Berezań (wyspa)

Berezań
Ilustracja
Widok na wyspę
Kontynent

Europa

Państwo

 Ukraina

Akwen

Morze Czarne

Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, na dole znajduje się punkt z opisem „Berezań”
Ziemia46°35′55″N 31°24′37″E/46,598611 31,410278
Multimedia w Wikimedia Commons

Berezań (ukr. Березань) – niewielka niezamieszkana wyspa w północno-zachodniej części Morza Czarnego, na Ukrainie, u wejścia do Limanu Dniepru, ok. 13 km na zachód od Oczakowa. Ma ok. 900 m długości, na północy osiąga szerokość ok. 400 m i zwęża się w kierunku południowym do ok. 200 m. Jej wysokość wzrasta z północy na południe, sięgając 21 m n.p.m. Wyspę otaczają strome klify z porowatego wapienia, u podstawy których występują gdzieniegdzie wąskie plaże piaszczyste[1]. Berezań wchodzi w skład Narodowego Rezerwatu Historyczno-Archeologicznego „Olwija”.

W starożytności obszar dzisiejszej wyspy nosił nazwę Borysthenes (gr. klas. Βορυσθένης, Borysthénēs) i był pierwszym miejscem u północnych wybrzeży Morza Czarnego, gdzie w latach 647-646 p.n.e. koloniści z Miletu założyli faktorię handlową. Jak wskazują źródła geograficzne i geologiczne, w chwili osiedlenia się Greków Borysthenes był półwyspem[2]. Największy rozkwit osady przypadł na VI i V wiek p.n.e. Po wejściu do chory olbijskiej (rozległe wiejskie posiadłości należące do polis Olbii) w V wieku p.n.e. zaczęła stopniowo tracić na znaczeniu. Grecka osada istniała do II wieku p.n.e.; potem osadnictwo na wyspie zanikło, by ponownie pojawić się w I wieku n.e. Być może był to okres, w którym półwysep przekształcił się w wyspę[2]. Ostatnie ślady osadnictwa antycznego datowane są na III wiek n.e.[3] Od X do XII wieku na wyspie mieściła się osada słowiańska[4]. Berezań leżał na szlaku „od Waregów do Greków” prowadzącym ze Skandynawii do Konstantynopola, w 1905 roku odkryty został datowany na XI wiek kamień runiczny, będący pamiątką po podróżujących tędy wikingach[5]. Na początku lat 80. XVIII wieku Turcy wznieśli w południowej części wyspy fortyfikacje, które zostały następnie zajęte w 1788 roku przez Kozaków czarnomorskich w służbie Imperium Rosyjskiego. Rosyjski garnizon stacjonował na Berezaniu do 1825 roku[6].

6/19 marca 1906 r. na Berezaniu rozstrzelano czterech przywódców buntu w Sewastopolu i we Flocie Czarnomorskiej, kapitana II rangi Piotra Szmidta[7] oraz marynarzy Nikitę Antonienkę, Siergieja Czastnika i Aleksandra Gładkowa[8]. W 1968 r. na wyspie wzniesiono pomnik upamiętniający ich śmierć[9].

W 1910 roku władze rosyjskie zadecydowały o budowie umocnień w północnej części wyspy, w miejscu starożytnego osadnictwa, co spotkało się z protestami środowiska naukowego. Prace budowlane zostały przerwane po wybuchu I wojny światowej[6].

Począwszy od XIX wieku Berezań jest obiektem zainteresowań archeologów. Pierwsze badania na wyspie przeprowadził Heinrich Köhler na początku XIX wieku. W 1847 roku Aleksiej Uwarow sporządził pierwszy plan wyspy, na którym oznaczył kilka pozostałości budynków i nasypów kurhanowych. W 1884 roku próbne wykopaliska prowadził Romuł Prendel. W latach 1900–1901 badania prowadził Gieorgij Skadowski, w 1902 roku – Wasilij Łatyszew, a w latach 1904-1909 i w 1913 roku – Ernst von Stern. Kolejny etap prac archeologicznych rozpoczął się w 1960 roku, kiedy wykopaliska rozpoczęła ekspedycja Instytutu Archeologii Akademii Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (W. Łapin, S. Mazarati, W. Krutiłow, O. Smirnow). Rok później równoległe prace rozpoczęła ekspedycja z Ermitażu (K. Gorbunowa, L. Kopiejkina, J. Domanski, S. Sołowjow, D. Czistow)[10]. Podczas prac na Berezaniu odkryto ok. 800 grobów[3]. Znaleziono pozostałości mieszkań, barwną grecką ceramikę[11] i inskrypcje poświęcone Achillesowi Pontarchowi. Odnaleziono również zabytki pochodzące z okresu rzymskiego: skorupy ceramiczne, przedmioty z brązu i ze szkła, monety[12]. Z okresu istnienia osady słowiańskiej pochodzą ziemianki, piece, naczynia, szklane bransolety i broń żelazna[11].

Przypisy

  1. ↑ Sergei L. Solovyov: Ancient Berezan: the architecture, history and culture of the first Greek colony in the northern Black Sea. Leiden: Brill, 1999, s. 11. ISBN 90-04-11569-2.
  2. ↑ a b Irena Działowska: Borysthenes/Berezań – wyspa Achillesa Pontarchosa. W: Graecorum et Romanorum memoria II. red. Lesław Morawiecki. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2002, s. 61, seria: Res Historica. Zeszyt 14. ISBN 83-227-1929-9.
  3. ↑ a b Wojciech Machowski: Kurhany na nekropolach antycznych miast północnych wybrzeży Morza Czarnego. Kraków: Wydawnictwo Alter, 2013, s. 25. ISBN 978-83-934455-8-5.
  4. ↑ Березань (остров в Чёрного м.). Большая Советская Энциклопедия. [dostęp 2014-08-21]. (ros.).
  5. ↑ Fjodor Androschchuk: The Vikings in the East. W: The Viking World. edited by Stefan Brink. London: Routledge, 2012, s. 535. ISBN 978-0-415-33315-3.
  6. ↑ a b Sergei L. Solovyov: Ancient Berezan: the architecture, history and culture of the first Greek colony in the northern Black Sea. Leiden: Brill, 1999, s. 17. ISBN 90-04-11569-2.
  7. ↑ A. Andrusiewicz, Złoty sen. Rosja XIX-XX wieku. Sprawy i ludzie, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2015, ISBN 978-83-08-06242-5, s. 161.
  8. ↑ Улица Антоненко :: Севастопольский информационный портал [online], www.sevastopol.info [dostęp 2023-07-22].
  9. ↑ Березань - остров разрушающегося памятника [online].
  10. ↑ Історія Березані. Заповідник Ольвія. [dostęp 2014-08-21]. (ukr.).
  11. ↑ a b БЕРЕЗАНЬ. Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия . Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982.. [dostęp 2014-08-21]. (ros.).
  12. ↑ Irena Działowska: Borysthenes/Berezań – wyspa Achillesa Pontarchosa. W: Graecorum et Romanorum memoria II. red. Lesław Morawiecki. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2002, s. 61-62, seria: Res Historica. Zeszyt 14. ISBN 83-227-1929-9.