Abstand- i Ausbausprachen

Abstand- i Ausbausprachen – koncepcje lingwistyczne wprowadzone przez Heinza Klossa, określające dwa typy kryteriów definiujących pojęcie języka: jedno zależne od wzajemnego dystansu lingwistycznego lektów (niem. Abstand), uwarunkowanego ich wewnętrzną strukturą, drugie zależne od stopnia ich elaboracji (niem. Ausbau)[1], wykształconej zwykle przez praktykę społeczną lub w wyniku manipulacji politycznych[2].

Zgodnie z tą teorią dwa lekty (byty językowe) tworzą odrębne języki, jeśli dostatecznie różnią się od siebie pod względem strukturalnym (nawet przy braku ugruntowanej tradycji literackiej) lub w sytuacji, gdy są dostatecznie wypracowane funkcjonalnie i używane w największym spektrum domen komunikacyjnych. Na przykład baskijski jest uznawany za samodzielny język, ponieważ wykazuje oczywistą odrębność strukturalną od innych lektów (Abstand)[1] – nie stwierdzono, by był spokrewniony z pobliskimi językami Europy, toteż nie da się go pod żadnym względem klasyfikować jako dialekt[3]. Języki czeski i słowacki, oparte na podobnych podstawach dialektalnych, są natomiast na tyle sobie bliskie, że w przypadku nieuwzględnienia czynnika elaboracji (Ausbau) mogłyby być klasyfikowane jako odmiany jednego języka[1]. Zgodnie z koncepcją Klossa serbski i chorwacki stanowią zaś jeden język policentryczny (serbsko-chorwacki), gdyż na poziomie języka standardowego opierają się na tym samym fundamencie strukturalnym (dialekt sztokawski)[4].

Języki typu Abstand wyróżnia się ze względów czysto językoznawczych, na podstawie ich wyraźnej odrębności (niezależnie od czynnika elaboracji, istnienia organizmów państwowych itp.[1][5]), wydzielenie języków typu Ausbau uzależnione jest natomiast nie tylko od faktów lingwistycznych, ale również od czynników politycznych, kulturalnych, społecznych i historycznych. Należą do nich: istnienie odrębnych państw narodowych, odrębnie kodyfikowanych norm językowych i systemów ortograficznych, a także wypracowanych tradycji piśmienniczych. Języki typu Ausbau wyróżnia się w obrębie kontinuów dialektalnych, gdzie nie jest możliwe nakreślenie ścisłych granic językowych. W skład języka typu Ausbau wchodzi autonomiczny język standardowy (ogólny wariant języka) wraz z tymi gwarami lokalnymi, które są wobec niego heteronomiczne, uzależnione użytkowo (funkcjonują np. na terenie tego samego państwa)[5].

W niektórych przypadkach różne formy języka policentrycznego mogą w drodze elaboracji otrzymać miano języków autonomicznych, nastąpiło tak np. w przypadku malajskiego (malezyjskiego) i indonezyjskiego[6]. Podobny proces obserwuje się na gruncie serbsko-chorwackim, gdzie dąży się do wyodrębniania osobnych języków: serbskiego i chorwackiego[6]. Języki typu Abstand, odrębne pod względem lingwistycznym, bywają natomiast niekiedy dialektyzowane oraz postrzegane jako odmiany języka lepiej wypracowanego i unormowanego, dominującego na danym obszarze[1]. Czeski lingwista Vít Dovalil jako przykład tego zjawiska przytacza relację między kaszubszczyzną a polszczyzną, francuskimi językami regionalnymi a językiem francuskim oraz językiem sardyńskim a włoskim[1].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Dovalil 2017 ↓.
  2. ↑ Roman Szul, Śląsk – między Morawami a Katalonią. Refleksje wokół książki: Elżbieta Anna Sekuła, Bohdan Jałowiecki, Piotr Majewski, Walter Żelazny (red.), Być narodem? Ślązacy o Śląsku (recenzja), „Studia Regionalne i Lokalne” (4(54)), 2013, s. 124–131, DOI: 10.7366/1509499545408, ISSN 1509-4995.
  3. ↑ Lehel Peti, Vilmos Tánczos, Jenő Szőke, Language Use, Attitudes, Strategies: Linguistic Identity and Ethnicity in the Moldavian Csángó Villages, Editura ISPMN, 2012, s. 7, ISBN 978-606-8377-01-8 (ang.).
  4. ↑ Kloss 1967 ↓.
  5. ↑ a b Trudgill 2004 ↓.
  6. ↑ a b Michael G. Clyne, Pluricentric Languages: Differing Norms in Different Nations, Walter de Gruyter, 1992, s. 1–3, ISBN 3-11-012855-1 (ang.).

Bibliografia