De munitionibus castrorum

Plan obozu rzymskiego według opisu zawartego w traktacie

De munitionibus castrorum (łac. O wytyczaniu obozów wojskowych) – anonimowy traktat rzymski przypisywany Pseudo-Hyginusowi.

Datowany rozbieżnie, od I wieku n.e. aż do przełomu III/IV wieku n.e.[1][a] Wcześniej przypisywany autorstwu Hyginusa Gromaticusa, współcześnie określanemu jako Pseudo-Hyginusa.

Cel dzieła

Autor swoje dzieło dedykuje Drogiemu Bratu[b]. Określa w nim reguły, jakimi powinni kierować się żołnierze rzymscy podczas organizowania i tworzenia letniego obozu wojskowego (castra aestivalia). Wskazał, jak wytyczać i wymierzać pola namiotowe, obwarowania obozu, wielkość terenu, umiejscowienie i omówienie poszczególnych części obozu. Autor nie kryje, że korzystał z innych autorów, ale ich nazwisk nie podaje[2]. Wiadomości, jakie zawarł, sprawdził i stosował także w praktyce, gdyż był mierniczym (metator)[3]. Sugestie Pseudo-Hyginusa odbiegają od schematu obozów, jakie poznano w wyniku wykopalisk, stąd przypuszcza się, że niniejsze dzieło dotyczy specyficznej sytuacji, gdy „w jednym obozie skoncentrowano kilka legionów, jednostek pomocniczych i innych oddziałów exercitus Romanus”[4]. We wskazaniach autora znajdują się m.in. wytyczne co do lecznicy weterynaryjnej dla zwierząt (veterinarium) czy ustawienia ołtarza (auguratorium)[5].

Wydania

  • Traktat zachował się w kodeksie Arceriańskim (codex Arcerianus – Guelferbytanus) z IV wieku n.e., który przechowywany jest w Bibliotheca Augustana Guelferbytana w dolnosaksońskim Wolfenbüttel w Niemczech. Z tego kodeksu dokonywano późniejsze, szesnastowieczne odpisy.
  • Hygini Gromatici Liber de munitionibus castrorum. (Alfred von Domaszewski[c], Leipzig 1887. (reprint: 1972)
  • Pseudo-Hygin des fortifications du camp, ed. M. Lenoir, Paris 1997.
  • Pseudo-Hyginus, O wytyczaniu obozów wojskowych, UAM, Poznań 2010 (tekst polski i łaciński). Pierwsze pełne tłumaczenie na język polski.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Autorzy polskiego przekładu skłaniają się do hipotezy, iż „tłumaczone dziełko powstało w początkach II wieku n.e.” (Ireneusz Łuć i Krzysztof Królczyk, Wstęp, s. 10.).
  2. ↑ Termin domine i frater (dostojny) może świadczyć, iż odbiorca był oficerem, gdyż termin ten pojawia się w korespondencji pomiędzy oficerami (vale frater karissime w POxy. VII 1022 z 103 roku n.e. oraz opto te, domine frater w PDur. 66 z roku 216 n.e.). Również Kasjusz Dion podaje, że Mucjan był nazywany przez Wespazjana bratem (Kasjusz Dion, Historia rzymska LXV 2, 1).
  3. ↑ Autor, choć przypisuje autorstwo Hyginusowi Gromatykowi, we Wstępie zastrzega się, że nazwisko autora traktatu nie jest znane.

Przypisy

  1. ↑ Ireneusz Łuć i Krzysztof Królczyk: Wstęp, s. 10.
  2. ↑ O wytyczaniu obozów wojskowych, rozdz. 45.
  3. ↑ Pat Southern: The Roman Army. A Social and Institutional History, Santa Barbara 2006, s. 29.
  4. ↑ Ireneusz Łuć i Krzysztof Królczyk, Wstęp, s. 9.
  5. ↑ O wytyczaniu obozów wojskowych, rozdz. 4, 35, 11.

Bibliografia

  • Ireneusz Łuć, Krzysztof Królczyk: Wstęp w: Pseudo-Hyginus: O wytyczaniu obozów wojskowych. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 2010, s. 7–11