ။ ဗွဲမတၟေင် မစပ်ကဵု ပရေင်သၞက်ကရေဲ (ထပ်တဲ)ဂှ် တၞဟ်ခြာ ရေင်သကအ် ဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ။ ပ္ဍဲ ဓမ္မသာတ်သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ်ဂှ် ဟွံဒုင်တဲ အခိုက်မဖျေဟ်ဒၞာဲ (၈) ဂကူ ဗီုကဵု မဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲဓမ္မသာတ်မနု ဟိန္ဒူဂှ်ရ။ ဒဒှ်ရ မဆေင်ကဵု အခိုက်မၞိဟ်ဟိန္ဒူ ဇာတ်တၞဟ်ခြာ (caste) တအ်ဂှ် သၟိင်ဝါရေဝ်ရောဝ် (ဝါ) တၠပညာမန်တအ် ဟွံဒုင်တဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဓမ္မသာတ်မန်ဂှ် ဒၞာဲမတုပ် ကုဓမ္မသာတ်ဟိန္ဒူလေဝ်နွံ ဒၞာဲဟွံတုပ် ကုဓမ္မသာတ်ဟိန္ဒူလေဝ်နွံတုဲ ဓမ္မသာတ်မန်ဂှ် ဖန်ဗဒှ်လဝ် ညံင်ဂွံကိတ်ညဳ ကုအခိုက်အလိုက်ပြဝေဏဳမန်တုဲ မဖျေဟ်လဝ်သၞောဝ် ဟီုမာန်ရ။

နာဲဗစာ

နာဲဗစာဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဗစာရဏာ အကြာခဗုတ်ညးၜါတၠ အတိုင်ဓမ္မသာတ်ရ။ သၞောတ်သၞောဝ်ဓရ် ကၠာတေအ်ဏအ် နွံဆ နာဲဗစာ မွဲရ။ နာဲဗစာဂှ် တုပ်ကဵု ဗီုဗၟာ မကော်စ တ္ၚဲဏအ် (တရားသူကြီး) ရ။ နာဲဗစာဂှ် ဒှ်မၞိဟ် သၟိင်တၠတအ် မခပတိုန်လဝ်မွဲတုဲ တာလျိုင်ညးဂှ် ညံင်ဂွံဖျေဟ်ခဗုတ်/အမှုညးဍုင်ကွာန်တအ် အတိုင်သၞောဝ် (ဝါ) အတိုင်ဓမ္မသာတ်ရ။ ဇၟာပ်ပ်ဍုင်ဂှ် နွံကဵု နာဲဗစာမွဲ ဒှ်မာန်ရ။

ပ္ဍဲခေတ်ဟံသာဝတဳ နကဵုအခိုက်မန်မ္ဂး မၞိဟ်တြုဟ်တအ် ဟွံစွံသော်ဂၠိင်ဂၠိင်ကီုလေဝ် နာဲဗစာ မွဲဟေင်ရ စွံသောဲဂၠိင်ဂၠိင်။ ကာလညးဖျေဟ်ခဗုတ်မ္ဂး သော်ညးဂှ် ပူလဝ် နကဵုဇုက်ယာတ်တုဲ ပကေက်ပတိုန်လဝ် ညံင်ကဵုကျာ်စေတဳရ။

နိဿဲ