Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk

Centrum Badań Kosmicznych
Polskiej Akademii Nauk
Space Research Centre
Polish Academy of Sciences
Ilustracja
Siedziba Centrum Badań Kosmicznych PAN (2014)
Data założenia

29 września 1976

Typ

badawczy

Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Adres

ul. Bartycka 18A
00-716 Warszawa

Dyrektor

Piotr Orleański

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Centrum Badań Kosmicznych PAN”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Centrum Badań Kosmicznych PAN”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Centrum Badań Kosmicznych PAN”
Ziemia52°12′52″N 21°04′03″E/52,214444 21,067500
Strona internetowa
Nie mylić z: Polska Agencja Kosmiczna.

Centrum Badań Kosmicznych PAN – instytut naukowy III Wydziału Polskiej Akademii Nauk z siedzibą przy ul. Bartyckiej 18 A w Warszawie. Powołany decyzją Prezydium PAN 29 września 1976 roku, a działalność rozpoczął 1 kwietnia 1977 roku. W 2023 zatrudniał 217 pracowników, w tym 16 profesorów i 21 doktorów habilitowanych[1] różnych specjalności, bardzo często technicznych. Od 1991 roku współpracuje z Europejską Agencją Kosmiczną. Od wejścia Polski w struktury ESA w 2012 roku, CBK PAN jest główną instytucją koordynującą działania polskich firm z sektora przemysłu kosmicznego w obrębie projektów ESA.

W strukturze Centrum znalazły się także: Zakład Fizyki Słońca we Wrocławiu, Obserwatorium Astrogeodynamiczne w Borówcu pod Poznaniem, Ośrodek Naukowy Badań Kosmicznych w Wałbrzychu oraz Zespół Fizyki Plazmy, Pracownia w Obserwatorium Astronomicznym w Piwnicach pod Toruniem.

CBK PAN jest jedynym w Polsce interdyscyplinarnym instytutem badawczym, którego cała działalność merytoryczna związana jest z prowadzeniem badań przestrzeni wokółziemskiej, ciał Układu Słonecznego i Ziemi, przy wykorzystaniu technologii kosmicznych i technik satelitarnych. CBK PAN współpracuje z największymi na świecie instytucjami z kręgu eksploracji kosmosu, w tym m.in. prowadzi własne eksperymenty w ramach misji NASA i ESA, współdziała m.in. z Centre National d’Études Spatiales, JPL Centrum NASA[2], Uniwersytetem Princeton i wieloma innymi.

W CBK PAN powstało ponad 70 instrumentów badawczych wysłanych w kosmos na pokładzie satelitów i sond międzyplanetarnych, m.in. Solar Orbiter, Chang’E–4, InSight, Herschel, Koronas–Foton, Rosetta, Mars Express oraz Cassini-Huygens; tu powstały też pierwsze polskie satelity naukowe „Lem” i „Heweliusz”.

Najnowsze projekty

Centrum Badań Kosmicznych PAN uczestniczy m.in. w projektach GMES (Global Monitoring for Environment and Security), Galileo[3], EGNOS[4] i BRITE[5]. W 2001 roku skonstruowany przez instytut instrument o nazwie „CHOMIK” (penetrator geologiczny) poleciał na pokładzie marsjańskiej sondy Fobos-Grunt[6], jednak przez awarię rakiety jej misja zakończyła się niepowodzeniem.

Brite-PL

 Zobacz też: Lem (satelita) i Heweliusz (satelita).

Część kanadyjsko-austriacko-polskiego projektu, w ramach którego zbudowano i wysłano na orbitę 6 satelitów (dwa kanadyjskie, dwa austriackie i dwa polskie), które utworzyły formację lotną na wysokości 800 km. Ich zadaniem jest prowadzenie precyzyjnych i jednoczesnych pomiarów fotometrycznych kilkuset najjaśniejszych gwiazd zmiennych nieba w ciągu kilku lat[7]. Polskie satelity mają masę ok. 6 kg i kształt sześcianu o boku 20 cm (są to tzw. CubeSaty). Zainstalowane na satelitach kamery szerokokątne wykonują niezakłócone wpływem atmosfery zdjęcia wielu gwiazd[7]. Pierwszy satelita – „Lem” wystartował w listopadzie 2013, a drugi o nazwie „Heweliusz” został wystrzelony w sierpniu 2014[5].

 Zobacz też: Rosetta (sonda kosmiczna).

IBEX

IBEX, czyli Interstellar Boundary Explorer – satelita badawczy amerykańskiej agencji kosmicznej NASA, którego celem było opracowanie pierwszych map niebieskich granic Układu Słonecznego na jego styku z otoczeniem galaktycznym. Mapy te opracowane zostały na podstawie danych zebranych przez dwa detektory na pokładzie satelity w ciągu pierwszych sześciu miesięcy obserwacji. Detektory te zliczały nadbiegające z granic heliosfery energetyczne atomy neutralne. Nowe mapy ukazały strukturę obszaru oddzielającego Obłok Lokalny gazu galaktycznego od heliosfery, w której zanurzone jest Słońce, Ziemia i pozostałe planety, zawierającą nieoczekiwaną i nieprzewidywalną przez dotychczasowe modele Wstęgę – pierścieniowaty obszar o podwyższonej emisji atomów. Odkrycie IBEX-a zmieni poglądy na procesy zachodzące na styku Układu Słonecznego i ośrodka galaktycznego. Naukowcy CBK PAN biorą czynny udział w pracach zespołu IBEX, a ich wiedza i zaangażowanie poskutkowały udziałem w kolejnym wielkim projekcie heliosferycznym NASA, czyli w misji IMAP[8].

 Zobacz też: Interstellar Boundary Explorer.

IMAP/GLOWS

GLOWS, czyli GLObal solar Wind Structure, fotometr do obserwacji fluorescencyjnej poświaty heliosferycznej wodoru w Układzie Słonecznym. Dane uzyskane dzięki fotometrowi umożliwią zbadanie zależności strumienia wiatru słonecznego od szerokości heliograficznej oraz rozkładu w przestrzeni międzyplanetarnej wodoru międzygwiazdowego.

Misja IMAP, dla której przygotowywany jest instrument i eksperyment GLOWS, pomoże zbadać dwa ważne i powiązane ze sobą zagadnienia naukowe w heliosferze: przyspieszenie cząstek energetycznych oraz interakcje wiatru słonecznego z lokalnym ośrodkiem międzygwiazdowym. Misja jest tworzona przez międzynarodowy zespół naukowy pod kierownictwem profesora Davida J. McComasa z Uniwersytetu Princeton, a realizację projektu koordynuje Applied Physics Laboratory (APL) z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa. Z ramienia NASA misję koordynuje Heliophysics Division w Science Mission Directorate. Sonda kosmiczna IMAP wyposażona będzie w dziesięć instrumentów naukowych, z których jeden, GLOWS, powstaje w CBK PAN[9].

JUICE

Sonda JUpiter ICy moons Explorer mission (JUICE) będzie badała gazowego giganta Jowisza i jego największe księżyce za pomocą 11 instrumentów naukowych. Dwa z nich to polskie eksperymenty: plazmy i fal radiowych oraz fal submilimetrowych opracowywane z udziałem Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk[10].

Eksperyment radiowy (RPWI), czyli zestaw przyrządów plazmowych RPWI, sprawdzi oddziaływanie silnego pola elektromagnetycznego Jowisza na największe księżyce tej planety Ganimedesa i Europę, natomiast drugi przyrząd – SWI – ma służyć obserwacji fal submilimetrowych generowanych przez wzbudzone molekuły w atmosferze Jowisza. Za jego pomocą można też obserwować emisję promieniowania z powierzchni i atmosfer Ganimedesa, Europy i Kallisto.

 Zobacz też: Jupiter Icy Moon Explorer.

PROBA-3

Misja Europejskiej Agencji Kosmicznej, której celem jest uzyskanie lotu w wyjątkowo precyzyjnej formacji. Poruszający się w ustalonej formacji tandem satelitów ma utworzyć najdłuższy na świecie koronograf, pozwalający na precyzyjne badania korony słonecznej. CBK PAN w ramach misji PROBA-3 projektuje i buduje tzw. Coronagraph Control Box, komputer pokładowy będący centralną częścią jednego z satelitów oraz koło filtrów, tzw. Filter Wheel Assembly. CBK PAN jest również instytucją nadzorującą prace polskiej części konsorcjum PROBA-3[11].

Pracownicy

 Z tym tematem związana jest kategoria: Pracownicy Centrum Badań Kosmicznych PAN.

Studia doktoranckie

We wrześniu 2020 roku Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie przyznano uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w dziedzinie nauk inżynieryjnotechnicznych w dyscyplinach: automatyka, elektronika i elektrotechnika. Instytut posiada również uprawnienia nadawania habilitacji i doktoratów w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych w dyscyplinie nauki o Ziemi i Środowisku.

Przypisy

  1. ↑ Annual Report 2023 [online], cbkpan.pl [dostęp 2025-01-14] (pol.).
  2. ↑ Badania [online], cbkpan.pl [dostęp 2025-01-14] (pol.).
  3. ↑ Raport z konferencji Start Galileo [online], CBK PAN, 4 listopada 2011 [dostęp 2013-03-05].
  4. ↑ EEGS. CBK PAN, 2010-08-12. [dostęp 2013-03-05].
  5. ↑ a b Strona główna. Brite.pl, 2017-01-20. [dostęp 2017-01-30].
  6. ↑ Polski instrument wgryzie się w powierzchnię marsjańskiego księżyca.
  7. ↑ a b Nauka. Brite.pl, 2017-01-20. [dostęp 2017-01-30].
  8. ↑ Międzygwiazdowe atomy helu widziane w trzech kanałach energetycznych Instrumentu IBEX-Lo [online], cbk.waw.pl [dostęp 2021-04-06] (pol.).
  9. ↑ Polacy wezmą udział w misji badawczej IMAP; 16 mln zł na ich badania przeznaczy MEiN [online], Nauka w Polsce [dostęp 2021-04-06] (pol.).
  10. ↑ Polskie instrumenty kosmiczne w misji JUICE [online], www.esa.int [dostęp 2021-04-06] (ang.).
  11. ↑ Misja PROBA-3 już w kosmosie [online], urania.edu.pl, 9 grudnia 2020 [dostęp 2025-01-14] (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne