Granat (minerał)

Granaty
	; Granat
	Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	;
Twardość w skali Mohsa	6,5 – 7,5
Przełam	nierówny, muszlowy, czasami zadziorowaty
Łupliwość	niewyraźna według <110>
Układ krystalograficzny	regularny krystalizacja najczęściej w postaci 12-ścianu rombowego <110>, 24-ścianu deltoidowego <211> lub tworzą osobniki, na których przeważają te postacie proste. Pospolite są osobniki ksenomorficzne.
Gęstość minerału	3,4 – 4,6
	Właściwości optyczne
Barwa	W grupie granatów można napotkać wszystkie odcienie barw z wyjątkiem niebieskiej. Najczęściej spotykanymi są odcienie od barwy pomarańczowoczerwonej do fioletowoczerwonej (zwykle kojarzone z piropem i almandynem).
Rysa	biała lub jasna
Połysk	szklisty, tłusty (rzadziej jedwabisty, żywiczny lub diamentowy)
Inne	optycznie izotropowe, u niektórych anomalna dwójłomność
	Dodatkowe dane
Szczególne własności	odmiany bogate w magnez wykazują magnetyzm, na ogół bardzo odporne na działanie czynników chemicznych i atmosferyliów.
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Granaty – grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Tworzą ją izostrukturalne i (przeważnie) izomorficzne krzemiany wyspowe.

Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa granatus = granat, owoc granatu, co wskazuje na podobieństwo kamieni do ziaren owocu granatu.

Jest to bardzo powszechna w przyrodzie grupa krzemianów. Tworzy zwykle kryształy mieszane o podobnej strukturze i ogólnym wzorze chemicznym X₃Y₂(SiO₄)₃, gdzie:

X oznacza wapń, magnez, dwuwartościowe żelazo lub mangan;

Y oznacza glin, trójwartościowe żelazo, chrom, tytan, cyrkon, wanad.

Krystalizują w klasie 48-ścianu.

Chemizm niektórych granatów

almandyn – Fe₃Al₂[SiO₄]₃
andradyt – Ca₃Fe₂[SiO₄]₃
grossular – Ca₃Al₂[SiO₄]₃
pirop – Mg₃Al₂[SiO₄]₃
spessartyn – Mn₃Al₂[SiO₄]₃
uwarowit – Ca₃Cr₂[SiO₄]₃

Granaty bardzo często tworzą między sobą kryształy mieszane, stąd tak duże ich zróżnicowanie. Część granatów wykazuje też znaczne zawartości sodu, itru i tytanu.

Odmiany

Ze względu na skład chemiczny dzielą się na:

glinowe – pirop, grossular, hessonit, spessartyn, almandyn, rodolit(inne języki);
żelazowe – andradyt: (melanit, schorlomit, ivaaryt, demantoid, majoryt, calderyt(inne języki));
chromowe – uwarowit, knorringit(inne języki), henleit;
wanadowe – goldmanit(inne języki), (yamatoit(inne języki)/momoiit(inne języki));
cyrkonowe – (kimzeyit(inne języki));

a także magnezowe, manganowe i wapniowe.

Do rzadkich odmian zaliczają się goldmanit, hydrogrossular, kimzeyit, knorringit i majoryt.

Granaty magnezowe, żelazowe i manganowe określane są w łączną nazwą piralspit, a odmiany wapniowe – ugrandyt. Skrócone nazwy pochodzą od pierwszych sylab ich głównych przedstawicieli.

Sposób występowania

Wszystkie krystalizują w układzie regularnym – najbardziej rozpowszechniona jest postać dwunastościanów rombowych i dwudziestoczterościanów deltoidowych. Tworzą skupienia ziarniste, zbite, i naskorupienia. Są przezroczyste, przeświecające. Niektóre kryształy wykazują specjalne efekty optyczne: asteryzm, efekt kociego oka. Część zmienia barwę w zależności od rodzaju oświetlenia. Są kruche, ale stosunkowo twarde. Skrajne ogniwa granatów rzadko występują w przyrodzie, a przeważnie tworzą one różne izomorficzne roztwory stałe.

Występowanie

Granaty są grupą minerałów charakterystyczną dla skał metamorficznych: gnejsów, łupków mikowych – tworząc niekiedy prawie że monomineralne skały granatowe, zmetamorfizowanych wapieni i dolomitów (skarnów). Wchodzą również w skład skał magmowych. Rozpowszechnione wśród utworów kontaktowych. Należą do najczęściej spotykanych minerałów ciężkich klastycznych skał osadowych – piaskowców, arkoz itp. W szczególnych warunkach geologicznych ulegają one koncentracji, np. wśród piasków plażowych. Luźne wykształcenia granatów w postaci cienkich smug znane są z bałtyckich plaż, gdzie zwykle towarzyszy im ilmenit, oraz cyrkon.

Miejsca występowania: RPA – typowy "produkt odpadowy" przy eksploatacji diamentów; Czechy – Żulova(inne języki), Vápenná k. Jesionika, Uście nad Łabą; Brazylia; Indie; Madagaskar; Norwegia – największe kryształy granatu (największy okaz miał średnicę 2,5 m i wagę 37 ton); USA – stan Nowy Jork (największy kryształ miał masę 1500 kg), Arizona (topazolity); kraje byłego ZSRR.

Polska – Masyw Śnieżnika, Góry Sowie, Karkonosze, Góry Izerskie, Pogórze Izerskie.

Zastosowanie

znajdują zastosowanie jako materiał ścierny^[1],
należą do wysoko cenionych kamieni kolekcjonerskich, szczególnie duże i doskonale wykształcone okazy^[1]
ładne i czyste kamienie bywają stosowane do wyrobu biżuterii i ozdób

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Granaty, [w:] JerzyJ. Żaba JerzyJ., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Chorzów: Wydawnictwa Videograf, 2014, s. 158,159, ISBN 978-83-7835-297-6 [dostęp 2024-04-02] .
↑ Garnet Group. www.gemdat.org. [dostęp 2018-04-23]. (ang.).

Bibliografia

W.Szumann: Kamienie szlachetne i ozdobne.
N.Sobczak: Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych.
Rupert Hochleitner: Minerały i kryształy. Określanie minerałów według barwy rysy. Warszawa: Muza S.A, 1994. ISBN 83-7079-281-2.
K. Maślankiewicz: Kamienie szlachetne.
C. Hall: Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne.
Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.
A. Bolewski: Mineralogia Szczegółowa.

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Granaty, [w:] JerzyJ. Żaba JerzyJ., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Chorzów: Wydawnictwa Videograf, 2014, s. 158,159, ISBN 978-83-7835-297-6 [dostęp 2024-04-02] .

[gemdat-2] Garnet Group. www.gemdat.org. [dostęp 2018-04-23]. (ang.).

[1]

[2]