Gymnopleurus
| Gymnopleurus | |
| Illiger, 1803 | |
| Okres istnienia: miocen–dziś | |
 Gymnopleurus aenescens | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię |
Scarabaeini |
| Rodzaj |
Gymnopleurus |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Scarabaeus flagellatus Fabricius, 1787 | |
Gymnopleurus – rodzaj chrząszczy z rodziny poświętnikowatych i podrodziny Scarabaeinae. Obejmuje 65 opisanych gatunków zgrupowanych w dwóch podrodzajach. Zamieszkują krainy: etiopską, palearktyczną i orientalną.
Morfologia
Chrząszcze o ciele długości od 8 do 30 mm[1], szerokim, owalnym w zarysie[2][3]. Wierzch ciała u podrodzaju nominatywnego jest praktycznie nagi, natomiast u Metagymnopleurus porastają go szczecinki, które układać się mogą w plamki[1].
Głowa jest poprzeczna[1], o narządach gębowych całkowicie od góry zakrytych nadustkiem[2], który to ma na przedniej krawędzi u podrodzaju nominatywnego dwa słabo wykształcone ząbki, a u podrodzaju Metagymnopleurus dwa, a rzadziej cztery ostre zęby. Policzki są wydatne, odgraniczone od nadustka kilowatymi żeberkami, często przechodzącymi na czoło, gdzie tworzą parę gładkich, wypukłych, zbiegających się linii, a niekiedy także kilowatą wypukłość podłużną[1]. Czułki zbudowane są z 9 członów[2], a ich zazwyczaj czarniawe buławki mają nieco kubkowatego kształtu człon nasadowy[1].
Przedplecze tylną krawędzią ściśle przylega do przodu pokryw. Tarczka jest zupełnie niewidoczna[2]. Pokrywy mają krawędzie boczne za barkami szeroko i głęboko wykrojone, wskutek czego boczne części sternitów odwłoka widoczne są od góry. Wykrojenie to umożliwia wysuwanie na zewnątrz skrzydeł drugiej pary i tym samym lot przy złożonych pokrywach[3]. Rzędy na pokrywach są słabo zaznaczone[2]. Biodra przedniej i tylnej pary są wąsko rozstawione, zaś biodra środkowej pary są ukośne i rozstawione szerzej, jednak bardziej wąsko niż u rodzaju syzyf (Sisyphus)[3]. Poprzeczne szwy propleuralne są kompletne i nieskrócone przed biodrami. Szew między śródpiersiem i zapiersiem ma przebieg prawie prosty, aczkolwiek po bokach zakrzywia się ku tyłowi[1]. Odnóża przedniej pary są grzebne, mają rozszerzone uda i golenie oraz słabo rozwinięte stopy[3]. Golenie przedniej pary mają na wierzchołku ostrogę, która u samicy jest stopniowo wyostrzona i lekko łukowato wygięta na zewnątrz, zaś u samca równoległoboczna, ostro zakrzywiona ku dołowi, na szczycie skośnie ścięta i tępa[1][2]. Odnóża pary środkowej i tylnej mają długie i smukłe uda oraz wąskie, lekko ku szczytowi rozszerzone, szablowato wygięte golenie[2] z pojedynczymi ostrogami na wierzchołkach[2][1].
Odwłok cechuje się sternitami pierwszym i drugim całkowicie zlanymi. Części boczne powstałego z nich wentrytu widoczne są przez wycięcia pokryw od góry, podobnie jak boki sternitów następnych. U podrodzaju nominatywnego widoczne od góry części sternitów są szerokie i począwszy od sternitu trzeciego zakrzywiają się ostro ku dołowi, tworząc podłużny kil. U Metagymnopleurus części te są węższe i ich zagięcie ku dołowi tworzy listewkę, która przechodzi na drugi sternit i rozdwaja się na wysokości barków. Listewka lub kil nie zbliżają się nigdy do epimerytów zapiersia. Genitalia samca mają paramery znacznie szersze od sklerytu nasadowego, na całej długości silnie spłaszczone grzbietobrzusznie, w widoku bocznym nieco skośne. Wierzchołki paramer są stępione i zaopatrzone w małe, poprzeczne, symetrycznie zbudowane wyrostki. W widoku brzusznym paramery są silnie spłaszczone i pokryte słabo zesklerotyzowanymi blaszkami[1].
Występowanie i ekologia
Przedstawiciele rodzaju zamieszkują krainy: etiopską, palearktyczną i orientalną[1][2]. W Palearktyce stwierdzono 11 gatunków[1], z których cztery występują w Europie[4]. W Polsce jeszcze w XIX wieku występował G. geoffroyi na Śląsku, jednak nie był od tego czasu notowany[2][5] i na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony jest jako gatunek wymarły (EX)[6], w związku z czym rodzaj ten nie ma już reprezentanta w faunie tego kraju[2][5]. Rosję zamieszkują 4 gatunki[1].
W północnej, chłodniejszej części zasięgu owady bytują na suchych i ciepłych stanowiskach otwartych, zwłaszcza kserotermicznych. W klimacie cieplejszym występują także w lasach. W armeńskiej części Kaukazu osiągają rzędne około 3000 m n.p.m., natomiast w górach Afganistanu dochodzą do około 4000 m n.p.m. Postacie dorosłe na terenie Palearktyki pojawiają się w marcu lub kwietniu i pozostają aktywne do września lub października[1].
Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są koprofagami żerującymi na odchodach różnych ssaków roślinożernych, w tym na odchodach bydła i koni. Żer osobników dorosłych ma miejsce na powierzchni ekskrementów[5]. Na początku rójki, który w Palearktyce przypada na wiosnę, chrząszcze gromadzą się na odchodach tworząc agregacje liczące do 200–300 osobników. Zgromadzenie trwa od kilku godzin do trzech dni i w tym czasie owady dobierają się w pary. Oboje rodzice z pary formują kulki z nawozu o średnicy od 25 do 30 mm, które następnie toczą na odległości dochodzące do kilkudziesięciu metrów. W odpowiednim miejscu wykopywane jest gniazdo o głębokości dochodzącej 15–20 cm zależnie od gęstości gleby. W komorze lęgowej samica formuje odchody w kształt gruszkowaty z dołeczkiem w części węższej, do którego znoszone jest pojedyncze jajo. Po złożeniu jaja wlot do gniazda jest zasypywany. Czynności te są następnie powtarzane i jedna para może w ciągu sezonu stworzyć dziesiątki gniazd. Rozwój jaja, larwy i poczwarki ma miejsce w komorze lęgowej i zamyka się ciągu dwóch miesięcy. Dorosłe już chrząszcze mogą jednak pozostawać w komorach jeszcze przez długi czas, w tym odbywać w nich hibernację w okresie zimowym[1].
Taksonomia i ewolucja
Rodzaj ten wprowadzony został w 1803 roku przez Johanna K.W. Illigera. Nazwę autor wywiódł od greckich słów γυμνός (gymnos) i πλευρόν (pleuron), oznaczających „nagi bok” i nawiązujących do nienakrytych przez pokrywy boków odwłoka[7]. Gatunkiem typowym wyznaczono Scarabaeus flagellatus opisanego przez Johana Christiana Fabriciusa w 1787 roku[1]. Nie był to pierwszy z opisanych gatunków rodzaju. Już w 1762 roku Étienne Louis Geoffroy opublikował obszerny opis chrząszcza pod francuską nazwą zwyczajową Le bousier à couture[8], któremu następnie w 1775 roku Johann Kaspar Füssli nadał binominalną nazwę gatunkową Scarabaeus geoffroae[9] (obecny Gymnopleurus geoffroyi[10]).
Współcześnie Gymnopleurus zależnie od ujęcia umieszczany jest w plemieniu Gymnopleurini[2] lub Scarabaeini[10]. W 2006 roku Oleg Kabakow wprowadził podział tego rodzaju na dwa podrodzaje[1].
Zapis kopalny rodzaju ograniczony jest do G. deperditus z miocenu odnalezionego w Niemczech[11].
Do rodzaju tego należy 65 opisanych gatunków[10]:
- podrodzaj: Gymnopleurus (Gymnopleurus) Illiger, 1803
- Gymnopleurus aciculatus Gebler, 1841
- Gymnopleurus aenescens Wiedemann, 1821
- Gymnopleurus aeruginosus Harold, 1867
- Gymnopleurus andreaei Ferreira, 1954
- Gymnopleurus asperrimus Felsche, 1909
- Gymnopleurus atratus Klug, 1845
- Gymnopleurus barovskyi Kieseritsky, 1928
- Gymnopleurus biharensis Arrow, 1931
- Gymnopleurus bombayensis Arrow, 1931
- Gymnopleurus calignosus Balthasar, 1962
- Gymnopleurus colmanti Janssens, 1938
- Gymnopleurus cyaneus (Fabricius, 1798)
- Gymnopleurus elegans Klug, 1845
- Gymnopleurus eocaenicus Meunier, 1921
- Gymnopleurus flagellatus (Fabricius, 1787)
- Gymnopleurus foricarius Garreta, 1914
- Gymnopleurus geoffroyi (Füssli, 1775)
- Gymnopleurus humanus MacLeay, 1821
- Gymnopleurus humeralis Klug, 1855
- Gymnopleurus ignitus Klug, 1855
- Gymnopleurus imitator Balthasar, 1963
- Gymnopleurus jacksoni Waterhouse, 1890
- Gymnopleurus janssensi Schafer & Fischer, 2001
- Gymnopleurus lacunosus Klug, 1845
- Gymnopleurus laetus Hope, 1842
- Gymnopleurus laevicollis Castelnau, 1840
- Gymnopleurus latreillei Castelnau, 1840
- Gymnopleurus leei Fabricius, 1792
- Gymnopleurus moerens Kolbe, 1895
- Gymnopleurus mopsus (Pallas, 1781)
- Gymnopleurus naviauxi Montreuil, 2009
- Gymnopleurus nyankpalaensis Endrödi, 1976
- Gymnopleurus particolor Davis, 1986
- Gymnopleurus persianus Reitter, 1909
- Gymnopleurus plicatulus Fairmaire, 1890
- Gymnopleurus profanus Fabricius, 1792
- Gymnopleurus purpureus Garreta, 1914
- Gymnopleurus pustulatus Kolbe, 1895
- Gymnopleurus qurosh Montreuil, 2011
- Gymnopleurus reichei Waterhouse, 1890
- Gymnopleurus rhodesianus Balthasar, 1963
- Gymnopleurus rotundatus Heer, 1862
- Gymnopleurus ruandensis Janssens, 1938
- Gymnopleurus sericeifrons Fairmaire, 1887
- Gymnopleurus sindensis Arrow, 1931
- Gymnopleurus sisyphus Heer, 1847
- Gymnopleurus somaliensis Lansberge, 1882
- Gymnopleurus sturmii MacLeay, 1821
- Gymnopleurus thelwalli Waterhouse, 1890
- Gymnopleurus thoracicus Harold, 1868
- Gymnopleurus tristis Castelnau, 1840
- Gymnopleurus tuxeni Petrovitz, 1955
- Gymnopleurus virens Erichson, 1843
- Gymnopleurus wahlbergi Fåhraeus, 1857
- podrodzaj: Gymnopleurus (Metagymnopleurus) Kabakov, 2006
- Gymnopleurus bicallosus Felsche, 1909
- Gymnopleurus bicolor Latreille, 1823
- Gymnopleurus coerulescens (Olivier, 1789)
- Gymnopleurus fulgidus (Olivier, 1789)
- Gymnopleurus gemmatus Harold, 1871
- Gymnopleurus hypocrita Balthasar, 1960
- Gymnopleurus koenigi (Fabricius, 1775)
- Gymnopleurus miliaris (Fabricius, 1775)
- Gymnopleurus parvus Macleay, 1821
- Gymnopleurus puncticollis Gillet, 1909
- podrodzaj: incertae sedis
- †Gymnopleurus deperditus Heer, 1862
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Oleg Kabakow: Пластинчатоусые жуки подсемейства Scarabaeinae фауны России и сопредельных стран. Moskwa: Rosyjska Akademia Nauk, 2006, s. 69-79.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.
- ↑ a b c d Arved Lompe: Familie Scarabaeidae. [w:] Käfer Europas [on-line]. [dostęp 2021-09-15].
- ↑ Gymnopleurus geoffroyi (Fuessly, 1775). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-09-15].
- ↑ a b c B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea.. „Katalog Fauny Polski,”. XXIII (9), 1983.
- ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ Johann Karl Wilhelm Illiger: Magazin für Insektenkunde. 2. Band. Braunschweig: 1803, s. 201.
- ↑ Étienne Louis Geoffroy: Histoire abregée des insectes que se trouvent environ de Paris 1. Band. Paris: 1762, s. 125:91.
- ↑ Johann Caspar Füßlin: Verzeichnis der ihm bekannten schweitzerischen Inseckten. Nr. 14. Zürich/Winterthur: 1775, s. 2.
- ↑ a b c genus Gymnopleurus Illiger, 1803. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2021-09-15].
- ↑ O. Heer. Beiträge zur Insektenfauna Oeningens: Coleoptera. Geodephagen, Hydrocanthariden, Gyriniden, Brachelytren, Clavicornen, Lamellicornen und Buprestiden. „Natuurkundige Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem”. 16 (2), s. 1-90, 1862.