Galena

Ten artykuł dotyczy minerału. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Galena
Ilustracja
Galena z pirytem
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy

galenit[1], błyszcz ołowiu[1]

Skład chemiczny

PbS

Twardość w skali Mohsa

2,5

Przełam

drobnomuszlowy, półmuszlowy, nierówny[2]

Łupliwość

doskonała, trójkierunkowa (kostkowa) wg {100}[3], wyraźna wg {111}[2]

Pokrój kryształu

sześcienny i ośmiościenny[4]

Układ krystalograficzny

regularny[4]

Właściwości mechaniczne

kruchy do miękkiego[4]

Gęstość

7,2 – 7,6 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

szara, migotliwa, niekiedy z odcieniem niebieskawym lub czerwonawym[4] na powierzchni świeżego przełamu

Rysa

ciemnoszara, czarna, szarawoczarna[4]

Połysk

silny, metaliczny[4]

Multimedia w Wikimedia Commons

Galena – minerał z gromady siarczków. Jest minerałem pospolitym i szeroko rozpowszechnionym, pod względem chemicznym jest to siarczek ołowiu(II). Nazwa pochodzi od łac. galena = ruda ołowiu[5][6].

Właściwości

Składa się w 86,6% z ołowiu i w 13,4% z siarki[7]. Tworzy najczęściej kryształy sześcio- i ośmiościenne. Spotykana jest też w skupieniach zbitych, ziarnistych, groniastych, kulistych, dendrytowych, naciekowych, szkieletowych, rzadziej włóknistych; wpryśnięcia, impregnacje, pospolite zbliźniaczenia[6][8]. Jest izostrukturalna z halitem[5]. Często występuje w postaci szczotek krystalicznych, złożonych z dobrze wykształconych, narosłych kryształów. Jest krucha a nawet miękka, nieprzezroczysta[5]. Często zawiera również znaczne ilości cynku, żelaza, miedzi, antymonu, bizmutu, selenu, kadmu, arsenu i złota[5]. W reakcji z kwasem solnym uwalnia siarkowodór o nieprzyjemnym zapachu[6]. Rozpuszczalna w kwasie azotowy. Łatwo topliwa[9].

Występowanie

Powstaje w pegmatytowym, a częściej hydrotermalnym stadium krystalizacji magmy (skały magmowe) lub w wyniku oddziaływania roztworów hydrotermalnych na otoczenie (skały osadowe). Towarzyszy jej wiele różnych minerałów, w tym sfaleryt, wurcyt, piryt, chalkopiryt, arsenopiryt, cerusyt, baryt, smithsonit, anglezyt, tetraedryt, burnonit, markasyt, syderyt, piromorfit, dolomit, ankeryt, akantyt, kalcyt, pirargyryt, proustyt, stephanit, pirotyn, rodochrozyt, kwarc i fluoryt[6][7][8].

Miejsca występowania:

Polska – główny składnik złóż ołowiu rejonu śląsko-krakowskiego: Jaworzno, Trzebinia, Chrzanów, Olkusz, Bytom, Tarnowskie Góry. Spotykany także w Górach Świętokrzyskich: Miedzianka, Miedziana Góra, Chęciny, Łagów. W Tatrach, w tatrzańskich żyłach hydrotermalnych np. na Ornaku. Na Dolnym Śląsku m.in. w okolicach Ogorzelca, Świdnicy – Bystrzyca Górna oraz Srebrnej Góry. Występuje również w szczelinach pokładów węgla kamiennego Górnego Śląska.

Zastosowanie

  • Ma duże znaczenie kolekcjonerskie
  • Najczęściej występujący kruszec ołowiu[1] (86,6% Pb) oraz srebra (do 0,3% srebra, czasami przekracza 1% – galena srebronośna).
  • W pierwszej połowie XX w. galena była stosowana jako wczesny materiał półprzewodnikowy (tzw. właściwości detekcyjne). W epoce radioelektroniki lampowej, a przy słabej elektryfikacji wielu krajów, galena dawała możliwość konstrukcji odbiorników radiowych niewymagających zasilania (detektor kryształkowy).

Przypisy

  1. ↑ a b c Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 143, ISBN 83-7183-240-0.
  2. ↑ a b Ryszard Hutnik, Eufrozyna Piątek, Jerzy Wierski, Michał Sachanbiński: Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych. Wydawnictwo geologiczne, 1984, s. 141. ISBN 83-220-0199-1.
  3. ↑ Eligiusz Szełęg: MINERAŁY I SKAŁY POLSKI. Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 48. ISBN 978-83-7073-816-7.
  4. ↑ a b c d e f Eligiusz Szełęg: MINERAŁY I SKAŁY POLSKI. Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 48. ISBN 978-83-7073-816-7.
  5. ↑ a b c d Jerzy Żaba: ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA SKAŁ I MINERAŁÓW. Wydawnictwa Videograf SA, 2024, s. 144-145. ISBN 978-83-8293-231-7.
  6. ↑ a b c d Eligiusz Szełęg: MINERAŁY I SKAŁY POLSKI. Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 48. ISBN 978-83-7073-816-7.
  7. ↑ a b Ryszard Hutnik i inni, Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych, Wydawnictwo geologiczne, 1984, s. 141, ISBN 83-220-0199-1 [dostęp 2024-12-24].
  8. ↑ a b Rupert Hochleitner: Minerały, kamienie szlachetne skały. Multico Oficyna Wydawnicza, 2022, s. 116. ISBN 978-83-7073-816-7.
  9. ↑ Jan Parafiniuk, ATLAS MINERAŁÓW, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 68, ISBN 978-83-7073-845-7.

Bibliografia

  • Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne
  • Atlas mineralogii
  • Leksykon Przyrodniczy -Minerały
  • R.Hochleitner – Minerały i kryształy
  • W.Heflik, L.Natkaniec – Nowak – Minerały Polski