Hetman wielki litewski

Hetman wielki litewski – dowódca wojsk zaciężnych, potem komputowych Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli armii litewskiej. Z urzędu minister Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jeden z dwóch od czasów unii Polski z Litwą najwyższych zwierzchników wojskowych na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów – drugim był hetman wielki koronny, który był dowódcą wojsk zaciężnych, potem komputowych Korony Królestwa Polskiego, czyli armii polskiej.

Rzeczpospolita składała się z dwóch równoprawnych państw: Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Te dwa równoprawne państwa miały własne, oddzielne armie, utrzymywane z oddzielnych podatków, budżetów i skarbów publicznych (skarbów państwa).

Nie można zatem podawać, jak to się niekiedy czyni, że hetman wielki litewski był jednym z dwóch najwyższych zwierzchników wojskowych „na ziemiach polskich”, bowiem na ziemiach polskich, tzn. w Koronie, uprawnienia dowódcze w czasie pokoju miał hetman wielki koronny, który nie miał zaś żadnej jurysdykcji nad armią litewską, czyli w Wielkim Księstwie, gdyż to nie były już ziemie polskie, tzn. koronne, choć tworzyły wspólną Rzeczpospolitą.

Odpowiednio: na ziemiach Wielkiego Księstwa uprawnienia dowódcze w czasie pokoju miał hetman wielki litewski, któremu w żaden sposób nie podlegała armia koronna (polska), bo Korona Królestwa Polskiego to nie były już ziemie litewskie (Wielkiego Księstwa)^[1]. Natomiast w czasie wojen często na mocy decyzji króla jako Wodza Naczelnego Obojga Narodów (król polski i jednocześnie wielki książę litewski był jedyną osobą w Rzeczypospolitej mającą z urzędu jurysdykcję nad obydwiema armiami zarówno w czasie pokoju, jak i wojny) podległość armii (co było rzadkie) lub poszczególnych jednostek wojskowych (co następowało często) poszczególnym hetmanom była zmieniana w zależności od sytuacji wojennej.

Przykładowo: 1621 - obrona Chocimia przed armią turecką - z powodu zgonu kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego po bitwie pod Cecorą (1620) dowództwo nad połączonymi oddziałami koronnymi i kozackimi (Kozacy rejestrowi) oraz posiłkującą armią litewską z rozkazu króla objął najwyższy urzędem wojskowym z obecnych w Chocimiu, dowódca armii litewskiej, hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz (który w czasie obrony zmarł).

Zastępcami hetmanów wielkich byli odpowiednio hetman polny litewski i hetman polny koronny.

Od 1579 tytuł hetmana stał się dożywotnim^[2].

Władza hetmanów została uszczuplona po powołaniu Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej w 1776 r.

Linki zewnętrzne

• Herby Hetmanów

Przypisy

Bibliografia

• Herbarz Adama Kromera
• Janusz Sikorski: Polskie tradycje wojskowe. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07675-8. OCLC 23268091.