Bahasa Melayu Sabah

Bahasa Sabah
Bahasa Sabah, Cakap Sabah
Asli kepada	( Sabah)
Kawasan	Sabah, Labuan, Sulu, Palawan (Filipina), Kalimantan Utara (Indonesia)
Etnik	Kadazan-Dusun, India, Murut, Bajau, Orang Sungai, Suluk, Melayu Brunei, Kedayan, Melayu Cocos, Lundayeh, Iranun, Rungus, Cina, dsb.
Keluarga bahasa	Bahasa Austronesia (MP) Melayo-Polinesia Sunda-Sulawesi Malayik Melayu Tempatan Bahasa Sabah
Kod bahasa
ISO 639-3	msi

Bahasa Sabah ialah salah satu dialek Bahasa Melayu yang digunakan oleh masyarakat di Sabah dan Wilayah Persekutuan Labuan di pulau Borneo. Dialek ini memiliki ciri-ciri tersendiri yang membezakannya daripada Bahasa Melayu piawai, terutamanya dalam penggunaan perkataan, sebutan, dan cara penyampaian dalam komunikasi harian.

Gaya bahasa yang dituturkan dalam wilayah tersebut sendiri boleh membezakan hasil pengaruh bahasa-bahasa tempatan:

• Bahasa Sabah di kawasan Papar, Beaufort, Kuala Penyu dan Sipitang serta di Wilayah Persekutuan Labuan banyak dipengaruhi oleh Bahasa Brunei.
• Bahasa Sabah di Pantai Timur Sabah (Sandakan, Lahad Datu, Kalabakan, Tawau, Kunak dan Semporna) pula mendapat pengaruh daripada Bahasa Suluk, Bahasa Tagalog dan Bahasa Indonesia yang dituturkan masyarakat Indonesia yang berjiranan sepulau di Kalimantan.
• Daerah-daerah seperti Ranau, Tenom, Keningau, Tambunan, Kota Belud, Pitas, Tuaran, Kota Marudu, Telupid, Penampang, Kudat, Tongod, Beluran dan sebagainya banyak dipengaruhi oleh bahasa Dusunik (termasuk Bahasa Kadazandusun^[1])/Paitanik/Murutik dengan campuran sedikit Bahasa Indonesia malah juga Bahasa Tagalog.)

Perbezaan-perbezaan ini adalah daripada (contohnya, Bahasa Kadazan, Bahasa Bajau, Bahasa Dusun, Bahasa Suluk, Bahasa Rungus dan Bahasa Murut) dan bahasa-bahasa negara jiran (Bahasa Brunei, Bahasa Suluk, Bahasa Tagalog dan Bahasa Indonesia). Sebagai contoh, ketiga-tiga sub-varian turut mempraktikkan akhiran sama iaitu menggunakan akhiran baku "a" berbanding akhiran "e pepet" pada perkataan berakhiran vokal "a" yang mana merupakan gaya penyebutan bagi majoriti penduduk yang menuturkan bahasa Melayu di Barat Malaysia atau Malaya.

Perbendaharaan kata Bahasa Sabah terdiri daripada perkataan yang digunakan dengan meluas di seluruh Sabah dan perkataan yang hanya digunakan di kawasan-kawasan yang tertentu (contohnya beg plastik dipanggil bahai di Sandakan dan kompek di Tawau):

Salah satu penggunaan kata yang membezakan Bahasa Sabah dengan Bahasa Malaysia ialah kata tambah -bah yang sering diguna dalam percakapan. Kata tambah -bah mempunyai fungsi seperti berikut:

Kata penyudah untuk menguatkan ekspresi kata.

• Iya bah. - Iya, lah.

Kata tambah pemula untuk memulakan percakapan. Ia boleh diganti dengan kata "saya mula bercakap" (bagaimanapun, penggunaan kata ini tidak diguna dalam Bahasa Malaysia. Selalunya digunakan pada permulaan kata.

• Bah, pigi la kamu dulu - (Saya menjawab kamu) Pergilah kamu dahulu.

Ia juga memberi maksud sudah, atau penamat kata. Pengganti dalam bahasa Malaysia ialah "Baiklah", atau "Begitulah".

• Bah. - Baiklah

Kata tambahan -bah ialah contoh jelas pengaruh bahasa Kadazandusun ke atas Bahasa Sabah.

"anu" dalam Bahasa Sabah, bermaksud panggilan untuk orang ketiga. Biasanya perkataan ini digunakan untuk mengelakkan penggunaan nama sebenar. Contoh penggunaan "Dia keluar sama si "anu" kemarin.". Bagaimanapun, perkataan "anu" dalam Bahasa Sabah mempunyai penggunaan yang luas.

Selain digunakan untuk merujuk kepada orang ketiga, "anu" juga digunakan untuk merujuk kepada barang. Contoh: "Kau sudah ambil itu anu?". Penggunaan anu biasanya merujuk kepada perkara yang diketahui oleh pembalas.

Besar kemungkinan perkataan "anu" berasal daripada Bahasa Tausug (Bahasa Suluk) dan Bahasa Tagalog. Dalam Bahasa Tausug (Bahasa Suluk) "unu" bermaksud "apa". Manakala dalam Bahasa Tagalog pula "ano" juga bermaksud "apa". Hal ini tidaklah menghairankan kerana sebahagian besar Wilayah Sabah pernah dikuasai oleh Kesultanan Sulu.^{[perlu rujukan]}

"Anu" juga membawa maksud atau aksi perbuatan. Kata ganti dalam Bahasa Malaysia/Bahasa Indonesia ialah "sudahkan" atau "buat".

Contoh: Macammana mau anu ni?

Jangan kasi anu tu!.

Cara penyampaian Bahasa Sabah agak berbeza dengan Bahasa Malaysia namun dekat dengan Bahasa Indonesia. Kelainan ini dapat diperhatikan dari segi sebutan bagi huruf vokal (a, e, i, o, u) dalam perkataan Bahasa Malaysia.

A) Pergantian Huruf kata

i) Pertukaran 'f' kepada sebutan 'p'

Huruf 'f' ditukar ganti kepada sebutan huruf 'p' hanya dalam perkataan-perkataan ini sahaja.

• paham - faham
• pilem - filem
• pikir - fikir
• piraun - firaun
• pitnah (jarang digunakan) - fitnah
• pungsi -fungsi

ii) Pertukaran 'e' (seperti 'e' dalam "pemuda") kepada sebutan 'i'

• pigi - pergi
• pingsan - pengsan
• sijuk - sejuk
• bisuk - besok
• mimang - memang
• cilaka (silaka) - celaka
• pindik - pendek
• sinapang - senapang

iii) Pertukaran 'e' (seperti 'e' dalam "pemuda") kepada sebutan 'a'

• paning - pening
• panat - letih, penat
• bali - beli
• karabau/krabau - kerbau
• tarap - terap (Sejenis buah yang terdapat di Sabah)
• tambirang - temberang
• talur - telur

iii) Pertukaran 'o' (seperti 'o' dalam "botak") kepada sebutan 'u'

• bula - bola
• bulih - boleh
• jungang - jongang
• urang - orang
• buduh - bodoh
• munyit - monyet
• tulak - tolak
• tulung - tolong
• rusak - rosak
• kupi - kopi

iv) Pertukaran 'c' kepada sebutan 's'

• santik - cantik
• sakap - cakap
• sumil - comel
• sampur - campur

Huruf 'c' sering ditukar ganti kepada sebutan huruf 's' melibatkan hampir semua perkataan.

v) Pertukaran 'r' kepada sebutan 'l'

• tulul - telur
• sayul - sayur

Huruf 'r' sering ditukar ganti kepada sebutan huruf 'l' seperti perkataan 'telur' disebut 'tulul' (Gaya percakapan ini selalunya dilakukan oleh sesetengah masyarakat terutama oleh etnik Bajau dan Suluk)

B) Penyingkatan kata

Terdapat juga perkataan yang mengabaikan sama sekali sebutan huruf vokal.

• slipar - selipar
• krusi - kerusi
• triak - teriak'
• brani - berani
• tlepon/tlipun - telefon
• skarang - sekarang
• napa - kenapa

A) Penukaran Kata

Terdapat juga perkataan yang jarang digunakan dalam Bahasa Malaysia. Penggunaan perkataan-perkataan ini telah diganti dengan perkataan-perkataan lain.

Contohnya:

• aku, sia, sa - aku, saya
• kau/ko - awak, anda, engkau
• periuk - kuali
• celana - seluar
• piring - pinggan
• tia payah/nda payah - tidak/tak payah
• tia tau/nda tau - tidak/tak tahu
• nda papa - tidak apa-apa/tak apa/tidak mengapa
• munyit (monyet) - kera
• minta puji - berlagak (sombong)
• jendela - tingkap
• entah/ntah - "tidak tahu"

Terdapat juga perkataan yang membawa maksud yang berlainan sekali.

• tapuk - sorok/sembunyi
• biasa (maksud yang berlainan) - nakal contoh: Kebiasaan suda bah ni! - Jangan nakal!
• pantat - punggung, bontot
• taruk - letak, simpan

B) Penyisip Kata

Penggunaan kata 'Bah' dan 'Anu' juga merupakan penyisip kata yang dominan dalam bahasa Sabah. Terdapat beberapa lagi contoh penyisip kata yang boleh mengantikan perkataan Bah dan Anu.

i) Kata Seru

• aik!
• uinah!
• dei/de eii!

ii) Kata Penyoal

• Ya kah?
• Arh?
• Oh ya kah?

iii) Kata yang dominan di beberapa tempat

• bei, gia, nga (dialek orang Ranau)

• uii

• Loghat Tawau