Konklawe 1410 (antypapież Jan XXIII)

Konklawe 1410
Ilustracja
Daty i miejsce
14–17 maja 1410
Bolonia
Główne postacie
Dziekan

Gui de Malsec (nieobecny)

Prodziekan

Enrico Minutoli

Kamerling

François de Conzie

Protoprezbiter

Pierre de Thury (nieobecny)

Protoprezbiter elektorów

Angelo d’Anna de Sommariva OSBCam

Protodiakon

Amadeo Saluzzo (nieobecny)

Protodiakon elektorów

Rinaldo Brancaccio

Wybory
Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


17
6

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Baldassare Cossa
Przybrane imię: Antypapież Jan XXIII

Konklawe 14-17 maja 1410konklawe okresu wielkiej schizmy zachodniej, które wybrało Jana XXIII na drugiego po Aleksandrze V antypapieża obediencji pizańskiej.

Śmierć Aleksandra V

Aleksander V zmarł późnym wieczorem 3 maja 1410 w Bolonii w pałacu kardynała Baldassare Cossa[1]. W chwili śmierci Aleksander V cieszył się poparciem większości europejskiej opinii publicznej, był uznawany w Anglii, Francji, Niemczech, Węgrzech, północnych Włoszech, Portugalii, Polsce, Litwie, Państwie Krzyżackim, Skandynawii i łacińskich posiadłościach w Grecji i na Cyprze. Mimo to pozostali dwaj papieże, „rzymski” Grzegorz XII i „awinioński” Benedykt XIII, nie składali broni. Tego pierwszego popierało królestwo Neapolu oraz kilka miast, księstw i diecezji w Niemczech i we Włoszech. Drugi cieszył się uznaniem w Hiszpanii, Szkocji i kilku pomniejszych terytoriach w południowej Francji[2].

Lista uczestników

Pizańska obediencja w maju 1410 liczyła 23 kardynałów. Siedemnastu z nich (w tym trzynastu Włochów, trzech Francuzów i Hiszpan) uczestniczyło w konklawe[3]:

Elektor Tytuł kardynalski Nominowany Nominator Inne funkcje i tytuły
Enrico Minutoli
Kardynał z Neapolu[4]
kardynał biskup Sabiny 18 grudnia 1389 Bonifacy IX archiprezbiter bazyliki liberiańskiej
kamerling Świętego Kolegium Kardynałów
protektor Zakonu Krzyżackiego
Niccolò Brancaccio
Kardynał z Cosenzy[4]
kardynał biskup Albano 18 grudnia 1378 Klemens VII
Jean de Brogny
Kardynał z Viviers[4]
kardynał biskup Ostia e Velletri 12 lipca 1385 Klemens VII wicekanclerz Świętego Kościoła Rzymskiego
Pierre Girard
Kardynał z Le Puy[4]
kardynał biskup Tusculum 17 października 1390 Klemens VII penitencjariusz większy
Angelo d’Anna de Sommariva OSBCam
Kardynał z Lodi[4]
kardynał prezbiter S. Pudenziana 17 grudnia 1384 Urban VI
Pedro Fernández de Frías
Kardynał z Hiszpanii[4]
kardynał prezbiter S. Prassede 23 stycznia 1394 Klemens VII wikariusz Rzymu; administrator diecezji Osma
Corrado Caraccioli
Kardynał z Mileto[4]
kardynał prezbiter S. Crisogono 12 czerwca 1405 Innocenty VII administrator diecezji Orvieto
Francesco Uguccione
Kardynał z Bordeaux[4]
kardynał prezbiter Ss. IV Coronati 12 czerwca 1405 Innocenty VII administrator archidiecezji Bordeaux
Giordano Orsini kardynał prezbiter S. Lorenzo in Damaso 12 czerwca 1405 Innocenty VII administrator diecezji Pecz
Giovanni Migliorati
Kardynał z Rawenny[4]
kardynał prezbiter S. Croce in Gerusalemme 12 czerwca 1405 Innocenty VII administrator archidiecezji Rawenny
komendatariusz opactwa terytorialnego S. Genesio w Brescello
Antonio Calvi
Kardynał z Todi[4]
kardynał prezbiter S. Marco 12 czerwca 1405 Innocenty VII archiprezbiter bazyliki watykańskiej
Rinaldo Brancaccio kardynał diakon Ss. Vito e Modesto
komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Maria in Trastevere
17 grudnia 1384 Urban VI
Landolfo Maramaldo
Kardynał z Bari[4]
kardynał diakon S. Nicola in Carcere Tulliano 21 grudnia 1381/18 grudnia 1389[5] Urban VI
(Bonifacy IX)
Baldassare Cossa
Kardynał S. Eustachio[4]
kardynał diakon S. Eustachio 27 lutego 1402 Bonifacy IX
Oddone Colonna kardynał diakon S. Giorgio in Velabro 12 czerwca 1405 Innocenty VII
Pietro Stefaneschi
Kardynał S. Angelo[4]
kardynał diakon S. Angelo in Pescheria 12 czerwca 1405 Innocenty VII
Antonio de Challant kardynał diakon S. Maria in Via Lata 9 maja 1404 Benedykt XIII administrator archidiecezji Tarentaise

Sobór w Pizie uznał ważność nominacji kardynalskich obydwu rywalizujących obediencji dokonanych przed majem 1408 roku. Z obediencji rzymskiej wywodziło się dwunastu elektorów (w tym czterech mianował Urban VI, dwóch Bonifacy IX, a siedmiu Innocenty VII), a z awiniońskiej pięciu (w tym czterech mianował Klemens VII, a jednego Benedykt XIII).

Kardynał Fernández de Frías w chwili śmierci Aleksandra V przebywał w Rzymie, ale dotarł do Bolonii 12 maja 1410, na dwa dni przed rozpoczęciem konklawe[6].

Nieobecni

Sześciu kardynałów z pizańskiej obediencji, w tym czterech Francuzów i dwóch Włochów, nie uczestniczyło w wyborze następcy Aleksandra V[7]:

Elektor Tytuł kardynalski Nominowany Nominator Inne funkcje i tytuły
Gui de Malsec
Kardynał z Poitiers[4]
kardynał biskup Palestriny 20 grudnia 1375 Grzegorz XI prymas Świętego Kolegium Kardynałów
administrator diecezji Agde
Antonio Caetani
Kardynał z Akwilei[4]
kardynał biskup Porto e Santa Rufina 27 lutego 1402 Bonifacy IX archiprezbiter bazyliki laterańskiej
penitencjariusz większy
administrator diecezji Fiesole
Pierre de Thury
Kardynał z Maillezais[4]
kardynał prezbiter S. Susanna 12 lipca 1385 Klemens VII protoprezbiter Świętego Kolegium Kardynałów
wikariusz Awinionu; legat papieski we Francji
Louis de Bar kardynał prezbiter Ss. XII Apostoli 21 grudnia 1397 Benedykt XIII legat papieski we Francji i w Niemczech
administrator diecezji Langres
Amadeo di Saluzzo
Kardynał z Saluzzo[4]
kardynał diakon S. Maria Nuova 23 grudnia 1383 Klemens VII protodiakon Świętego Kolegium Kardynałów
legat papieski w Genewie
kamerling Świętego Kolegium Kardynałów
Ludovico Fieschi kardynał diakon S. Adriano 17 grudnia 1384 Urban VI wikariusz Forli
administrator diecezji Vercelli i Carpentras

Kardynał Malsec jako jedyny został mianowany jeszcze przez Grzegorza XI, ostatniego papieża z czasów przed schizmą. Z pozostałej czwórki dwóch mianował Klemens VII, a po jednym Urban VI, Bonifacy IX i Benedykt XIII.

Kardynałowie Malsec, de Thury, de Bar i Saluzzo przebywali we Francji, Fieschi w Genui, a Caetani wprawdzie był w Bolonii, ale nie mógł uczestniczyć ze względu na chorobę[8].

Urzędy kurialne w okresie sediswakacji

Obowiązki penitencjariusza większego oraz kamerlinga Świętego Kolegium Kardynałów były wykonywane jednocześnie przez duchownych wywodzących się z obydwu obediencji, którzy dzielili między siebie obowiązki[9]. Kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego był wywodzący się z obediencji awiniońskiej François de Conzie, arcybiskup Narbonne[10].

Frakcje i kandydaci

W Świętym Kolegium można wyróżnić trzy grupy[11]:

  • ultramontańska, tj. kardynałowie z Francji i Hiszpanii (Brogny, Girard, Challant i Fernández de Frías), a także kardynał Uguccione, będący wprawdzie Włochem z Urbino, ale sprawujący urząd arcybiskupa Bordeaux
  • neapolitańska, tj. kardynałowie Minutoli, Niccolò i Rinaldo Brancaccio, d’Anna de Sommariva, Caraccioli, Migliorati, Maramaldo i Cossa
  • kardynałowie z Rzymu (Orsini, Colonna, Calvi, Stefaneschi)

Grupy te raczej nie stanowiły jednak zwartych frakcji, być może poza grupą neapolitańską[12]. Jej oficjalnym kandydatem, wysuniętym przez Baldassare Cossę, był kardynał Caraccioli, jednak faktycznym faworytem był sam Cossa. Jako gospodarz konklawe dysponował on własnymi oddziałami zbrojnymi, nadto miał polityczne poparcie Florencji oraz króla Ludwika II d’Anjou[13].

Konklawe

14 maja 1410 w pałacu kardynała Cossy w Bolonii rozpoczęły się obrady konklawe. Szybko okazało się, że kandydatury Caraccioliego nikt nie traktuje poważnie, gdyż ten, choć był dobrym i pobożnym duchownym, nie miał żadnych talentów politycznych ani przywódczych. Jedynym poważnym kandydatem od początku był Cossa, który bez trudu uzyskał poparcie kardynałów francuskich i neapolitańskich. Przeciwni mu byli początkowo rzymianie oraz kardynał Uguccione. Argumentowali oni, że Cossa, mający reputację pirata i rozpustnika, nadaje się wprawdzie na świeckiego władcę, ale w żadnym razie na papieża. Opozycja wobec Cossy trwała jednak krótko, a niewykluczone, że niemałą rolę odegrało w tym bogactwo tego kardynała, którym mógł przekupić elektorów[13].

Wybór Jana XXIII

17 maja, po zaledwie trzech dniach obrad, jednogłośnie wybrano na papieża kardynała diakona Baldassare Cossa. Elekt przyjął imię Jan XXIII. 24 maja przyjął święcenia kapłańskie w bolońskiej katedrze, a następnego dnia został konsekrowany na biskupa przez kardynała biskupa Ostii Jeana de Brogny oraz uroczyście koronowany przez kardynała diakona Rinaldo Brancaccio, zastępującego przy celebracji tego rytu nieobecnego protodiakona Amadeo Saluzzo[14].

Wybór Jana XXIII utrwalił podział na trzy rywalizujące obediencje i nie doprowadził do zakończenia schizmy w Kościele. Zakończył ją dopiero kilka lat później Sobór w Konstancji.

Przypisy

  1. Souchon, s. 89; Eubel, s. 32; Sede Vacante 1410.
  2. Zob. Catholic Encyclopedia: Council of Pisa; R. W. Lightbown, R.W. Donatello & Michelozzo. Londyn 1980, s. 4-5; Barbara von Langen-Monheim: Die Informatio seriosa Papst Benedikts XIII. von 1399. Stufen einer kirchenpolitischen Denkschrift von 1399 bis zum Konzil von Perpignan 1408, Dysertacja doktorska, Akwizgran 2004, s. 31; Kazimierz Dopierała, Księga Papieży, Poznań 1996, s. 261, 264, 265.
  3. Eubel, s. 32 przyp. 3 i 5; por. Souchon, s. 91 i nast.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p q Od XIV do XVI wieku (a sporadycznie nawet i jeszcze później) rozpowszechniony był zwyczaj nazywania kardynałów (nawet w oficjalnych dokumentach) nie według ich imion i nazwisk, lecz według pseudonimów nawiązujących najczęściej do miejsca pochodzenia, diecezji lub kościoła tytularnego danego kardynała.
  5. Maramaldo został wpierw mianowany 21 grudnia 1381 przez Urbana VI, który później pozbawił go godności kardynalskiej. Zrehabilitował go Bonifacy IX w 1389. Jak wszystko wskazuje, jego miejsce w porządku starszeństwa było liczone od rehabilitacji w 1389, a nie od pierwotnej nominacji (Souchon, s. 51 przyp. 1).
  6. Souchon, s. 91-92.
  7. Souchon, s. 92, 97 przyp. 1; Sede Vacante 1410; por. Eubel, s. 32 przyp. 5, gdzie jednak pominięto kardynała Fieschi.
  8. Souchon, s. 91-92, 97 przyp. 1; Sede Vacante 1410.
  9. Souchon, s. 278-279, 292-293; Paul Maria Baumgarten, Untersuchungen und Urkunden über die Camera Collegii Cardinalium für die Zeit von 1295 bis 1437, Lipsk 1898, s. L i LIIII.
  10. Sur quelques opuscules du camerlingue François de Conziè.
  11. Souchon, s. 97-98.
  12. Souchon, s. 98.
  13. a b Sede Vacante 1410.
  14. Sede Vacante 1410; Eubel, s. 32; por. Souchon, s. 104-105, gdzie jednak data święceń podana jest błędnie na 18 maja 1410.

Bibliografia

  • Konrad Eubel, Hierarchia Catholica, vol. I, Padwa 1913-1960
  • Martin Souchon: Die Papstwahlen in der Zeit des grossen Schismas, Vol. 2, Verlag von Benno Goeritz 1899

Linki zewnętrzne