Puerto Rico
|
Estat Liure Associat de Puerto Rico
Estado Libre Asociado de Puerto Rico Commonwealth of Puerto Rico | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
| Administracion | |||||
| Estatut politic | Estat liure associat als Estats Units | ||||
| Capitala | San Juan (18° 29′ N, 66° 08′ O) | ||||
| Govèrn - Cap d'Estat - Governador |
Joe Biden Pedro Pierluisi | ||||
| Geografia | |||||
| Superfícia | 9 104 km² | ||||
| Demografia | |||||
| Populacion (2018) | 3 195 193 (est.) ab. | ||||
| Densitat | 351 ab./km² | ||||
| Lengas | Espanhòl, anglés | ||||
| Economia | |||||
| PIB (2018) · PIB/ab. |
104,557 miliards de $ $ 32 004 | ||||
| Moneda | Dolar US | ||||
| Autres | |||||
| Fus orari | UTC -4 | ||||
| Domeni internet | .pr | ||||
| Indicatiu telefonic | 1-787 e +1-939 | ||||
| Imne | La Borinqueña | ||||
Puerto Rico (en espanhòl e anglés) es un Estat insular de l'America Centrala liurament associat als Estats Units d'America. Lo nom d'origina èra Boriquen en arawak.
Es l'illa mai pichona e mai orientala de las Grandas Antilhas. Se situa entre l'ocean Atlantic al nòrd e la mar Cariba al sud. Lo passatge de la Mona la separa de la Republica Dominicana, e lo passatge de las Verges a l'èst de las Illas Verges Americanas.
La superficia es de 9100km² e la populacion èra de 3 195 193 abitants en 2018.
L'Estat de Puerto Rico inclutz l'illa principala del meteis nom qu'es montanhosa (altitud maximala a 1338 m al Cerro de Punta), e un bon nombre d'illas pichonas, que las mai importantas son Vieques e Culebra (illas Verges puertoricanas).
La capitala es San Juan amb 355 074 abitants en 2015 (2 478 905 dins l'airal urban), amb las municipalitats de Bayamón, Carolina...). La segonda vila de l'illa es Ponce, amb 149 028 abitants, tamben en 2015.
Gentilici: puertorican -a[1].
Istòria
Anciana colonia espanhòla, abans la guèrra ispanoamericana de 1898 e l'ocupacion per los nòrdamericans. En 1952, lo territòri adoptèt una constitucion e se declarèt "Estat liure" associat amb los Estats Units d'America. La denominacion en anglés es "the Commonwealth of Puerto Rico".
Divèrs referèndums decidiguèron de l'estatut de l'illa. Fin à l'ora d'ara, totjorn ganhèt l'opcion de conservar lo statu quo, davant las autras possibilitats, coma aquesta de venir un Estat dels Estats Units (lo cinquanta-e-unen) o de se declarar independent.
Politica
Populacion
Un estudi qu'utilizèt l'ADN mitocondrialu encontrèt que los Pòrt-riquencs possedisson un nauta composicion genetica taïno (indigèna pòrt-riquenca) e guanche (indigena canària, especiaument aquestes de l'illa de Tenerife). Tamben i a d'abitants amb una origina essenciaument africana e/ò europèa (espanhola, còrsa, francesa...).
L'immigracion en provenéncia de la Republica Dominicana es impòrtanta, sustot a Sant-Joan e la soas banlègas.
Economia
Las condicions economicas del territòri se son temporariament amelioradas dempuèi la Granda Depression, en causa de l'investiment nòrd-american dins de activitas coma los produches farmaceutic e petroquimics. Après aver estat los beneficiaris de lo regim fiscau de lo govèrnement de los Estats-Units d'America, mantun industrias localas son à l'ora d'ara en concurència dirècta amb de regions economicament mai paures de lo mond, onte los salaris son mai bas.
Pòrt-Ric a una deut de gaireben 73 milhiards de dollars equivelent à 100 % de lo PIB annuau.
En 2016, mentre que la crisi economica (dètz ans de recession) foguèt agravada per una emigracion fòrça importanta, sustot en direccion de Florida, e que lo Partit Republican critica las elèits localas que an praticat un endeutament massiu per finançar d'emplecs pletorics dins los servicis publics (coma ço que se pratica dins las Antilhas francesas), lo Congrès nòrd-american adoptèt una lei per renegociar la soa deute e atau d'escapar aus sasisdas.
- Vejatz l'article: Economia de Puerto Rico.
Lengas
Après l'occupacion nòrd-americana, l'anglès fa sentir una influència fòrta dins los domenis de l'administracion, lo tòrisme, lo comèrci exterior quasi exclusiu amb los Estats-Units d'America, la presència de fòrças militaras estatsunidenquas sul'illa e la grand quantitat de Pòrt-riquencs que abitan sul sòu estatsunidenc.
L'anglès s'ensenha coma dusau lenga, quitament se entre 10 e 20% de los Pòrt-riquencs e residents de l'illa dominan anglès "fòrça ben" (2010).