Łyżka (sztuciec)

Wikipedia:Weryfikowalność
Ten artykuł od 2015-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {Dopracować} z tego artykułu.
 Ten artykuł opisuje sztuciec. Zobacz też: inne znaczenia terminu "Łyżka".
Srebrna łyżka
Zdobione drewniane łyżki

Łyżka - sztuciec składający się z małej miseczki zamocowanej na trzonku, służący do nabierania potraw, przede wszystkim płynnych[1][2].

Łyżka często wykonana jest z metalu, może też być zrobiona z tworzywa sztucznego, porcelany czy kości słoniowej[potrzebny przypis].

Rodzaje łyżek

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Wyróżnia się łyżki:

Łyżki mogą także służyć jako instrumenty muzyczne.

Etymologia

Rzeczownik "łyżka" pochodzi od starosłowiańskiego lyžьka (także: lъžьka, lъžica i lyžica), będącego zdrobnieniem rzeczownika lъga pochodzącego od praindoeuropejskiego lūgā (leu-/lu-: "odcięty kawałek drewna", stąd lūgā oznaczało "kawałek drewna służący do nabierania pokarmów"). Termin w formie lisze po raz pierwszy został odnotowany w języku polskim w roku 1418. W haśle omawiającym leksem "łyżka" w Słowniku polszczyzny XVI wieku można znaleźć ok. 150 użyć tego wyrazu[3].

Drewniana łyżka nosi nazwę kopyść[4] (staropol. warzecha, warząchew[5]).

Historia

Starożytni Egipcjanie wykorzystywali łyżki wykonane z kości słoniowej, krzemienia, łupka i drewna; wiele z nich jest ozdobionych symbolami religijnymi[6]. Wykorzystywali je głównie do celów religijnych (np. sypanie kadzidła)[7]. W okresie neolitu na Sardynii panowała cywilizacja Ozieri, używająca ceramicznych chochel i łyżek[6]. W Chinach za czasów dynastii Shang łyżki wykonywano z kości[6]. Wczesne łyżki z brązu w Chinach miały ostry czubek[8]. Starożytni Chińczycy później wykonywali również łyżki porcelanowe[7]. Łyżki starożytnych Greków i Rzymian były wykonane głównie z brązu i srebra, a ich trzonek miał zazwyczaj zaostrzony kształt[6]. Były stosunkowo płaskie i czerpano nimi wino[7]. W Muzeum Brytyjskim znajduje się wiele przykładów, na podstawie których można ustalić kształty różnych typów łyżek, przy czym najbardziej znaczące różnice można znaleźć w miejscu połączenia miseczki z uchwytem[6]. Starożytni Grecy nazywali łyżkę mystron (μύστρον), a do jedzenia używali także kawałków chleba wydrążonych w kształcie łyżki, które nazywali mystile (μυστίλη)[9][10].

W średniowieczu używano łyżek w formie bliskiej współczesnej - w ubogich domach strugano łyżki z drewna, w domach średniozamożnych dość popularne były sztućce odlewane z cyny przez konwisarzy. Stosunkowo drogie łyżki srebrne, kute lub odlewane przez złotników, były używane na dworach królewskich i magnackich oraz w zamożnych domach mieszczańskich i szlacheckich; często były bogato zdobione ornamentami. W średniowieczu używano tylko łyżek i noży, nie używano widelców[7].

Na gotyckich ucztach dworskich w Zachodniej Europie przy każdej zastawie biesiadnika znajdowała się łyżka zwrócona czerpakiem do krawędzi stołu[7].

W Polsce w renesansie na jednym z prostokątnych boków łyżki często umieszczano drobne sentencje lub przysłowia w języku polskim, łacińskim lub niemieckim[7].

Srebrne łyżeczki były częstym prezentem dla dziecka z okazji chrztu. Srebro miało odstraszać demony, wampiry i inne złe duchy. Natomiast w praktyce srebro działało antyseptycznie i przeciwzapalnie, gdy dziecko używało łyżeczki.[potrzebny przypis]

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Teksty źródłowe w Wikiźródłach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy

  1. ↑ łyżka – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-10-08] (pol.).
  2. ↑ n, łyżka - Wielki słownik języka polskiego PAN [online], wsjp.pl [dostęp 2024-10-08] (pol.).
  3. ↑ łyżka - Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-10-08] (pol.).
  4. ↑ kopyść - definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-12-23].
  5. ↑ warzecha – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-12-23].
  6. ↑ a b c d e 1911 Encyclopædia Britannica "Spoon", wyd. 11, en.wikisource.org, 1911, s. 733 [dostęp 2024-10-09] (ang.).
  7. ↑ a b c d e f Karol Kukuła, Różnorodne funkcje starodawnych łyżek, czasopisma.marszalek.com.pl, 1998, s. 119-136, DOI: 10.15804/ksm199808 [dostęp 2024-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-08] (pol.).
  8. ↑ Joseph Needham: Science and Civilisation in China: Fermentations and Food Science. Cambridge University Press, 2000, s. 106. ISBN 978-0-521-65270-4.
  9. ↑ Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898), Cena
  10. ↑ Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898), Mystile