Oksygen

8 Nitrogen ← Oksygen → Fluor

↑
O
↓
S
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol,
atomnummer 		Oksygen, O, 8
Kjemisk serie Ikkje-metall
Gruppe, periode, blokk 16, 2, p
Tettleik, hardleik 1,429 kg/m3, n.a. (ikkje SI)
Utsjånad Fargelaus
Oksygen
Atomeigenskapar
Atommasse 15,9994 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna) 60 (48) pm
Kovalent radius 73 pm
Ioneradius 140 pm (ladning: −2)
van der Waals radius 152 pm
Elektronkonfigurasjon [He]2s22p4
Elektron per energinivå 2, 6
Oksidasjonstrinn (oksid) −2, −1 (nøytralt)
Krystallstruktur Kubisk
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform Gass
Smeltepunkt 50,35 K (−222,8°C)
Kokepunkt 90,18 K (−182,97°C)
Molart volum 11200 cm3/mol
Fordampingsvarme 3,4099 kJ/mol
Smeltevarme 0,22259 kJ/mol
Damptrykk (?) Pa ved  K
Ljodfart 317,5 m/s ved 25 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet 3,44 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet 920 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet (?) MS/m
Termisk konduktivitet 0,02674 W/(m·K)
Ioniseringspotensial 1320 kJ/mol
3395 kJ/mol
5307 kJ/mol
7476 kJ/mol
10996 kJ/mol
13333 kJ/mol
71343 kJ/mol
84086 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso-
top 		Naturlegførekomst Halverings-
tid (ikkje SI) 		NM NE MeV
(ikkje SI) 		NP
15O (kunstig) 122 s β+ 2,754 15N
16O 99,762% (stabil)
17O 0,038% (stabil)
18O 0,2% (stabil)
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Oksygen, eldre òg surstoff eller nøre, er eit grunnstoff med kjemisk symbol O og atomnummer 8. Det høyrer til ikkje-metalla, og ligg i gruppe 16 i det periodiske systemet. Grunnstoffet har to allotrope former, oksygengass (O2) og ozon (O3). Oksygenmolekylet er vanlegvis paramagnetisk, men diamagnetisk former finst.

Særlege kjenneteikn

Oksygen er elektronegativt. Som dioksygen, O2, er oksygen ein fargelaus, luktfri gass. I væskeform er stoffet svakt blåfarga. Molekylet er ikkje polart. Oksygengass er lite løyseleg i vatn.

Ozon er ein termodynamisk ustabil diamagnetisk gass med sterk lukt.

Bruk

Historie

Oksygen vart oppdaga på 1700-talet. Joseph Priestley, Carl Wilhelm Scheele og Antoine Lavoisier var med på dette.

Biologisk rolle

Oksygengass vert danna under fotosyntesen, og er viktig for dyr og menneske.

Førekomst og framstilling

Oksygen er det vanlegaste grunnstoffa på jorda. Jordatmosfæren inneheld om lag 21 % oksygengass og nesten halvparten av alle atom i jordskorpa er oksygenatom. I jordskorpa finst grunnstoffet særleg som SiO2. I tillegg finst store mengder bundne i vatn (H2O). Mange syrer og basar inneheld oksygen.

Oksygen vert vanlegvis framstilt ved fraksjonell destillering av luft. I laboratoriet er det mogleg å framstilla gassen på fleire måtar.

Kjemi og sambindingar

Sidan oksygenatomet er lite og dannar sterke dobbeltbindingar, får det ikkje meir enn fire kovalente bindingar.

Nesten alle grunnstoff reagerer med O2-molekylet anten ved romtemperatur eller ved oppvarming. Det er derfor ein viktig reagens.

Oksygen er med i mange sambindingar, både organiske og uorganiske. Alkoholar, aldehyd og karboksylsyrer er eksempel på organiske sambindingar. Elles er oksygen mellom anna med i oksid (til dømes karbondioksid (CO2), Hydrogenperoksid (H2O2) og vatn (H2O).

Oksid kan vera sure, basiske eller amfotære avhengig av kva andre grunnstoff dei inneheld.

Isotopar

Tryggleik

Ozon er giftig.

Sjå òg

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Oksygen

Kjelder