ਇਨਰਸ਼ੀਆ

ਖੜੋਤ  ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕ  ਇਕਾਈ ਦੇ ਉਸ ਗੁਣ ਨੂੰ  ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਤੀ, ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਣ ਵਸਤੁ ਬਿਨਾ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲੇ ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਵੇਗ੍ਹ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਰਿਹੰਦੀ ਹੈ। ਖੜੋਤ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਦੇ  ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਦਾਂਤਾ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦਾ ਵਰਨਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਬਲਾਂ ਦੁਵਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੜੋਤ ਲੈਟਿਨ ਸ਼ਬਦ {ਇਨਰਸ} ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਬੇਕਾਰ, ਸੁਸਤ। ਇਨਰਸ਼ੀਆ  ਪੁੰਜ ਦੇ  ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਿਆਂ  ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ,ਜੋ ਭੋਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ  ਗਿਣਾਤਮਕ ਗੁਣ ਹੈ। ਆਇਜੈਕ ਨਿਊਟਨ ਨੇ ਆਪਣੇ 'ਫਿਲਾਸਾਫੀ ਨੇਚੁਰਲਿਸ ਪ੍ਰਿੰਸਿਪਿਆ ਮੇਥੇਮੇਟਿਕਾ' ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ:[1]

The vis insita, or innate force of matter, is a power of resisting by which every body, as much as in it lies, endeavours to preserve its present state, whether it be of rest or of moving uniformly forward in a straight line.

ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਵਸਤੂ ਦੇ ਵੇਗ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁੰਜ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਜਾਂ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਸਦੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਸੰਦਰਭ ਅਨੁਸਾਰ  ਨਿਰਧਾਰਿਤ  ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨਰਸ਼ੀਆ  ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੇ  ਸੰਖੇਪ  ਰੂਪ ਵਜੋਂ  ਜਿਆਦਾ ਸਹੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਜਿਆ  ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਿਊਟਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ  ਗਤੀ ਦੇ ਨਿਜਮ ਦਸਿਆ ਹੈ। ਕੋਈ ਵਸਤੂ  ਜਿਸ ਤੇ ਕੋਈ ਬਾਹਰੀ ਬਲ ਨਾ ਲਗੇ  ਇੱਕ ਸਥਿਰ  ਵੇਗ ਉੱਤੇ ਗਤੀ ਜਾਰੀ ਰਖਦੀ ਹੈ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬਲ ਉਸ ਦੀ ਗਤੀ ਜਾਂ ਦਿਸ਼ਾ  ਬਦਲਣ ਦਾ ਕਰਨ ਨਾ ਬਣੇ ਉਹ  ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਾਹਰੀ  ਜੋਰ ਦੇ ਅਧੀਨ  ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਜੋਰ ਉਸਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜਾਂ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਵੇਗ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।

ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਤੇ,ਜੜਤਾ  ਅਕਸਰ ਰਗੜ ਅਤੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੁਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਗੁਰੁਤਵ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀਆਂ  ਰਫ਼ਤਾਰ ( ਸਾਮਾਨਿਇਤ: ਬਾਕੀਬਿੰਦੁਵਾਂਦੇ ਲਈ ) ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ  ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਅਰਸਤੂਆਂ  ਤੇ  ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਣ ਲਈ ਗੁੰਮਰਾਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਓਦੋਂ  ਤੱਕ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਜੋਰ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :". . ਸਰੀਰ ਓਦੋਂ  ਰੁਕਦਾ  ਹੈ ਜਦੋਂ ਯਾਤਰੀ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਨੂੰ ਧੱਕਾ  ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। 

[2][3]

...it [body] stops when the force which is pushing the travelling object has no longer power to push it along...

ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਅਵਧਾਰਣਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਜ੍ਞਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਸਥਿਤੀ ਵਜੋਂ, आद्यात्मज्ञानानंत [4]ਨੇ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਰਿਫਲੈਕਸ਼ਨ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੰਜਰੇਲਾ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ, ਜੋ ਦਰਸ਼ਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨੇੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਝ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਧੁਨਿਕ ਵਰਤਮਾਨ ਲਾਗੂਏਸ਼ਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਧਾਓਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਾਂ ਨੇ, ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਿਦਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਯੰਤ੍ਰਾਂ ਅਤੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜਾਈਨ ਅਤੇ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇਨਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਿਦਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕੀਤਾ।

[5]

Notes

  1. ↑ Andrew Motte's English translation:Newton, Isaac (1846), Newton's Principia : the mathematical principles of natural philosophy, New York: Daniel Adee, p. 72
  2. ↑ Aristotle: Minor works (1936), Mechanical Problems (Mechanica), University of Chicago Library: Loeb Classical Library Cambridge (Mass.) and London, p. 407
  3. ↑ Pages 2 to 4, Section 1.1, "Skating", Chapter 1, "Things that Move", Louis Bloomfield, Professor of Physics at the University of Virginia, How Everything Works: Making Physics Out of the Ordinary, John Wiley & Sons (2007), hardcover, ISBN 978-0-471-74817-5
  4. ↑ "The Enlightened Sage: आद्यात्मज्ञानानंत's Contribution to Inertia in Ancient Indian Physics".
  5. ↑ Aristotle, Physics, 4.8, 214b29–215a24.