Heket

Heket
bogini narodzin i opiekunka rodzących
Ilustracja
Występowanie

mitologia egipska

Atrybuty

anch

Wcielenie zwierzęce

żaba

Teren kultu

starożytny Egipt

Szczególne miejsce kultu

Her-ur, okolice Hermopolis, Abydos

Rodzina
Mąż

Chnum

Multimedia w Wikimedia Commons
Amulet Heket z lapis lazuli (Epoka Późna)

Heket, Hekat (egip. Ḥḳt, Ḥqt; dosł. „Żaba”) – w mitologii egipskiej bogini narodzin i opiekunka kobiet rodzących.

Charakter i postać

Wyobrażano ją w postaci żaby (uważanej za symbol życia, płodności i narodzin)[a], bądź jako kobietę z głową tego płaza. Wierzono, że jest bóstwem przekazującym tchnienie życia[1], dlatego jednym z jej atrybutów był symbol życia anch[b]. Wspomagała kobiety podczas porodu i połogu, wzywana m.in. dla złagodzenia cierpień rodzących; była również patronką położnych[2].

Jej małżonkiem był Chnum – boski garncarz kształtujący z gliny na kole postacie ludzkie, w czym mu pomagała poprzez kształtowanie dziecka w łonie matki[3]. Wraz z nim wchodziła w skład bóstw Enneady z Abydos (Abdżu)[4] jako włączona do kręgu ozyriackiego. Występowała też w składzie hermopolitańskiej Ogdoady[5][c]. W Epoce Późnej przedstawiano ją jako uczestniczącą w scenie pośmiertnego spłodzenia Horusa[6].

Kult

Czczono ją głównie w Her-ur[7], w okolicach Hermopolis, ośrodkiem kultu było również Abydos. W późniejszych czasach oddawano jej cześć przede wszystkim w Antinoe (rzym. Antinoopolis)[8], choć w roli opiekunki rodzących i położnic w znacznym stopniu zastąpiła ją Toeris[9].

Grecy utożsamiali ją z Ejlejtyją[7]. Wcześniej, od epoki Starego Państwa Egipcjanie identyfikowali z nią także boginię Nechbet[10].

Popularne były amulety z jej wyobrażeniem, wykonywane z barwnych kamieni, fajansu, kości słoniowej i itp. materiałów. Liczne figurki odnalezione w najstarszym kręgu świątynnym w Abydos mają charakter darów wotywnych. Wizerunek żaby, który w Epoce Późnej stał się symbolem odrodzenia, przejęty został następnie przez chrześcijaństwo wraz z rytualną formułą „ja jestem zmartwychwstanie”. W czasach Średniego Państwa umieszczany na magicznych nożach używanych przy porodzie[11], później często spotykany na koptyjskich lampkach oliwnych[12].

Uwagi

  1. ↑ Miała użyczać długiego życia i nieśmiertelności, będąc symbolem zmartwychwstania jako corocznie rodząca się na wiosnę rzekomo ze szlamu nilowego i zmieniająca postać w trakcie swego rozwoju (Leksykon symboli Herdera. Warszawa: TCHU, 2009, s. 353).
  2. ↑ Z tym znakiem zastępuje boginię Hathor jako towarzysząca scenie boskiego poczęcia faraona w przedstawieniach z Deir el-Bahari (Hilary Wilson: Lud faraonów. Warszawa: PIW, 1999, s. 59).
  3. ↑ Wspólną cechą czterech par bóstw Ogdoady hermopolitańskiej było wyobrażanie ich z głowami żab lub węży (J. Lipińska, M. Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: WAiF, 1986, s. 36).

Przypisy

  1. ↑ Drioton 1970 ↓, s. 40.
  2. ↑ Bator 2004 ↓, s. 390, 303.
  3. ↑ Drioton 1970 ↓, s. 36.
  4. ↑ Bator 2004 ↓, s. 147.
  5. ↑ Rachet 2001 ↓, s. 249.
  6. ↑ Lurker 1995 ↓, s. 91.
  7. ↑ a b Bator 2004 ↓, s. 168.
  8. ↑ Daumas 1973 ↓, s. 455.
  9. ↑ Bator 2004 ↓, s. 234.
  10. ↑ Daumas 1973 ↓, s. 233.
  11. ↑ Lurker 1995 ↓, s. 249-250.
  12. ↑ Sztuka 1988 ↓, s. 27-28.

Bibliografia

  • Wiesław Bator: Religia starożytnego Egiptu. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004. ISBN 83-7318-283-7.
  • Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1995.
  • Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2001. ISBN 83-7132-592-4.
  • François Daumas: Od Narmera do Kleopatry. Cywilizacja starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
  • Étienne Drioton: Egipt faraonów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
  • Wystawa „Sztuka koptyjska”. Warszawa-Kraków: Muzeum Narodowe w Warszawie/Oficyna Wyd. Urania, 1988.