Aksel Sandemose

Aksel Sandemose
Ilustracja
Sandemose w 1963
Data i miejsce urodzenia

19 marca 1899
Nykøbing Mors

Data i miejsce śmierci

6 sierpnia 1965
Kopenhaga

Język

bokmål, duński

Dziedzina sztuki

powieść, nowela

Ważne dzieła

Klabautermanden, En flyktning krysser sitt spor, Przeszłość jest snem, Wilkołak

Nagrody
Multimedia w Wikimedia Commons

Aksel Sandemose (ur. 19 marca 1899 w Nykøbing Mors na wyspie Mors, zm. 6 sierpnia 1965 w Kopenhadze[1]) – norweski pisarz pochodzenia duńskiego[2], autor nowel i powieści psychologicznych[1]. Jeden z najwybitniejszych prozaików norweskich XX wieku[3][4].

Życiorys

Urodził się w Danii[2] jako Axel Nielsen (nazwisko zmienił w 1921[4]). Jego matka Amalie z domu Jacobsdatter[5] pochodziła z Norwegii[1]. Ojciec, Jørgen Nielsen[5], był duńskim kowalem. Aksel Sandemose pisał początkowo po duńsku, pod wpływem twórczości Johannesa Jensena i Josepha Conrada. Był samoukiem[1]. Pracował w różnych zawodach, m.in. jako marynarz[1][2].

W 1923 wydano jego pierwszy zbiór nowel, Fortællinger fra Labrador. W kolejnym roku wydane zostały zbiory Storme ved jævndøgn oraz powieści Ungdomssynd i Mænd fra Atlanten[1]. W 1927 ukazała się powieść Klabautermanden[6], rok później Ross Dane. W tym okresie twórczości Sandemose inspirował się głównie swoją pracą na morzu i jako drwal w Kanadzie. Pracował też jako nauczyciel i urzędnik[1].

W maju 1930 zamieszkał w Norwegii. Jego pierwsza powieść w języku bokmål (który z czasem biegle opanował[6]), En sjømann går i land, ukazała się w 1931[1]. Jej bohaterem jest marynarz Espen Aranakke. Postać ta pojawia się w kolejnych powieściach, En flyktning krysser sitt spor (1933), Det stod en benk i haven (1937), Brudulje (1938). Tematykę morską Sandemose podjął także w powieści Vi pynter oss med horn z 1936[1][6] oraz w zbiorach nowel Sandemose forteller (1937), September (1939) i Fortellinger fra andre tider (1940)[1].

W 1941[1] Sandemose uciekł przed okupacją niemiecką do Szwecji[1][6], gdzie przebywał do końca wojny[6]. W 1944 ukazała się powieść Przeszłość jest snem (szw. Det svundne er en dröm, wyd. norw. Det svundne er en drøm, 1946)[1][6]. Wydano następnie powieści psychologiczno-kryminalne Tjærehandleren (1945) i Alice Atkinson og hennes elskere (1949)[1].

W 1950 osiadł w Kjørkelvik obok Risør. W latach 1951–1955 wydawał kwartalnik „Årstidene”, w którym publikował teksty autobiograficzne, własne komentarze literackie i eseje[1]. W 1958 ukazała się powieść Wilkołak, a trzy lata później jej kontynuacja, Felicias bryllup[1][7]. W 1959 uhonorowany został Nagrodą Doblouga dla pisarza norweskiego[8]. Powieść autobiograficzna Murene rundt Jeriko wydana została w 1960[1]. W 1963 Eyvind Johnson nominował Sandemose’a do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury[9].

Motywami charakterystycznymi dla twórczości Aksela Sandemose’a są zazdrość, walka o władzę oraz zabójstwo, którego przyczyn autor upatrywał głównie w traumatycznym dzieciństwie[1]. W powieści En flyktning krysser sitt spor opisał ironiczne prawo Jante, które zaczęło funkcjonować w Szwecji jako stereotyp etniczny Skandynawów[10].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r red. Ciesielski 1991 ↓, s. 334.
  2. ↑ a b c red. Floryan 1983 ↓, s. 127.
  3. ↑ red. Floryan 1983 ↓, s. 123, 127.
  4. ↑ a b Aksel Sandemose. [w:] Norsk biografisk leksikon [on-line]. 2022. [dostęp 2023-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-23)]. (norw.).
  5. ↑ a b red. Ciesielski 1991 ↓, s. 519.
  6. ↑ a b c d e f red. Floryan 1983 ↓, s. 128.
  7. ↑ red. Floryan 1983 ↓, s. 129.
  8. ↑ Doblougprisen. [w:] Store norske leksikon [on-line]. 2023-09-03. [dostęp 2023-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-23)]. (norw.).
  9. ↑ Nomination Archive. Nobelprize.org, 2023. [dostęp 2023-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-23)]. (ang.).
  10. ↑ David Kaminsky. The Zorn Trials and the Jante Law: On Shining Musically in the Land of Moderation. „Yearbook for Traditional Music”. 39, s. 27, 2007. DOI: 10.1017/S0740155800006652. (ang.). 

Bibliografia