Ans_1510

Istòria

1510 : conquista de Goa per Portugau (→ 1511).
1511 : perseguida dei conquistas portuguesas dins l'Ocean Indian amb la presa de Malacca (→ 1515).
1513 : descubèrta de l'ocean Pacific per lo conquistador espanhòu Vasco Núñez de Balboa que passèt l'istme de Panamà.

1514 : inquiets de l'emergéncia de la Pèrsia Safavida, leis Otomans ataquèron en direccion dau plan iranian. Infligiguèron una importanta desfacha a l'armada pèrsa a la batalha de Chaldiran mai poguèron pas esplechar son succès maugrat la presa ulteriora de Tabriz. Dins aquò, lei Safavidas menacèron plus lo territòri otoman avans lo sègle XVII.
1514 : en Euròpa Orientala, conquista de la fortalesa de Smolensk per lei Rus (30 de julhet). Pasmens, la reaccion dei Polonés foguèt viva e lei Rus foguèron durament batuts a la batalha d'Orcha (8 de setembre). Capitèron de gardar Smolensk mai perdiguèron lo rèsta de sei conquistas.
1515 : conquista d'Ormuz dins lo Golf Persic.
1515-1517 : assaiant de se liberar de la tutèla de sa grand, lo negus Dawit II (1508-1540) installèt sa capitala a Entoto. Pasmens, lo país deguèt subretot faciar un contèxte diplomatic regionau malaisat en causa de la guèrra entre Otomans e Portugués dins l'Ocean Indian. Finalament, en 1517, gràcias a l'ajuda de naviris portugués, leis Etiopians poguèron tornarmai impausar lo pagament d'un tribut au Sultanat d'Adel.
1517 : après l'afondrament dei Mamelocs d'Egipte, lo Sultanat de Sennar capitèt de negociar amb leis Otomans per mantenir son independéncia. Aquò marquèt la fin de l'avançada turca vèrs lo sud de la vau de Nil.
1517 : en Yucatan, una mission d'exploracion espanhòla foguèt durament atacats per lei Maias e obligada de se retirar (→ 1518).
1517 : en Delhi, mòrt dau sultan Sikandar Lodi que foguèt remplaçat per son fiu Ibrahim Lodi.
1518 : rribada dau protestantisme en Polonha e en Lituània. Obtenguèt de succès rapides au sen dei populacions germanicas onte lei conversions foguèron nombrosas, compres dins l'aristocracia.
1518 : famina grèva en Venècia.
1518 : en Yucantan, expedicion novèla deis Espanhòus que conquistèron brèvament Cozumel e Chakán Putum avans de se retirar en direccion dei territòris astècs.

1518 : creacion dau thaler a Jáchymov en Boèmia. Moneda d'argent qu'anava gardar una forma fòrça establa, venguèt fòrça popular dins lo mond germanic, dins lo nòrd d'Itàlia e en Anglatèrra. Inspirèt tanben la creacion de plusors monedas quasi identicas (escut de sièis liuras francés, pèça de uech espanhòla...) qu'anavan tenir lo ròtle de moneda internacionala entre lei sègles XVII e XVIII.
1519 : en Mesoamerica, arribada d'una expedicion dirigida per lo conquistador espanhòu Hernán Cortés. Utilizant lei crèires religiós astècs e l'actitud esitanta dau tlatoani Moctezuma II, capitèt de prendre lo contraròtle de Tenochtitlan. Pasmens, lei tensions creèron rapidament entre leis Espanhòus, seis aliats indigèns e leis Astècs (→ 1520).

Cultura

1514 : trabalhs importants ordonats per lo cha Ismail I^èr dins lo Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali. En particular, un sarcofag de vèire incrustat foguèt apondut sus la tomba de l'imam.

Sciéncias e tecnicas

1512 : fabricacion de la premiera mòstra de pòcha per lo relotgier alemand Peter Henlein (vèrs 1485 - 1542).
1513 : publicacion d'un resumit de la teoria eliocentrica dau prèire e astronòm polonés Nicolau Copernic (1473-1543). Maucontentat dei prediccions realizadas amb lo sistèma antic de Ptolemèu, prepausèt una vision novèla e revolucionari d'un sistèma onte lei planetas orbitavan a l'entorn dau Soleu. Pasmens, gardèt son tèxte secrèt — franc de quauqueis amics — en causa de sa crenhença dei reaccions de la Glèisa e sa teoria foguèt pas difusada avans sa mòrt en 1543.
v. 1515 : en Alemanha, aparicion dei premiers modèls de pistolet de rodet. Lo premier fabricant conegut es un certan Johann Kühfuss mencionat dins un document de 1517.
1517 : per lo premier còp en Euròpa, lo mètge italian Girolamo Fracastoro (1478 ò 1483 - 1553) exprimiguèt publicament l'idèa que lei fossils foguèsson lei rèstas d'organismes vivents.

Decès

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias