Żyznów (województwo podkarpackie)

Zobacz też: Żyznów w innych znaczeniach tej nazwy.

Żyznów

wieś
Pałac, obecnie Dom Dziecka
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	strzyżowski
Gmina	Strzyżów
Liczba ludności (2011)	897[2][3]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	38-111[4]
Tablice rejestracyjne	RSR
SIMC	0663456[5]
Położenie na mapie gminy Strzyżów Żyznów
Położenie na mapie Polski Żyznów
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Żyznów
Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego Żyznów
49°48′56″N 21°50′28″E/49,815556 21,841111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Żyznów – wieś w Polsce, położona w gminie Strzyżów powiatu strzyżowskiego w województwie podkarpackim^[6][5], nad rzeką Stobnicą^[7], prawym dopływem Wisłoka, przy drodze wojewódzkiej nr 989 łączącej Strzyżów z Lutczą w odległości ok. 5 km od Lutczy i 6 km od Strzyżowa.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Wieś jest siedzibą parafii Przemienienia Pańskiego, należącej do dekanatu Strzyżów, diecezji rzeszowskiej. Parafia ma kościół parafialny murowany wybudowany w roku 1862 oraz filialny (dawna drewniana cerkiew) w Bonarówce z roku 1841^[8].

Przez wieś przebiega licząca 22 km pętla szlaku rowerowego prowadząca ze Strzyżowa przez Brzeżankę, Bonarówkę, Żyznów i Godową z powrotem do Strzyżowa. Trasa prowadzi przez najwyższe wzniesień Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego. Atrakcją trasy są punkty widokowe na dolinę Stobnicy^[9].

Znajduje się tu zabytkowy^{[potrzebny przypis]} zespół pałacowy, zbudowany w I poł. XIX w. przez Łempickich na miejscu dworu wzmiankowanego w 1536^[10]. Zachowały się w nim sklepione kolebkowo piwnice z połowy XVII w.^[10] Do kompleksu należy budynek administracyjny zwany Andrzejówką, stajnia i park ze sztuczną wyspą, założony przed 1877 przez Marię Straszewską^[10].

Miejscowość była poświadczona jako już wcześniej istniejąca w 1390, w dokumencie Władysława II Jagiełły dla Czadora z Potoka^[11].

W latach 1424–1426 Żyznów posiadali bracia Piotr i Klemens, w 1436 wieś dzielili Kiełcz z Prochny (Żyznów Górny) oraz Pakosz ze Strzyżowa i Czudca (Żyznów Dolny). Spadek po Pakoszu przejęli w 1460 Jan i Mikołaj Strzyżowscy herbu Gozdawa, po czym umowa działowa z 1462 przyznała Żyznów Dolny Mikołajowi, dyplomacie królewskiemu do spraw osmańskich^[11]. W XV w. dziedzicami Żyznowa Górnego byli Czepielewscy herbu Gryf^[12]. W 1474 w Żyznowie Dolnym funkcjonowała ława sołecka^[13].

Rejestr publiczny z 1536 oszacował wartość Żyznowa Dolnego, zamieszkanego przez 41 kmieci i sołtysa, w rękach Stanisława Domaradzkiego, na 800 grzywien, a Żyznowa Górnego, zamieszkanego przez 26 rodzin chłopskich, w rękach Fidelisy Szafranowskiej – na 500 grzywien^[12]. W 1581 liczący 41 zagród^[a] Żyznów Dolny należał do Bączalskich z Jedlicza i do parafii św. Anny w Kołaczycach, a liczący 32 zagrody^[b] Żyznów Górny – do starosty rabsztyńskiego, kalwińskiego przywódcy reformacji w Małopolsce Seweryna Bonera młodszego (od 1585 kasztelana bieckiego i od 1590 krakowskiego^[14], syna Seweryna, zm. 1592) i do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lutczy^[15]. Pod datą 1596 niezachowana rękopiśmienna kronika dworska rodziny Łempickich miała odnotować zgon Sobka, syna zagrodnika z Żyznowa Górnego, kawalkatora królewskiego przy dworze na Wawelu i członka Sodalicji Mariańskiej, od 1564 organizatora kontrreformacji w Żyznowie, w wieku 115 lat i jego pogrzeb z udziałem prepozyta tarnowskiego Krzysztofa Kazimirskiego^[15].

Żyznów Górny trafił poprzez małżeństwo Zofii Bonerówny z Janem Firlejem w posiadanie jego rodziny, w XVII w. stał się własnością Ciepielewskich z Domaradza, a później Józefa Radziwiłła^[16][11]. Żyznów Dolny należał pod koniec XVIII w. do Dydyńskich^[11].

W połowie XIX w. przy dworze w Żyznowie istniały dwa folwarki, z których jeden nosił nazwę Pawlapol^[10]. W 1846 podczas rabacji galicyjskiej dziedzic Żyznowa, Hilary Łempicki, został dotkliwie pobity przez miejscowych chłopów^[17]. W latach 1857–1862 powstał z jego fundacji kościół Przemienienia Pańskiego i św. Barbary w Żyznowie, poświęcony przez proboszcza dobrzechowskiego Feliksa Buchwalda w sierpniu 1864^[17][11]. W 1875 majątek odziedziczyła córka Hilarego, Maria Straszewska, która pozostawiła go w 1877 córkom, Helenie Łosiowej i Jadwidze (zm. 1890)^[18].

W 1896 powstała w Żyznowie szkoła powszechna, do której uczniowie uczęszczali na mocy obowiązku szkolnego. Jej pierwszym dyrektorem był do 1933 Edward Łabucki, a budynek szkolny powstał w latach 1902–1905 wysiłkiem mieszkańców i przy głównym udziale środków gminnych^[19]. W 1898 nowym właścicielem Żyznowa został po zmarłej żonie Witold Łoś^[11]. W 1908 Łoś wyposażył kościół i sfinansował zastąpienie dachu gontowego blaszanym. W 1910 w reakcji na decyzję podjętą bez jego udziału przez radę parafialną w Lutczy, gdzie był kuratorem kościoła, podjął starania o wydzielenie z terenu kościoła w Lutczy parafii w Żyznowie, zakończone zezwoleniem biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara w 1913^[20]. Do czasu budowy plebanii pierwszy proboszcz (do 1923), Józef Bienienda, rezydował we dworze^[20].

W 1917 Łoś sprzedał majątek żyznowski powracającemu z czteroletniego kontraktu przemysłowego w Berlinie inżynierowi Stanisławowi Bylickiemu (synowi Franciszka) i jego żonie Róży z Grudzińskich^[10][21].

W roku szkolnym 1923/1924 w folwarku Pawłopol (Pawlapol) odbył się pierwszy obóz harcerski dla skautów z drużyny przy I Gimnazjum w Rzeszowie pod opieką nauczyciela Szczęsnego Jasiewicza^[22], latem 1926 ćwiczyli tam również skauci z drużyny przy II Gimnazjum w Rzeszowie pod opieką Adama Przybosia^[23].

Podczas okupacji niemieckiej z lat II wojny światowej w dworze stacjonował sztab niemiecki, natomiast właściciele zajmowali część oficyny. Stanisław Bylicki prowadził wśród chłopów akcję propagandową, a jego dzieci, Katarzyna, Maria Magdalena, Wojciech i Andrzej, należały do podziemia akowskiego. W okresie Akcji „Burza” Katarzyna i Maria prowadziły szkolenia sanitarne Wojskowej Służby Kobiet i punkt opatrunkowy^[24]. Zasadzki na członków podziemia organizowane dwukrotnie w pobliżu dworu przez niemiecką żandarmerię zostały udaremnione dzięki ostrzeżeniu komendanta posterunku policji granatowej w Strzyżowie, Zygmunta Andresa ps. Krogulec, który współpracował z AK^[25]. Byliccy uciekli przed wkroczeniem Armii Czerwonej do pozostającego w rękach niemieckich Krakowa, a w pałacu zorganizowany został szpital wojskowy dla rannych uczestników walk na froncie w rejonie Gogołowa w ramach operacji dukielsko-preszowskiej i wiślańsko-odrzańskiej od lipca 1944 do lutego 1945^[26].

W 1944 grunty rolne majątku Bylickich o łącznej powierzchni 280 ha zostały rozparcelowane na mocy reformy rolnej^[10]. Po przeprowadzeniu reformy w latach 1945–1948 w pałacu działało sanatorium przeciwgruźlicze pod kierownictwem Włodzimierza Lewickiego, który założył w Żyznowie ośrodek zdrowia. Od czasu likwidacji sanatorium, którego oparcie w gospodarce rolnej skrytykował w imieniu wsi Andrzej Korab, przez Ministerstwo Zdrowia w 1949 mieści się tam Państwowy Dom Dziecka^[27][10].

W latach 1981–1983 rejon Żyznowa był miejscem polowań dewizowych dla myśliwych z Europy Zachodniej zorganizowanych przez koło łowieckie Daniel w Strzyżowie^[28].

• AgnieszkaA. Huzarska AgnieszkaA., Turystyka kulturowa na Rzeszowszczyźnie w latach 1945–1989. Studium historyczno-antropologiczne, rozprawa doktorska: Uniwersytet Rzeszowski, 2018, s. 369 .
• RomanR. Konieczkowski RomanR., Strzępy wspomnień, wyd. II, Warszawa: Bellona, 1991, ISBN 83-11-07921-8 .
• StanisławS. Piątek StanisławS., Żyznów, Bonarówka – na szlaku architektury drewnianej, Żyznów: Wiejska Lokalna Grupa Działania w Strzyżowie, 2008 .
• WacławW. Wierzbieniec WacławW., SławomirS. Wnęk SławomirS., Wspomnienia Stanisława Ludwika Bylickiego właściciela majątku w Żyznowie z okresu II wojny światowej. Wojna z Niemcami cz. I, „Prace Historyczno-Archiwalne”, 36, 2024, s. 291–343 .

• Żyznów 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 925 .