Chromatyka
Chromatyka – w muzykologii zasada doboru dźwięków polegająca na dodawaniu do melodii i harmonii opartej na skali diatonicznej (siedmiodźwiękowej) dźwięków podwyższonych i obniżonych o pół tonu, gdy dźwięk sąsiadujący odległy jest o cały ton[1][2][3][4]. W zapisie nutowym do podwyższenia i obniżania dźwięku służą znaki chromatyczne: krzyżyk, krzyżyk podwójny, bemol, bemol podwójny, kasownik[4]. Skala diatoniczna z wprowadzonymi wszystkimi interwałami półtonowymi nazywa się skalą chromatyczną.
Chromatyka nie jest tym samym co dodekafonia, ponieważ skala chromatyczna nie jest tym samym co skala dwunastodźwiękowa[1][3]. Obydwie posiadają ten sam materiał dźwiękowy, ale w pierwszej występuje tzw. ośrodek tonalny (stopień skali, wokół którego odbywa się ruch melodyczny), a w drugiej wszystkie stopnie skali są niezleżne od siebie i od toniki[5].
Chromatycznymi nazywane są instrumenty, w których naturalna skala została rozszerzona do chromatycznej. Przykładami są waltornia (z wentylami obrotowymi) i trąbka (z wentylami tłokowymi)[1][3].
Historia
Chromatyka rozumiana jako zamierzone podwyższanie lub obniżanie stopni skali diatonicznej w celu uzyskania określonego charakteru kompozycji pojawiła się około 1550 w twórczości Adriana Willaerta i Cypriana de Rora[1]. Wcześniej występowała w muzyce starogreckiej (barwienie tetrachordów)[3]. W początkowych wiekach średniowiecza występowała sporadycznie. W chorale gregoriańskim była zabroniona – dźwięki chromatyczne nazywano toni ficti lub toni falsi (dźwięki sztuczne, fałszywe)[2]. Muzykę późnego średniowiecza w której występuje chromatyka nazywa się musica ficta lub musica falsa[6][2][7]. W okresie renesansu i baroku była zjawiskiem sporadycznym. Wykorzystywali ją m.in. Carlo Gesualdo, Luca Marenzio, Claudio Monteverdi[2], Jan Pieterszoon Sweelinck, Girolamo Frescobaldi, Johann Kaspar Kerll i Johann Sebastian Bach[3]. Klasycy wiedeńscy jej unikali[1]. Rozkwit chromatyki nastąpił w epoce romantyzmu[2], ze znacznym wkładem Richarda Wagnera (np. akord tristanowski w dramacie muzycznym Tristan i Izolda)[3]. Istotny dokonania w rozwoju chromatyki miał później Arnold Schönberg[1].
Przypisy
- ↑ a b c d e f Chodkowski 2006 ↓, s. 158.
- ↑ a b c d e Ekiert 2006 ↓, s. 83.
- ↑ a b c d e f Śledziński 1981 ↓, s. 172.
- ↑ a b Wesołowski 2017 ↓, s. 97.
- ↑ Wesołowski 2017 ↓, s. 155.
- ↑ Chodkowski 2006 ↓, s. 583.
- ↑ Śledziński 1981 ↓, s. 657.
Bibliografia
- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.
- Franciszek Wesołowski: Zasady muzyki. Kraków: PWM, 2017. ISBN 978-83-224-0461-4.