Navigacion

La navigacion, navegacion o lo navigatge^[1] es la sciéncia e l'ensems de las tecnicas que permeton de:

• conéiser la posicion (sas coordenadas) d'un mobil al respècte d'un sistèma de referéncia, o al respècte d'un punt fixe determinat^[2];
• calcular o mesurar la rota de seguir per rejónher un autre punt de coordenadas conegudas;
• calcular tota autra informacion relativa al desplaçament d'aquel mobil (distàncias e duradas, velocitat de desplaçament, ora estimada d'arribada, etc.).

Una persona que naviga es cridada un navigaire o navegaire, -arèla, -airitz^[3]; un navigant o navegant, -anta^[4]; un navigator o navegador, -adora, -atora^[5].

Los principis de la navigacion aeriana son identics a aqueles de la navigacion maritima. Los primièrs instruments utilizats a bòrd de las aeronaus son dirèctament eissits dels instruments utilizats dins la marina. Los sistèmas de radionavigacion utilizats tanben en navigacion maritima, se diversifiquèron fòrça e se desvolopèron dins la navigacion aeriana, per exemple per l'apròche des aerodròmas e lo guidatge durant l'aterrament. Dempuèi lor aparicion dins las annadas 1970, la navigacion utiliza de sistèmas satellitaris. Los receptors utilizats en aeronautica son identics a aqueles utilizats al sòl o en mar.

La navigacion terrèstra, associada a las tecnicas de geolocalizacion e a de basas de donadas totjorn mai ricas, se generaliza dins gaireben totes los sectors, tanben pel grand public. Avèm ara un GPS dins la veitura e mai dins son telefòn mobil. Las tecnicas de basa son las meteissas que dins los autres mitans, per exemple lo posicionament per satellit es una aportacion màger.

Una caracteristica comuna a totes los mitans es que, quand la seguretat es en jòc, es necessari de completar las informacions de posicionament donadas pels satellits per d'informacions complementàrias eissidas d'autres dispositius (exemples: compàs, mesura de velocitat, visadas sus de punts remarcables, altitud o prigondor, autres sistèmas de radionavigacion ...). La necessitat per la seguretat de comparar d'informacions de fonts multiplas es encara una de las règlas de basa de la navigacion dempuèi sas originas.

Sus la Tèrra, la navigacion necessita un sistèma de referéncia, dich sistèma geodesic. Lo sistèma ara mai utilizat es lo WGS84 (World Geodetic System, 1984), mas fòrça mapas utilisan encara un sistèma geodesic mai ancian.

Coneissent las coordenadas d'un mobil e aquelas del punt de destinacion, se pòt alara calcular (o mesurar sus una mapa) la rota de seguir per rejónher aquel darrièr punt, que pòt èsser per exemple:

• una rota de cap constant (a angle constant amb los meridiens), la loxodromia;
• o la rota mai corta, l'ortodromia, es a dire una geodesica (un arc de grand cercle, se se considèra la Tèrra a una esfèra);
• o una autra rota mai complèxa, en foncion de las condicions extèrnas (meteorologia, corrents, vent...) o de las constrenchas causidas (velocitat maximala, consomacion minimala, etc.).

Las tecnicas de navigacion foguèron desvolopadas pels primièrs marins per navigar sus las mars e oceans. La constatacion del magnetisme terrèstre menèt d'ora a l'invencion de la bossòla (nomenada en navigacion un compàs), que permetèt de tenir un cap e seguir una rota. La mesura de la velocitat venguèt possibla mercé a l'utilizacion de la còrda de noses. Aqueles dos elements, cap e velocitat, permeton una navigacion a l'estima, pas pro precida dins la durada. Sens amira terrèstra (fòra de la vista d'una còsta), los navigators se repetèron mercé a l'observacion dels astres. La nautor d'un astre al dessús de l'orizont, aisidament mesurable pels «aujòls» del sextant, coma l'astrolabi, permet de calcular la latitud. Totas aquelas tecnics èran aqueridas, al sègle XV. La mesura de longitud, que se deduch de la mesura del temps, foguèt veritadièrament possible qu'al sègle XVIII amb l'invencion de cronomètre (o garda temps) precís que permetiá de «gardar» lo temps del meridian d'origina.

Enseguida, aqueles mejans ganhèran en precision e los metòdes de calcul s'afinèron. A la fin del sègle XIX, l'invencion de l'electricitat faguèt nàisser lo compàs giroscopic que permet de se passar de las dificultats ligadas al magnetisme terrèstre. Lo desvelopament de la radio permetèts dins la primièra mitat del sègle XX, l'arribada dels primièrs sistèmas de radionavigacion (principi de la radiogoniometria a l'origina). Que se diversifiquèron e desvelopèron, subretot dins la navigacion aeriana, per exemple pels apròches dels aerodròmas e lo guidatge a l'aterrir^[6].

A partir de la fin del sègle XX apareguèron los sistèmas de navigacion satellitars. Lo principi de basa es identic a la radionavigacion, mas las balisas son plaçadas sus una constellacion de satellits en orbita^[7]. Lo còst fèble dels receptors permet d'envisatjar l'equipament de mobile mai rustics. Los sistèmas satellitars, en navigacion maritima, remplacèron totes los sistèmas de radionavigacion existissents.

Las tecnicas ancianas a base de sextants e de cronomètres, qu'utilisan pas l'energia electrica, demoran encara pertinentas que constituisson un mejan de secors en cas de non foncionament dels sistèmas de posicionament, veire lo sol mejan suls velièrs de plasença tradicionals.