Barysz

Barysz
Бариш
Ilustracja
Baris na mapie z 1650 r.
Herb
Herb
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

czortkowski

Wysokość

350 m n.p.m.

Populacja (2001)
• liczba ludności


2489[1]

Nr kierunkowy

3544

Kod pocztowy

48424

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Barysz”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Barysz”
Ziemia49°02′N 25°16′E/49,033333 25,266667
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Barysz (ukr. Бариш) – wieś na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie czortkowskim[2]. Od 1947 wieś jest siedzibą rady wiejskiej[3].

Historia

Barysz otrzymał prawa miejskie w roku 1559. Właścicielami Barysza byli przedstawiciele Jazłowieckich (założyciele miasta), od 1622 – Wolscy. Od 1623 właścicielami klucza baryskiego zostali Jarmolińscy i Stadniccy[4]. Ostatnim właścicielem majątku w Baryszu był Władysław Świdrygiełło-Świderski, zamordowany w 1940 r. w więzieniu NKWD w Charkowie[5][6].

W 1862 działała w Baryszu szkoła trywialna, która wchodziła w skład buczackiego szkolnego dystryktu. Mikołaj Pawłowski pracował w owej szkole jako nauczyciel[7].

Po zakończeniu I wojny światowej, od listopada 1918 roku do lata 1919 roku Barysz znajdował się na obszarze kontrolowanym przez Zachodnioukraińską Republikę Ludową.

W II Rzeczypospolitej Barysz był miastem w województwie tarnopolskim, w powiecie buczackim. W 1921 roku mieszkało w nim 3003 Polaków, 1562 Ukraińców i 330 Żydów. W 1929 liczba mieszkańców wzrosła do 4795, a w 1939 roku do 7000.

Podczas okupacji niemieckiej we wrześniu 1942 roku wszystkich Żydów z Barysza przesiedlono do Buczacza[8]. Mieszkające w Baryszu polskie małżeństwo Najbarów udzielało schronienia Żydom, za co w 1987 roku Instytut Jad Waszem uhonorował Franciszka i Marię Najbarów tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[9].

Podczas okupacji pozbawiony praw miejskich i włączony do nowej wiejskiej gminy Barysz. Po II wojnie światowej nie odzyskał praw miejskich.

5 lutego (według innych danych w nocy z 5 na 6 lutego[10]) 1945 kureń UPA Petra Chamczuka „Bystrego” zamordował w Baryszu 135 osób. Zbrodnię tę opisał w swoim pamiętniku Jan Zaleski[11]. Łącznie w latach 1941-1945 nacjonaliści ukraińscy zabili w Baryszu 199 Polaków[12].

 Osobny artykuł: Zbrodnie w Baryszu.

Po wojnie Polaków przesiedlano na tzw. Ziemie Odzyskane. Ostatni transport z Barysza wyjechał we wrześniu 1945[13]. Pamięć o dawnym Baryszu kultywowana jest w Smardzowie na Dolnym Śląsku, gdzie co roku w przedostatnią sobotę sierpnia odbywają się uroczystości[14].

Świątynie

  • dawny kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, od 90. lat XX w. cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego - w 1559 r. wraz z otrzymaniem praw miejskich powstała w Baryszu parafia rzymskokatolicka. Jej fundatorem był Mikołaj Jazłowiecki, który wzniósł drewnianą świątynię. Przeszłą ona w ręce protestantów, ale w 1602 r. powróciła do katolików. W 1800 r. rozpoczęto budowę kościoła murowanego, którego fundatorami byli Kajetan Potocki i Romuald Maciej Szawłowski. W 1882 r. kościół konsekrowano, a w latach 1900 - 1906 znacznie rozbudowano. Zniszczony w czasie I wojny światowej, w latach następnych odbudowany. W czasie napadu UPA na Barysz w 1945 r. był schronieniem dla mieszkańców. Po ekspatriacji Polaków zamieniony na magazyn, po 1989 r. przekazany grekokatolikom[15][16].

Ludzie związani z Baryszem

  • Zygmunt Demianowski (2 maja 1850, Barysz – 1 stycznia 1926, Lwów[17]) – profesor krajowej szkoły gospodarstwa lasowego we Lwowie, autor licznych zawodowych artykułów[18].
  • Ferdynand Drozdowski – nauczyciel, w 1932 mianowany kierownikiem 7-klasowej szkoły w Baryszu[19].
  • Józef Herbut (1933–2018) – ksiądz katolicki, filozof, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Opolskiego.
  • Władysława Sieniawska – nauczycielka 7-klasowej szkoły powszechnej w Baryszu, w 1932 przeniesiona do 4-klasowej szkoły powszechnej w Jazłowcu[20].
  • ks. Onufry Wanczycki – proboszcz greckokatolicki, dziekan emeryt, członek Norodnego Domu, Ruskiej Rady oraz moskalofilskiego Towarzystwa im. Kaczkowskiego (1881)[21].

Przypisy

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu tarnopolskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
  2. ↑ Про утворення та ліквідацію районів [online], Офіційний вебпортал парламенту України [dostęp 2023-03-14] (ukr.).
  3. ↑ Облікова картка, Бариська сільська рада, Тернопільська область, Бучацький район (ukr.)
  4. ↑ Aleksander Jabłonowski. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. W: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. VII. Cz. II-a. Warszawa: drukarnia Piotra Laskanera i S-ki, 1903, s. 300.
  5. ↑ Władysław Świdrygiełło-Świderski-Wągl h. Lubicz [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-03-17].
  6. ↑ Władysław Świdrygiełło-Świderski [online], timenote.info [dostęp 2023-03-17] (pol.).
  7. ↑ Handbuch... das jahr 1862. Lemberg, 1862, s. 286. (niem.)
  8. ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия. Moskwa, 2009, s. 54. ISBN 978-5-8243-1296-6.
  9. ↑ Najbar Franciszek & Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-17]. (ang.).
  10. ↑ Waldemar Kowalski. UPA „paliła i mordowała po domach” - 70. rocznica zbrodni w Baryszu pod Tarnopolem
  11. ↑ Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Przemilczane ludobójstwo na Kresach, Kraków: Małe Wydawnictwo, 2008, s. 16, 91, 168, ISBN 978-83-922939-8-9, OCLC 297647174.
  12. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 144, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  13. ↑ Stanisława Puchała, Kresowy Barysz i okolice, wyd. I, Sobótka 2017, s. 363, ISBN 978-83-948540-0-3.
  14. ↑ Upamiętnienie Kresowian w Smardzowie, Blok Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego, 29 sierpnia 2013
  15. ↑ BARYSZ. Dawny kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej (1800 - 182?). Tarnopolski obw., Czortkowski r-n (Buczacki r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-03-17].
  16. ↑ Grzegorz Rąkowski: Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II. Podole. Pruszków Rewasz, 2006, s. 273. ISBN 83-89188-46-5.
  17. ↑ Demianowski Zygmunt na str. Serwis internetowy Encyklopedia Leśna
  18. ↑ Władysław Zajączkowski: C. K. Szkoła Politechniczna we Lwowie. Rys historyczny jej założenia i rozwoju, tudzież stan jej obecny. Lwów : nakładem Szkoły Politechnicznej, 1894, s. 208.
  19. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 10, s. 558, 1932, R. XXXVI.
  20. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 3, s. 148, 1932, R. XXXVI.
  21. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Archidioeceseos Metropolitanae Graeco-Catholicae Leopoliensis pro Anno Domini 1881. Leopoli, 1881, s. 150. (łac.)

Bibliografia

  • Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński: Barysz. [W:] Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym, i statystycznym. T. 2. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 712.
  • Barysz, mko, pow. buczacki. w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I. Warszawa, s. 114.
  • Stanisława Puchała: Kresowy Barysz i okolice. Sobótka 2017. ISBN 978-83-948540-0-3.

Linki zewnętrzne

Powiat buczacki (1920–1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Powiat czortkowski (1920–1939 i 1941–1944) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–1934 →)
Miasteczka (1920–1934)
Gminy miejskie (1920–1939 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1939 →)
Gminy (← 1941–1944 →)
Miejskie[A]
Wiejskie[B][A]
  1. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  2. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie