Jelenia Góra (stacja kolejowa)

Jelenia Góra
Ilustracja
Jelenia Góra
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Jelenia Góra

Data otwarcia

1866

Poprzednie nazwy

Hirschberg Hbf

Dane techniczne
Liczba peronów

4

Kasy

T

Linie kolejowe
Położenie na mapie Jeleniej Góry
Mapa konturowa Jeleniej Góry, u góry znajduje się punkt z opisem „Jelenia Góra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jelenia Góra”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Jelenia Góra”
Ziemia50°54′10″N 15°45′22″E/50,902778 15,756111
Multimedia w Wikimedia Commons

Jelenia Góra – węzłowa stacja kolejowa w Jeleniej Górze, w województwie dolnośląskim, w Polsce[1]. Według klasyfikacji PKP ma kategorię dworca regionalnego[2].

Położenie

Stacja Jelenia Góra została ulokowana blisko 2 km w kierunku wschodnim od ścisłego centrum miasta[3].

Historia

Przed 1945 rokiem

Budynek dworca powstał w roku 1866, wraz z doprowadzeniem do miasta po dwuletniej budowie Śląskiej Kolei Górskiej od strony Rybnicy[4][5]. Połączenie kolejowe Jeleniej Góry z Wrocławiem powstało po doprowadzeniu bezpośredniego torowiska do stacji Wałbrzych Szczawienko w roku 1868[5]. Pierwsze pociągi łączące Jelenią Górę ze stolicą Dolnego Śląska były złożone z kilku dwuosiowych wagonów „boczniaków”, prowadzonych przez parowozy[5]. Pociąg pokonywał początkowo dystans ponad 100 kilometrów w dwie godziny i stanowił najszybszy środek transportu w tej relacji[5].

Do pierwszych obiektów pasażerskiej części stacji, prócz dworca, należały: szalet, budynek mieszkalny, lokomotywownia, wieża wodna, posterunki zwrotniczych[3].

W 1868 roku radni miejscy zdecydowali o zmianie nazwy dotychczasowej ulicy Wojanowskiej (niem. Schildauerstrasse), przy której wzniesiono dworzec Śląskiej Kolei Górskiej, na Dworcową (Bahnhofstrasse)[5].

Gmach dworca i perony rozbudowano w roku 1882 wraz z wprowadzeniem do stacji nowej linii od Kowar[3]. Wraz z doprowadzeniem linii od kierunku Szklarskiej Poręby w roku 1891 wyposażono stację w kolejny peron[3].

Od 8 kwietnia 1897 roku dworzec połączono z centrum miasta i koszarami linią tramwajową[5].

Stacja została zmodernizowana w latach 1902–1910, uzyskując kształt zbliżony do istniejącego do przebudowy w latach 2015–2017[3]. Zmieniono układ torów pasażerskich i towarowych, przedłużono i zadaszono perony, wykonano przejście podziemne do dwóch peronów wyspowych, powiększono magazyn towarowy, rozbudowano lokomotywownię i wzniesiono mieszkania dla pracowników stacji[3]. Przejazd kolejowo-drogowy na obecnej ulica Wincentego Pola został wówczas przeniesiony na wiadukt nad stacją[3].

Ostateczny kształt jeleniogórski węzeł kolejowy uzyskał po 40 latach od doprowadzenia do miasta pierwszej linii kolejowej[5].

Po I wojnie światowej główna linia Zgorzelec – Wałbrzych została zelektryfikowana[3]. Ruch pociągów elektrycznych zainaugurowano 15 lipca 1920 roku[5]. Elektryfikacją objęto również sieć odnóg od głównej trasy, m.in. w kierunku Szklarskiej Poręby i Karpacza[5].

Na przełomie lat 20. i 30 XX w. Jelenia Góra posiadała bezpośrednie połączenie kolejowe z Berlinem[5]. W latach 30. XX wieku istniała możliwość podróży do Pragi z jedną przesiadką[5].

W okresie PRL

Krótko po wojnie poniemiecka sieć elektryczna na Dolnym Śląsku została zdemontowana i wywieziona do ZSRR[3].

Na stację w Jeleniej Górze przywożono zaraz po wojnie osadników polskich w pociągach złożonych z wagonów bydlęcych[5]. Lokomotywy z pociągów z osadnikami, według relacji, miały trafiać na stan miejscowej parowozowni[5]. Ulica za dworcem kolejowym wiodąca do lokomotywowni otrzymała nazwę Krakowska – według legendy miejskiej za sprawą osadników z Krakowa, którzy zajęli budynki za stacją kolejową[5]. 30 marca 1946 roku rozpoczęła powojenną działalność wagonownia[6].

22 października 1946 roku w pociągu z Warszawy do Jeleniej Góry i Kudowy-Zdroju przyjechały pierwsze po II wojnie światowej wagony sypialne, jakie dotarły do okręgu dolnośląskiego (DOKP)[6].

Wraz z kapitulacją Niemiec wysadzono w powietrze łukowy most na Bobrze na szlaku Jelenia Góra – Jelenia Góra Zachodnia. Odbudowany obiekt uruchomiono 30 września 1953 roku, wznawiając bezpośrednią komunikację z dworca głównego w kierunku Szklarskiej Poręby, Lubania i Lwówka Śląskiego[7].

17 grudnia 1966 roku zakończono reelektryfikację odcinka Wałbrzych – Jelenia Góra, a tym samym zelektryfikowanego szlaku z Wrocławia[8]. W latach 1966–1970 stacja, równolegle z pozostałymi stacjami na odcinku linii kolejowej nr 274 Jelenia Góra – Wrocław Świebodzki, otrzymała nowe semafory[9].

Przejściowo w latach siedemdziesiątych XX w. kursował pierwszy pociąg ekspresowy Jelenia Góra – Warszawa[5]. Istniały wówczas również pociągi nocne do Berlina i Eisenach[5].

Eksploatację trakcji parowej w węźle jeleniogórskim zakończono w 1984 roku[5]. Ostatnią linią obsługiwaną parowozami była trasa w kierunku Lwówka Śląskiego i Zebrzydowej[5].

Na przełomie lat 70 i 80 pogarszający się stan lokalnych linii kolejowych w pobliżu Jeleniej Góry powodował stopniowe ograniczanie oferty dostępnej ze stacji[5]. W 1986 roku zlikwidowano połączenia kolejowe w kierunku Kowar i Kamiennej Góry. Od roku 1988 pociągi elektryczne wysłano na ponownie zelektryfikowaną linię w kierunku Szklarskiej Poręby, jednak frekwencja w jednostkach elektrycznych na tej trasie była niezadowalająca[5].

W drugiej połowie lat 80. rozpoczęto szeroko zakrojoną modernizację zaplecza stacji. Dotychczasowy obiekt stołówki pracowniczej PKP rozebrano pod rozbudowę zakładowej przychodni zdrowia[5]. Za stacją wzniesiono obiekt planowany jako noclegownia drużyn konduktorskich, ostatecznie zagospodarowany jako hotel[5].

Planowano budowę nowej lokomotywowni (w miejscu rozebranego wówczas starego obiektu[5]) i pasażerskiej stacji postojowej[9]. Planów nie zrealizowano.

Po 1989 r.

Od 1988 roku na Dolnym Śląsku trwała systematyczna likwidacja ruchu na liniach kolejowych uznanych przez PKP za nierentowne[10].

Z dniem 3 kwietnia 2000 roku Polskie Koleje Państwowe zawiesiły połączenia pasażerskie na 1028,5 km linii kolejowych[11]. Oprócz niedostatecznej rentowności jako przyczynę likwidacji połączeń PKP wskazywały pogłębiającą się niewydolność modelu ograniczonego dotowania kolei wyłącznie z budżetu centralnego i finansowania połączeń pasażerskich przez PKP wpływami z przewozów towarowych[11]. Ze stacji Jelenia Góra zlikwidowano wówczas pociągi pasażerskie do Karpacza[10].

Pozostałe połączenia w węźle jeleniogórskim w kolejnych latach były ograniczane[12].

Po roku 2000 na głównej linii kolejowej nr 274 na skutek niedostatecznego utrzymania doszło do zapaści technologicznej. Odcinek między Jelenią Górą a Wrocławiem pociągi pasażerskie przemierzały w blisko 4 godziny[13]. W rozkładzie jazdy 2003/2004 na linii kolejowej nr 274 nie zaplanowano żadnego pociągu pospiesznego[13].

Z początkiem XXI wieku w budynku dworca przestała funkcjonować świetlica PKP, restauracja oraz bar[4]. Pomieszczenia, przeznaczone dla wynajmujących, przez wiele lat były niezagospodarowane[4]. Baraki służące przez lata funkcjonującej przy stacji zasadniczej szkoły zawodowej PKP, zlikwidowanej w latach dziewięćdziesiątych, zostały rozebrane[5].

Część gmachu dworcowego z lat 1912–1922, służąca od 2008 roku obsłudze podróżnych

Na przełomie 2007 i 2008 roku Polskie Koleje Państwowe zdecydowały o przebudowie parteru dworca, polegającej na zmniejszeniu hallu o połowę i wydzieleniu pomieszczeń przeznaczonych pod wynajem[4]. Podczas trwającej pół roku modernizacji we wschodniej części dworca zaaranżowano nowy, dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych hall[14]. Powierzchnię w pierwotnym gmachu dworca ograniczono do strefy kas biletowych i gastronomicznej[14]. Prace trwały pół roku i kosztowały 1,5 miliona złotych[14].

Po roku 2007 podjęto modernizację linii kolejowej nr 274, dzięki czemu czas przejazdu się skrócił, przywrócono również pociągi kwalifikowane[15].

12 czerwca 2015 PKP PLK podpisały z konsorcjum firm Infrakol i Track Tec Construction umowę na modernizację stacji, która objęła m.in. podwyższenie peronów, odnowienie wiat, instalację nowego oświetlenia, monitoringu, wind przy peronach oraz jednej platformy przyschodowej i paletowych tablic informacyjnych[16]. Odnowione zostały również przejścia podziemne[17]. Prace trwały 2 lata (2016-2017), ich zakres został rozszerzony w stosunku do pierwotnego planu i pochłonęły 27 milionów złotych[16].

Linie kolejowe

Infrastruktura

Budynek dworca

Oryginalna część dworca z l.1865-1866, po 2009 roku w przeważającej części adaptowana na cele komercyjne

Gmach dworca został wzniesiony w latach 1865–1866 r. według projektu architekta budynków dworcowych Śląskiej Kolei Górskiej Hermanna Cuno, inspirowanego szkołą Karla Friedricha Schinkla[18][19]. Projekt rozmieszczono na planie dwóch, zwartych ze sobą, niesymetrycznych czworokątów[3]. Dworzec, podobnie jak większość obiektów na linii został wzniesiony na fundamentach kamiennych[20]. Ściany wykonano z ciosów kamiennych[20]. Zastosowano drewniane stropy międzykondygnacyjne i dwuspadowy dach pokryty papą bitumiczną na lepiku[20]. Obiekt uzyskał eklektyczną elewację łączącą cechy neoklasycyzmu i neogotyku wykonaną z ciosanego piaskowca[20][21]. Dworzec w Jeleniej Górze, jako jeden z nielicznych na linii, posiada klasycyzujący fronton oraz fryzy imitujące porządek dorycki[20].

Budynek był rozbudowywany wraz ze stacją w latach: 1882 oraz 1904-1906 z zachowaniem spójności architektonicznej i wizualnej z pierwotnym założeniem[22]. W latach 1912–1922 we wschodniej części gmachu powstało nowe, odbiegające wyglądem od starszych części skrzydło administracyjne, do którego podczas remontu w latach 2008–2009 przeniesiono hall dworca[23].

Przez wiele lat powojennych elewacja starego gmachu wykonana z piaskowca była pokrywana kolejnymi warstwami farby[5]. Po roku 2000 elewacja została oczyszczona i przywrócono jej oryginalny wygląd[5].

Perony

Na stacji znajdują się cztery perony pasażerskie[16].

Nastawnie

Sterowanie ruchem pociągów na stacji odbywa się z jednej, współczesnej nastawni dysponującej JG.

Na stacji istnieją jednak zachowane, nieczynne budynki nastawni JGB i JGC[24].

Infrastruktura towarzysząca

Przy stacji istnieją obiekty po zapleczu technicznym (częściowo zachowana dawna lokomotywownia), które były użytkowane zgodnie z przeznaczeniem do końca 2015 roku.

Ruch pociągów

Wiodąca przez stację linia kolejowa nr 274 została zakwalifikowana przez Biuro Eksploatacji spółki PKP Polskie Linie Kolejowe na odcinku Wrocław Główny – Jelenia Góra jako „linia o priorytecie pasażerskim”, natomiast na odcinku Jelenia Góra – Zgorzelec jako „linia o priorytecie towarowym”[25].

Ruch pasażerski

Rok Wymiana roczna Wymiana pasażerska na dobę miejsce w Polsce
2017[26] 913 000 2 500 97
2018[27] 840 000 2 300
2019[26] 949 000 2 600
2020[26] 586 000 1 600 98
2021[26] 730 000 2 000 97
2022[28] 2 900

Przewozy

Połączenia dalekobieżne

ED161-002 na zmodernizowanej w latach 2015–2017 stacji Jelenia Góra

Prace rewitalizacyjne na linii nr 274 umożliwiły wprowadzenie taboru generacji i uruchomienie nowych połączeń dalekobieżnych[15]. W rozkładzie jazdy 2015/2016 po linii rozpoczęły kursowanie pociągi PKP Intercity kategorii Intercity (IC) z Białegostoku i Warszawy do Jeleniej Góry, obsługiwane jednostkami Pesa Dart[15].

Komunikacja z dworcem

Przy dworcu znajduje się przystanek autobusowy „Dworzec Kolejowy 03” na którym zatrzymują się przewoźnicy: MZK Jelenia Góra, PKS Tour Jelenia Góra, Flixbus oraz mniejszych, lokalnych przewoźników.

Przypisy

  1. ↑ a b PKP Polskie Linie Kolejowe S.A: Mapa linii kolejowych w Polsce zarządzanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. oraz innych zarządców. plk-sa.pl, 2015-12-09. [dostęp 2016-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-02)]. (pol.).
  2. ↑ Wykaz stacji pasażerskich wraz z ich kategoryzacją oraz określeniem dostępności do obiektu, l.p. 153.
  3. ↑ a b c d e f g h i j Dominas 2014 ↓, s. 64.
  4. ↑ a b c d TEJO: Dyskoteka na dworcu?. [w:] jelonka.com [on-line]. Highlander’s Group, 2008-01-05. [dostęp 2017-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-03)]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Fotoreportaż jelonka.com 2007 ↓.
  6. ↑ a b Pionierzy... 1985 ↓, s. 246.
  7. ↑ Pionierzy... 1985 ↓, s. 247.
  8. ↑ Pionierzy... 1985 ↓, s. 249.
  9. ↑ a b Pionierzy... 1985 ↓, s. 132.
  10. ↑ a b Sławomir Książek. Pasażerskie połączenia kolejowe na Dolnym Śląsku po 1989 roku – aspekt przestrzenny. „Transport Miejski i Regionalny”. 1/2017, s. 22,25,27–28, 2017-01-01. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej. ISSN 1732-5153. (pol.). 
  11. ↑ a b Roman Hajdrowski (Rzecznik Prasowy Zarządu PKP). Znikające pociągi. „Świat Kolei”. 5/2000 (58), s. 2. EMI-PRESS. ISSN 1234-5952. 
  12. ↑ Bogusław Molecki: Kolejowe przewozy regionalne na Dolnym Śląsku – potencjał możliwości. W: Tadeusz Nowakowski (red.): Przewozy regionalne w Polsce. Szanse i zagrożenia. Wrocław: Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu we Wrocławiu, 2005, s. 98–103. ISBN 83-89908-00-X.
  13. ↑ a b Halo, tu redakcja. „Wolna Droga. Pismo Sekcji Krajowej Kolejarzy NSZZ Solidarność”, 2003-12-24. Wrocław: SOLKOL sp. z o.o.. ISSN 1233-2305. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-10]. 
  14. ↑ a b c PKP S.A: Kolejny dworzec zmodernizowany. [w:] muratorplus.pl [on-line]. 2009-02-18. [dostęp 2017-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-03)].
  15. ↑ a b c Andrzej Grębla. Pendolino w Jeleniej Górze. „Wolna Droga. Pismo Sekcji Krajowej Kolejarzy NSZZ Solidarność”, 2016-05-16. Wrocław: SOLKOL sp. z o.o.. ISSN 1233-2305. [zarchiwizowane z adresu 2017-10-02]. 
  16. ↑ a b c PLK zakończyła modernizację stacji w Jeleniej Górze. kurier-kolejowy.pl, 2017-07-03. [dostęp 2017-08-17]. (pol.).
  17. ↑ Jest umowa na modernizację stacji Jelenia Góra. Wykona ją Infrakol i Track Tec. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-17. [dostęp 2015-06-20]. (pol.).
  18. ↑ Dominas 2014 ↓, s. 55.
  19. ↑ Dominas 2014 ↓, s. 65.
  20. ↑ a b c d e Dominas 2014 ↓, s. 44.
  21. ↑ Dominas 2014 ↓, s. 66.
  22. ↑ Dominas 2014 ↓, s. 67.
  23. ↑ Dominas 2014 ↓, s. 72.
  24. ↑ Torowiska, nastawnie, posterunki stacji Jelenia Góra, dostęp: 2017-10-04.
  25. ↑ Biuro Eksploatacji PKP PLK: mapa sieci kolejowej [dostęp 2014-08-05].
  26. ↑ a b c d Urząd Transportu Kolejowego, Przewozy pasażerskie, Portal statystyczny UTK [dostęp 2023-02-20] (pol.).
  27. ↑ Wymiana pasażerska na stacjach w Polsce w 2018 r., Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2020-01-30].
  28. ↑ Urząd Transportu Kolejowego: Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2022. [dostęp 2023-09-17].

Bibliografia

  • Agnieszka Gierus: Nikt na stacji nie czeka.... [w:] jelonka.com [on-line]. Highlander’s Group, 2007-09-18. [dostęp 2017-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-11)]. (pol.).
  • Praca zbiorowa: Pionierzy i ich następcy. Z dziejów Dolnośląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych 1945-1985. Wrocław: Dolnośląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, 1985. ISBN 1-57231-718-3. (pol.).
  • Stacja Jelenia Góra. W: Przemysław Dominas: Architektura Śląskiej Kolei Górskiej. Łódź: Księży Młyn, 2014, s. 64–66. ISBN 978-83-7729-148-1.

Linki zewnętrzne

Jelenia Góra
Linia 274 Wrocław Świebodzki – Görlitz
Wojanów
odległość: 5,055 km
odległość: 10,525 km
Linia 311 Jelenia Góra – Harrachov
odległość: 4,256 km
Linia 308 Kamienna Góra – Jelenia Góra (39,986 km)
Łomnica Średnia
odległość: 36,621 km
Linia 283 Jelenia Góra – Żagań (0,07 km)
odległość: 3,519 km