Italian

Infotaula de lengaItalian
Italiano
Parlat enItàlia e 29 autres païses
RegionEuròpa del Sud
Locutors70 milions
TipologiaSVO [1] Sillabica
Classificacion lingüistica
Lengas indoeuropèas
Estatut oficial
Oficial deBandièra d'Itàlia Itàlia
Bandièra: SoïssaSoïssa
Bandièra: Sant MarinSant Marin
Bandièra: VaticanVatican
Regional
Bandièra: EslovèniaEslovènia (Pirano, Capodistria, Ancarano e Isola d'Istria)
Bandièra: CroàciaCroàcia (Istria)
Union Europèa
AcadèmiaAccademia della Crusca
Estatut de conservacion
Menaçat
CRCritically endangered (En dangièr critic)
SESeverely endangered (En dangièr sevèr)
DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu)
VUVulnerable (Vulnerable)
Segur
NENot Endangered (Non en dangièr)
ICHEL Red Book: Not Endangered

Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond

Còdis lingüistics
ISO 639-1it Modifica el valor a Wikidata
ISO 639-2ita Modifica el valor a Wikidata
ISO 639-3ita Modifica el valor a Wikidata
Ethnologueita Modifica el valor a Wikidata
Glottologital1282 Modifica el valor a Wikidata
Linguasphere51-AAA-q Modifica el valor a Wikidata
ASCL2401 Modifica el valor a Wikidata
IETFit Modifica el valor a Wikidata
Mòstra
Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme

Articolo 1

Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.
Mapa

L'italian (autonim: italiano, AFI: [itaˈljano][2]) es una lenga romanica, apartenent a la familha indoeuropèa.

A la diferéncia de la màger part de las autras lengas romanicas, l'italian consèrva lo contrast del latin entre de consonantas simplas e consonantes duplicadas. Coma dins la màger part de lengas romanicas, l'accent es distintiu. Entre las lengas romanicas, l'italian es lo mens divergent del latin, amb lo sarde.[3][4][5][6]

Nascut durant l'Edat Mejana, l'italian es basat sus la lenga toscana arcaïca[7] —en particular sul dialècte florentin—, e es quicòm d'intermediari entre las divèrsas lengas de la peninsula Italica. Son desvolopament foguèt tanben influenciat per los autres dialèctes italians e per las lengas germanicas dels envasidors pòst-romans.

Dialectologia

Se distinguisson dos grops clarament diferenciats, desseparats per un grand faissèl d'isoglòssas, la Linha Massa-Senigallia (dicha d'un biais mens exacte «linha La Spezia-Rimini»), que correspond a la copadura de las lengas romanicas en dos grands grops: la Romania occidentala (inclusent l'italian septentrional) e la Romania orientala (inclusent l'italian centromeridional e de l'extrèm sud).[8]

Classificacion

Lo nòrd-italian o italian septentrional

Lengas en Itàlia.

L'Italian centromeridional:

  • Lo toscan, recampa mantun parlars de Toscana e integra, en mai, lo còrs.
    • toscan florentin, promogut per Dante al sègle XIII, constituís la basa normalizada de la lenga oficiala italiana.
    • Lo còrs (corsu) qu'es vengut una lenga per elaboracion, mas derivada del toscan, amb d'influéncias liguras e un substrat ancian pròche del sarde: parlat en Corsega mas tanben al nòrd de Sardenha (variantas gallurese e sassarese).
    • Romanesco contemporani, dialècte toscan parlat dins lo Laci a costat del romanesco classic, eritat de l'Edat Mejana.
  • Italian central, parlat dins las regions d'Ómbria, de Laci, de las Marchas e dels abruces. Se distinguisson nombroses parlars seguent las regions: lo laziale a Roma e a l'entorn, lo romanesco classic aital coma lo ciocaro de Frosinone dins la part meridionala de Laci. L' ombrian (o umbro) en Ómbria; lo marchigiano qu'engloba los parlars de las Marchas (d'Ancona, de Fabriano, de Macerata, de Fermo e de Camerino); l' abrucés occidental e l' abrucés adriatic parlat dins los abruces.
  • Italian meridional, parlat dins las regions de Campània, de Molise, de Polha, de Basilicata aital coma dins lo nòrd de Calàbria. L'italian meridional compren lo molisano, parlar de Molise.
    • Dialèctes de tipe napolitan, comprenent lo campanés (es a dire lo napolitan de Nàpols e sas variantas seguent los parçans de Campània : beneventano de Benevento, salernitano de Salèrne), lo calabrés septentrional (parlat dins lo nòrd de Calàbria), e las doas varietats de lucan (o lucanian), parlat en Basilicata aital coma dins una part de la província calabresa de Cosenza.
    • Los dialèctes apulians, emplegats dins la region de Polha e comprenent tres variantas: lo foggiano, parlat dans la província de Foggia; lo barese, dins las províncias de Bari, de Brindisi e pels parçans orientals de Basilicata; e lo tarentin, parlat dins la vila de Tarent e a l'entorn.


Grop lingüistic sicilian:

Articles connèxes

Bibliografia

Referéncias

  1. ↑ Tagliavini, Carlo (1982). Le origini delle lingue neolatine. Bologna: Patrono Ed.. 
  2. ↑ «Italiano». English-Italian Collins Dictionary. Collins. [Consulta: 4 de junh de 2024]
  3. ↑ «Romance languages». Encyclopædia Britannica. [Consulta: 4 de junh de 2024]
  4. ↑ Fleure, H. J.. The peoples of Europe. Рипол Классик. ISBN 9781176926981 [Consulta: 24 de junh de 2024]. 
  5. ↑ «Hermathena», 1942. Archiu de l'original del 18 de septembre de 2023. [Consulta: 4 de junh de 2024]
  6. ↑ Winters, Margaret E.. Historical Linguistics: A cognitive grammar introduction. John Benjamins Publishing Company. ISBN 9789027261236 [Consulta: 4 de junh de 2024]. 
  7. ↑ De Mauro (1979). Storia linguistica dell'Italia unita. vol. 2. Roma-Bari: Laterza, p. 305. 
  8. ↑ Pellegrini G. B, Mapa dels dialèctes d'Itàlia, edicion Pacini, Pisa, 1977.

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Italian.