Senèca lo Jove
| |
| Profession: | escrivan, filosòf |
|---|---|
| País: | |
| Data de naissença: | 4 AbC |
| Luòc de naissença: | Còrdoa |
| Data de decès: | 65 |
| Luòc de decès: | Roma |
Luci Anneu Senèca, usualament conegut coma Senèca o Senèca lo Jove (4 AbC - 65) èra un filosòf roman, politic, dramaturg e, dins una òbra, umorista, de l'edat d'argent de la literatura latina.
Biografia
Nasquèt a Corduba (l'actual Còrdoa), Senèca èra lo segon filh d'Elvia e Marc (Luci) Anneu Senèca, un ric retor conegut coma Senèca lo Vièlh. Lo seu grand fraire, Luci Juni Gallion, èra procònsol d'Acaia (ont segon d'ancians documents crestians se trobèt amb l'apòstol Pau cap al 52). Senèca foguèt l'oncle del poèta Lucan, mejans son pichon fraire, Marc Anneu Mela.
La tradicion ditz que foguèt un mainat malautís, e qu'estudièt a Roma. Aprenguèt la retorica, e foguèt iniciat a la filosofia estoica per Atal e Sotion. Per causa de sa Malautiá foguèt en Egipte dempuèi 25 fins a 31 per èsser sonhat.
De retorn, s'establiguèt amb succès coma avocat. Cap a 37 manquèt de morir, a causa de problèmas amb l'emperaire Caligula, que pasmens li daissèt la vida salva perque pensava que sa marrida santat l'acabariá. En 41, Messallina, esposa de Claudi, convenquèt son espós de fòragetar Senèca en Corsega acusat d'adultèri amb Julia Livilla. Pendent aquel faidiment estudièt la natura e la filosofia, e escriguèt las Consolacions.
En 49, la nòva femna de Claudi, Agripina, l'apelèt a Roma per educar son filh, Luci Domici Aenobarb, que vendrà l'emperaire Neron. Aprèp l'assassinat de Claudi en 54, l'emperaire assegurèt lo tròn per son filh Neron, a la plaça de son filhastre Britanic.
Los primièrs cinc ans, lo quinquennium Neronis, Neron governèt judiciosament jos l'influéncia de Senèca e del prefècte pretorian, Sext Afrani Burre. Mas aqueles lèu perdèron lor influéncia, e son règne tornèt cap a la tirania. Amb la mòrt del prefècte en 62, Senèca se retirèt, per se poder consacrar a estudiar e escriure.
En 65 foguèt acusat d'èsser partit dins un complòt per tuar l'emperaire, la Conspiracion de Pison. Sens cap de procès, Neron li ordenèt de se suicidar. Tacit ne conta sa mòrt. Sa femna, Pompeia Paulina, que tanben temptèt de se tuar, Neron li ordenèt de viure.
Òbras
Entre las òbras atribuidas a Senèca trobam una satira, un ensag meteorologic, d'ensages filosofics, cent vint-e-quatre letras sus de tèmas morals e nòu tragèdias. Una d'aquelas, Octavia, es clarament una òbra d'altrú. E tanben apareis coma un personatge dins la pèça. I a tanben de dobtes que siá l'autor de Ercules a Oeta. La filosofia estoïca de Senèca insistís sus d'exercicis practics per quin lector afronta sos problèmas. Considerava particularament important de veire la realitat de la pròpria mortalitat. Lo cossí tractar la mòrt se tròba dins fòrça de sas letras.
Tragèdias de Senèca
Es impossible de determinar se foguèron representadas, i a pas de pròvas. L'erudit alemand Leo las considerava dramas recitatius mas aquò puslèu reflectava sa concepcion de que deuriá èsser un drama e a l'encòp, aquela èra basada dins la concepcion que se fasiá de la tragèdia grèga. Actualament son representadas.
Es complicat de datar aquelas òbras sense referéncias. Una cronologia relativa, basada en tèrmes metrics, es prepausada, amb gaire consensus. Es impossible que foguèron escrichas lo meteis an. Son pas basadas sus la tragèdia grèga e alara qu'Euripides pareis alunhat, se nòtan d'influéncias d'Ovidi.
Las òbras de Senèca èran fòrça estudiadas dins las universitats medievalas europèas, e influencièron fòrça en la tragèdia de la Renaissença, subretot dins la literatura de l'Anglatèrra Elisabetana.
Dialògs
- (40) Ad Marciam, De consolatione (Per Marcia, de la consolacion)
- (41) De Ira (De l'ira)
- (42) Ad Helviam matrem, De consolatione (¨Per ma maire Elvia, de la consolacion) - Letra a la sa maire la consolant pendent son faidiment.
- (44) De Consolatione ad Polybium (Per Polibi, de la consolacion)
- (49) De Brevitate Vitae (De la brevetat de la vida) - Ensag expausant que quina que siá la durada de la vida es sufisenta s'es viscuda amb saviesa.
- (62) De Otio (Del lèser)
- (63) De Tranquillitate Animi (De la tranquillitat de la ment)
- (64) De Providentia (De la providéncia)
- (??) De Constantia Sapientis (De la constància del savi)
- (??) De Vita Beata (De la vida astruga)
Tragedias
- Hercules Furens (Ercules furiós).
- Troades (Las troianas).
- Medea (Medèa).
- Phoenissae (Las fenicianas).
- Phaedra (Fèdra).
- Agamemnon.
- Thyestes.
- Oedipus.
- Hercules Oetaeus (Ercules a Oeta): dobtes sus l'autor.
- Octavia: dobtes sus l'autor.
Autras
- (54) Apocolocyntosis divi Claudii (La transformacion del divin Claudi en cogorda), una òbra satirica.
- (56) De Clementia (De la cleméncia) - escrita a Neron sus la necessitat de la cleméncia coma vertut en un emperaire.
- (63) De Beneficiis (Dels beneficis) [sèt libres]
- (63) Naturales quaestiones (Questions naturalas) [sèt libres] de gaire originalitat, mas qu'ofrisson una vision de las teorias anticas sus la cosmologia o la meteorologia.
- (64) Epistulae morales ad Lucilium - Cent vint-e-quatre letras sus la morala, escrichas a Gai Lucili.
- (370?) Cujus etiam ad Paulum apostolum leguntur epistolae: Aquelas letras, benlèu entre Senèca e Sant Pau, foguèron reconegudas pels erudits, mas uèi la majora partida dels estudis apòrtan de dobtes sus autenticitat [1] [2].
Ligams extèrnes
- (en)Citacs de Senèca
- (en)òbras de Senèca sul Projècte Gutenberg
- (en)Ensags morals
- (la),(it),(en)Recuèlh d'òbras de Senèca