Johannes Ockeghem

Johannes Ockeghem
Mogelijk portret van Johannes Ockeghem
Geboren ca. 1410
Overleden 6 februari 1497
Land Bourgondische Nederlanden Graafschap Henegouwen
Stijl Franco-Vlaamse School, cantus firmus
Instrument Zangstem: contratenor, bassus
(en) Allmusic-profiel
(en) Last.fm-profiel
(en) Discogs-profiel
(en) MusicBrainz-profiel
Portaal  Portaalicoon   Muziek
Miniatuur van Ockeghem en de koninklijke zangers (1523)

Johannes Ockeghem (verm. Saint-Ghislain, ca. 1410 – Tours, 6 februari 1497) was een 15e-eeuws componist van de Franco-Vlaamse School. Hij werd vermoedelijk geboren in Saint-Ghislain (Henegouwen). Na een korte periode als zanger aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Antwerpen (1443-1444), kwam hij in dienst van Karel, hertog van Bourbon, in Moulins. In 1452 werd hij aangeworven door de Franse koning Karel VII. Tot aan zijn dood op 6 februari 1497 bleef hij verbonden aan het Franse koningshuis (onder Karel VII Lodewijk XI en Karel VIII). In 1459 verkreeg hij de lucratieve en hooggewaardeerde functie van schatmeester van de abdij Saint-Martin in Tours, waar hij ook verbleef. In 1484 bezocht hij Brugge en Damme.

Persoon

Ockeghem stond bekend als een technisch zeer knap vakman, die in zijn polyfone muziek mathematische perfectie wist te combineren met een vroegrenaissancistisch klankideaal. Hij componeerde missen, motetten en Franse chansons. Hij beheerste op onovertroffen wijze de 'geleerde' technieken van de cantus firmus en de canon. Tot zijn meest besproken composities behoren de 'Missa prolationum', die volledig is gebaseerd op de canontechniek, en de 'Missa cuiusvis toni', die in meerdere modi kan worden uitgevoerd. Ook de 'Missa pro defunctis' is een van zijn composities, het eerste polyfone requiem dat bewaard is gebleven (waarschijnlijk van 1461 of 1483).

Door sommigen wordt beweerd dat Ockeghem zelf een lage zangstem had. Dit is terug te vinden in zijn koorwerken waarbij ook de lagere stemmen (contratenor, bassus) niet langer op spreekstemhoogte bleven, maar een voor die tijd opvallende laagte hadden.

Werkwijze

Ockeghem had de meerstemmigheid erg goed onder de knie. De stemvoering in zijn werken is te kwalificeren als goed. 'Varietas': de elementen van de meerstemmigheid zijn allen verschillend van aard (ter vergelijking: bij imitatio lijken de elementen juist op elkaar). Alle stemmen werden door Ockeghem tegelijk geschreven, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de werkwijze van Dufay, die begon met één stem en hierna pas de andere stemmen schreef. Hij wordt wel de vader van het moderne contrapunt genoemd.

Trivia: Er wordt beweerd dat Ockeghem alle individuele stemmen van superior tot bassus kon zingen.

Composities

De volgende composities van Ockeghem zijn bewaard gebleven.

Missen

Ockeghems Kyrie uit de Missa Ecce ancilla Domini (Chigi-codex, Gent, ca. 1500)
  1. Missa Au travail suis
  2. Missa Caput
  3. Missa Cuiusvis toni
  4. Missa De plus en plus
  5. Missa Ecce ancilla Domini
  6. Missa Fors seulement
  7. Missa L'homme armé
  8. Missa Ma Maistresse
  9. Missa Mi-Mi (Quarti toni)
  10. Missa Pro Defunctis
  11. Missa Prolationum
  12. Missa Quinti toni
  13. Missa sine nomine I
  14. Missa sine nomine II
  15. Requiem
  16. Credo sine nomine

Motetten

  1. Alma redemptoris mater
  2. Ave Maria
  3. Deo Gratias
  4. Intemerata Dei Mater
  5. Salve Regina
  6. Ut heremita solus

Chansons

  1. Altre Venus estés
  2. Baisiés moy dont fort
  3. D’un aultre amer
  4. Fors seulement l’actente
  5. Fors seullement contre
  6. Il Ne M’en chault
  7. J’en ay dueil
  8. La Despouvreuse
  9. L’aultre d’antan
  10. Les desléaulx ont la saison
  11. Ma bouche ritⓘ
  12. Ma Maistresse
  13. Mort, tu as navré /Miserere
  14. O rosa bella
  15. Prenez sur moi vostre exemple
  16. Presque transi
  17. Quant de vous seul
  18. Qu’es mi vida preguntays
  19. S’elle m’amera /Petite camusette
  20. Se vostre cuer eslongne
  21. Tant fuz gentement resjouy
  22. Ung aultre l’a

Zie ook