Hawajczyk rdzawoczelny

Hawajczyk rdzawoczelny
Chasiempis sandwichensis[1]
(J.F. Gmelin, 1789)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Chasiempis sandwichensis ridgwayi, samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

monarki

Rodzaj

Chasiempis

Gatunek

hawajczyk rdzawoczelny

Synonimy
  • Muscicapa sandwichensis J.F. Gmelin, 1789
  • Chasiempis ibidis Stejneger, 1887[2]
  • Chasiempis ridgwayi Stejneger, 1887[2]
Podgatunki
  • C. s. sandwichensis (J.F. Gmelin, 1789)
  • C. s. ridgwayi Stejneger, 1887
  • C. s. bryani Pratt, 1979
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Hawajczyk rdzawoczelny[4], hawajczyk[5] (Chasiempis sandwichensis) – gatunek małego ptaka z rodziny monarek (Monarchidae). Zamieszkuje siedliska leśne na hawajskiej wyspie Hawaiʻi. Jest bliski zagrożenia wyginięciem.

Taksonomia i systematyka

Gatunek został formalnie opisany w 1789 r. przez niemieckiego przyrodnika Johanna Friedricha Gmelina w jego poprawionym i rozszerzonym wydaniu Systema Naturae Karola Linneusza. Umieścił go wraz z muchołówkami w rodzaju Muscicapa i ukuł binominalną nazwę Muscicapa sandwichensis[6][7]. Nazwa rodzajowa Chasiempis (Chasiempsis, Chasciempis) pochodzi od gr. χαινω khainō „otwierać się szeroko, trwać z szeroko otwartymi ustami”; εμπις empis, εμπιδος empidos „moskit, komar”[8].

Podgatunki

Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki Chasiempis sandwichensis: C. s. sandwichensis, C. s. ridgewayi i C. s. bryani[9][10][11]. Sandwichensis występuje na zachodzie wyspy Hawaiʻi, bryani w jej północno-środkowej części, a ridgwayi na wschodzie[12].

Status podgatunków jest niepewny[12]. Podgatunek północno-środkowy, bryani występujący na suchych zachodnich zboczach Mauna Kea na wysokości od 1900 do 3000 m n.p.m., wyróżnia się wizualnie i może być uważany za odrębną formę[12], ale analizy genetyczne nie znalazły dowodów na podział C. sandwichensis nawet na poziomie podgatunku (VanderWerf i in. 2010)[13].

Dawniej za podgatunki C. sandwichensis uznawano także przedstawicieli rodzaju Chasiempis z innych hawajskich wysp – hawajczyka białobrodego (C. sclateri) i hawajczyka czarnogardłego (C. ibidis), ale badania genetyczne wykazały, że stanowią one osobne gatunki[13].

Morfologia

Dorosłe osobniki są ciemnobrązowe od góry i białawe od spodu, z różną ilością brązowych akcentów. Mają białe paski na skrzydłach, kuprze i końcówkach ogona. Samce mają czarne gardła, a samice białe[9][14].

Występowanie

Endemiczny dla wyspy Hawaiʻi (Big Island) na Hawajach. Występuje prawie na całej wyspie, ale wyraźnie liczniej po wschodniej stronie i może być lokalnie wytępiony z niektórych obszarów nizinnych, gdzie wcześniej występował[12]. Bardziej pospolity w lasach na wyższych wysokościach, ale występuje również na niższych poziomach w niektórych obszarach, gdzie zachowały się lasy[14]. Odizolowane populacje występują na Kohala i na zachodnim zboczu Mauna Kea. Historyczne rozmieszczenie prawdopodobnie obejmowało wszystkie zalesione obszary wyspy[9].

Miejsca, w których zwykle można go spotkać, obejmują Park Narodowy Wulkany Hawaiʻi, szlak Pu'u O'o wzdłuż Saddle Road, Kaloko Mauka, Manuka State Park i Pu'u La'au[12].

Zachowanie

Odważny i ciekawski; nie boi się ludzi i może podążać za turystami. Często trzyma ogon wygięty pod kątem. Obie płcie wydają różne dźwięki i piski[14].

Zarówno samce, jak i samice uczestniczą prawie w równym stopniu we wszystkich aspektach wychowania. Drobno tkane gniazda kubkowe są budowane w ʻōhiʻa i na innych drzewach zależnie od ich dostępności. Zwykle składają dwa jaja, a kolejne gniazda są zakładane, często podczas gdy pisklęta z pierwszego są nadal karmione. Młode są karmione przez rodziców przez co najmniej miesiąc, ale pozostają na terytorium rodzicielskim przez okres do dziesięciu miesięcy[9].

Pożywienie

Żywią się stawonogami, stosując różnorodne strategie polowań, zależne od środowiska. Mogą chwytać owady w locie lub przysiadając na gałęziach[9].

Status

Hawajczyk rdzawoczelny od 2023 roku jest klasyfikowany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody jako gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened); wcześniej miał status gatunku narażonego (VU, Vulnerable). Zajmuje niewielki i zmniejszający się zasięg, w którym jego populacja, choć nadal dość duża, jest poważnie rozdrobniona i zmniejsza się. W oparciu o dane z lat 1976–1979 i 1983 oszacowano całkowitą liczebność populacji w roku 1986 na około 215 000 osobników, czyli około 140 tysięcy osobników dojrzałych. Główne zagrożenia to utrata i degradacja siedlisk, negatywny wpływ gatunków introdukowanych, choroby czy zmiany klimatyczne[3].

Przypisy

  1. ↑ Chasiempis sandwichensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b D. Lepage, Hawaiian Elepaio Chasiempis sandwichensis, [w:] Avibase [online] [dostęp 2023-09-11] (ang.).
  3. ↑ a b Chasiempis sandwichensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko, Rodzina: Monarchidae Bonaparte, 1854 - monarki - Monarchs (wersja: 2022-08-28), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2023-09-11].
  5. ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 331, 1999. 
  6. ↑ Check-list of Birds of the World. T. 11. Museum of Comparative Zoology, 1986, s. 492. (ang.).
  7. ↑ Johann Friedrich Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae : secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 13. T. 1, cz. 2. Lipsiae: Georg. Emanuel. Beer, 1789, s. 945. (łac.).
  8. ↑ Chasiempis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-06-28] (ang.).
  9. ↑ a b c d e Hawaiʻi ʻElepaio [online], Division of Forestry and Wildlife: Wildlife Program, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2023-09-10] (ang.).
  10. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-09-11]. (ang.).
  11. ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 7 [online], grudzień 2022 [dostęp 2023-09-11].
  12. ↑ a b c d e Hawaii Elepaio, [w:] birdfinding.info [online], 16 marca 2019 [dostęp 2023-09-10] (ang.).
  13. ↑ a b Eric A. VanderWerf i inni, Stepping stone speciation in Hawaii’s flycatchers: molecular divergence supports new island endemics within the elepaio, „Conservation Genetics”, 11 (4), 2010, s. 1283–1298, DOI: 10.1007/s10592-009-9958-1 (ang.).
  14. ↑ a b c Hawaii Elepaio, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology [dostęp 2023-09-10] (ang.).

Linki zewnętrzne