Afrofuturyzm

Afrofuturyzm – estetyka kulturowa, filozofia nauki i historia, która bada przecięcie się kultur Afryki z nauką i technologią.

Afrofuturyzm zajmuje się tematami i problemami diaspory afrykańskiej poprzez technokulturę i literaturę spekulatywną, obejmując szereg mediów i artystów zainteresowanych snuciem wizji przyszłości wynikających z doświadczeń afrodiaspory^[1]. Chociaż afrofuturyzm jest najczęściej kojarzony z science fiction, może on również obejmować inne gatunki takie, jak fantasy, historia alternatywna i magiczny realizm^[2], można go również znaleźć w muzyce^[3].

Termin ten został wymyślony przez amerykańskiego krytyka kulturowego Marka Dery'ego w 1993^[4] roku i został zbadany pod koniec lat 90. XX wieku podczas rozmów prowadzonych przez Alondrę Nelson^[5].

Ytasha L. Womack, autorka książki Afrofuturism: The World of Black Sci-Fi and Fantasy Culture, definiuje go jako „przecięcie wyobraźni, technologii, przyszłości i wyzwolenia"^[6]. Następnie cytuje kuratorkę Ingrid LaFleur, która definiuje go jako „sposób wyobrażania sobie możliwych przyszłości przez pryzmat czarnej kultury"^[7]. Kathy Brown parafrazując pracę Bennetta Capersa z 2019 roku stwierdza, że afrofuturyzm dotyczy „myślenia przyszłościowego i przeszłościowego, przy jednoczesnym posiadaniu bolesnej przeszłości, bolesnej teraźniejszości, ale wciąż patrząc w przyszłość z nadzieją na rozwój"^[8]. Inni twierdzili, że gatunek ten jest „płynny i plastyczny", łącząc technologię, kulturę afrykańską i „inne wpływy"^[9].

Najważniejsze dzieła afrofuturyzmu obejmują powieści Samuela R. Delany'ego i Octavii Butler, płótna Jean-Michela Basquiata i Angelberta Metoyera, oraz fotografię Renée Cox. Jeśli chodzi o muzyków afroturystycznych, wymienia się takich twórców jak: grającego awangardowy jazz Sun Ra; bliźniacze grupy muzyczne Parliament-Funkadelic; zespół Earth, Wind & Fire z ich otwartym afrocentrycznym symbolizmem, odważnymi strojami scenicznym oraz pełnymi nadziei wizjami suwerennej przyszłości czarnej społeczności^[10]; współpracę Herbie Hancocka z Robertem Springettem i innymi artystami wizualnymi podczas rozwijania jego użycia syntezatorów. Można również wspomnieć o takich twórcach jak Jonzun Crew, Warp 9, Deltron 3030, Kool Keith^{[11][12][13][14]}. Afrofuturyzm znajduje swe odbicie także w komiksie oraz kinie, do światowej popkultury przebiła się chociażby postać Czarnej Pantery z komiksów oraz filmów Marvela, który jest władcą afrofuturystycznego królestwa Wakanda^[15].

Afrofuturyzm w muzyce reprezentuje diasporę muzyczną, która jest nietradycyjna i koncentruje się na temacie kosmosu, technologii oraz czarnej społeczności^[16]. Charakteryzuje się on silnym wykorzystaniem sztucznych dźwięków syntezatorów i automatów perkusyjnych przy jednoczesnym włączaniu lirycznych motywów historii czarnej społeczności i dumy kulturowej, postępu, duchowości oraz science fiction^[17].

Jednym z najwcześniejszych przykładów tej estetyki można zobaczyć w filmie Space Is the Place, który przedstawia free jazzowy zespół Sun Ra zaangażowany w fabułę science fiction, w której muzyk zaczyna przygotowywać grupę młodych czarnych ludzi do kolonizacji innej planety, dając w ten sposób początek nowej afrocentrycznej cywilizacji na innej planecie.

Badania nad muzyką afrofuturystyczną podkreślają kwestionowanie przez ten gatunek norm dźwiękowych poprzez łączenie elementów występujących w hip-hopie, jazzie, R&B, funku i muzyce elektronicznej^[18]. Łączenie różnych dźwięków i kultur w muzyce afrofuturystycznej podkreśla nadprzyrodzoną, alternatywną naturę, która definiuje większość dzieł afrofuturystycznych^[19]. Podczas wykonywania na żywo zaobserwowano, że gatunek ten łączy różne dźwięki i kultury dźwiękowe w afrykańskiej społeczności rozproszonej po całym świecie. Jamajsko-amerykański gospodarz imprez, DJ Kool Herc, był znanym DJ-em w latach 70. XX wieku. Był jednym z wielu DJ-ów na nowojorskiej scenie muzycznej w latach 70., odpowiedzialnych za łączenie charakterystycznych, potężnych systemów nagłośnieniowych Jamajki z R&B i rapem wraz z basowymi gatunkami afroamerykańskimi^[20]. Ta kombinacja zmaksymalizowała immersję publiczności i możliwości opowiadania historii^[21]. Współcześni muzycy afrofuturystyczni, tacy jak hip-hopowy duet Outkast i kompozytorka jazzowa Nicole Mitchell, mają w swoich aranżacjach i wykonaniach ślady wielokulturowych wpływów DJ-a Koola Herca, wykorzystując jego charakterystyczne izolacje rytmu i systemy nagłośnieniowe^[22][23].

Etykieta „afrofuturyzm” została również retrospektywnie zastosowana do George'a Clintona i jego zespołów Parliament i Funkadelic z jego magnum opus Mothership Connection (1975) oraz późniejszymi albumami The Clones of Dr. Funkenstein, P-Funk Earth Tour, Funkentelechy vs. the Placebo Syndrome i Motor Booty Affair. Dzieło i wygląd George'a Clintona ucieleśniają tematy afrofuturyzmu, prezentując błyszczącą, futurystyczną odzież zarówno na scenie, jak i poza nią, wykorzystując tematykę science fiction i kosmiczną na albumach oraz poruszając w swoich tekstach historię osób czarnoskórych^[24]. Mothership Connection (1975) zespołu Parliament został uznany za jego tematykę wyzwolenia czarnoskórych i kosmosu w aranżacji utworów, tekście i estetyce wizualnej albumu. Okładka albumu przedstawia czarnoskórą osobę, ubraną od stóp do głów w chrom, wiszącą na zewnątrz UFO w kosmosie. Na albumie pojawiają się również dwa alter ego Clintona, Lollipop Man i Star Child. Silne budowanie świata przez Parliament i Funkadelic oraz ustanowienie indywidualizmu i eskapizmu w ich twórczości przypisuje się częściowo ich uwzględnieniu postaci i alter ego w swojej muzyce^[25]. Alter ego pozostają stałym elementem muzyki afrofuturystycznej, a Janelle Monáe, znana współczesna artystka muzyczna, włącza postacie i science fiction do swojej muzyki i wizualizacji albumów.

Dotyczy to również twórczości Jimiego Hendrixa oraz albumu Electric Ladyland i utworu Third Stone from the Sun^{[26] [27][28]}.

Zapoczątkowany przez Milesa Davisa trend do używania elektrycznych klawiatur, Herbie Hancock szybko rozwinął i docenił rolę dźwięków elektrycznych i syntetycznych w muzyce. W latach 70. i 80. XX wieku, coraz częściej używał elektroniki w swojej muzyce, jednocześnie przyjmując plemienne nazwy dla swojej grupy. Jego okładki płyt były bardzo ważnym elementem tej estetyki, z udziałem takich artystów jak Robert Springett, Victor Moscoso i Nobuyuki Nakanishi^{[29][30][31][32][33]}.

W 1975 roku japoński artysta Tadanori Yokoo wykorzystał elementy science fiction wraz z podziemnymi mitami wschodnimi, aby przedstawić zaawansowaną cywilizację w swoim projekcie okładki do albumu koncertowego afroamerykańskiego muzyka jazzowego Milesa Davisa Agharta^[34].

Inni muzycy, którzy są zwykle uważani za pracujących w tradycji afrofuturystycznej lub silnie przez nią inspirowani, to producenci reggae Lee "Scratch" Perry i Scientist, artyści hip-hopowi Afrika Bambaataa i Tricky, muzycy elektroniczni Larry Heard, A Guy Called Gerald, Juan Atkins, Jeff Mills^[35], Newcleus^[36], i Lotti Golden & Richard Scher, autorzy „Light Years Away", opisanego jako „kamień węgielny wczesnego beatboxu afrofuturystycznego"^[37].

W latach 80. XX wieku rozwijająca się scena techno z Detroit również wypracowała futurystyczną wizję specyficzną dla czarnej społeczności podmiejskiej tego miasta^[38].

Nowsze pokolenie artystów tworzy muzykę afrofuturystyczną na głównym nurcie – na przykład Janelle Monáe, Outkast, Missy Elliott, Solange, kompozytorka jazzowa Nicole Mitchel i Erykah Badu^[39][40].

Na początku lat 90. Mark Dery w swoim eseju z 1993 roku Black to the Future^[41] zaczął pisać o cechach, które jego zdaniem były wspólne dla afroamerykańskiej science fiction. Dery nazwał to zjawisko afrofuturyzmem^[42]. O sztuce afrofuturystycznej pisali tacy uczeni jak Alondra Nelson, Greg Tate, Tricia Rose, Kodwo Eshun i inni^[43]. W wywiadzie Alondra Nelson wyjaśniła afrofuturyzm jako sposób patrzenia na pozycję podmiotu osób czarnoskórych, który obejmuje tematykę alienacji i aspiracji do utopijnej przyszłości. Często eksplorowanym tematem jest idea „obcego" lub „innego"^[44].

Ponadto Nelson twierdzi, że dyskusje na temat rasy, dostępu i technologii często wzmacniają niekrytyczne twierdzenia na temat tak zwanego „cyfrowego podziału"^[45]. Nelson jest zdania, że cyfrowy podział nadmiernie podkreśla związek nierówności rasowej i ekonomicznej z ograniczonym dostępem do technologii, a to skojarzenie zaczyna następnie konstruować czerń „jako zawsze sprzeczną z technologicznie napędzanymi kronikami postępu".

Współczesny afrofuturyzm często eksploruje obszary metafizyczne, takie jak kosmogonia, kosmologia i filozofia spekulatywna^[46]. Nowe pokolenie artystów muzycznych włącza elementy afrofuturyzmu do swojej muzyki i mody, w tym Solange Knowles^[47], Rihanna i Beyoncé. Inni artyści, tacy jak Erykah Badu, Missy Elliott i Janelle Monáe, rozwijają te tematy, włączając do swojego stylu elementy cyborgów i metalicznych wizualizacji^[48].

Innymi muzykami XXI wieku, których twórczość charakteryzuje się jako afrofuturstyczna, są wokalistka FKA Twigs^[49], duet muzyczny Ibeyi^[50], artysta muzyczny Spoek Mathambo^[51][52], DJ/producent Ras G oraz muzyk i filmowiec Flying Lotus^{[53] [54]}.