Krasnosielc

Krasnosielc
wieś
Ilustracja
Kościół św. Jana Kantego w Krasnosielcu
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

makowski

Gmina

Krasnosielc

Liczba ludności (2021)

954[2][3]

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

06-212[4]

Tablice rejestracyjne

WMA

SIMC

0511858[5]

Położenie na mapie gminy Krasnosielc
Mapa konturowa gminy Krasnosielc, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Krasnosielc”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Krasnosielc”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Krasnosielc”
Położenie na mapie powiatu makowskiego
Mapa konturowa powiatu makowskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Krasnosielc”
Ziemia53°02′01″N 21°09′26″E/53,033611 21,157222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Mural upamiętniający braci Warner
Rzeka Orzyc
Synagoga w Krasnosielcu

Krasnosielc – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie makowskim, w gminie Krasnosielc[5][6], nad rzeką Orzyc.

Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1824, zdegradowany w 1870[7].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krasnosielc. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Krasnosielc[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1122 mieszkańców[9].

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii św. Jana Kantego. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Krasnosielc.

Nazwa

Pierwotna nazwa osady to Siedlec, Sielc i została utworzona od apelatywu „sioło” – ‘siedlisko, siedziba’. Po przejęciu wsi przez Krasińskich utworzona została od nazwiska właścicieli nazwa Krasnosielc, znana od XVIII wieku[10][11].

Herb

Nie zachowały się żadne pieczęcie Krasnosielca. W 1847 przesłano władzom do zatwierdzenia projekt herbu, który wówczas nie wszedł w życie. Dziś ów projekt stanowi podstawę współczesnego herbu. Wyobraża on biegnącego jelenia, nad którym znajduje się półksiężyc. Półksiężyc i jeleń są złote, na tle czerwonym[12].

Historia

Średniowiecze

Najstarsze zapisy o Krasnosielcu sięgają 1374. Z listu komtura ostródzkiego, Henryka Holta z 15 lutego 1413 do wielkiego mistrza, Henryka von Plauena wiadomo, że w 1374 odbywał się ujazd graniczny, mający doprowadzić do rozsądzenia sporów o granicę mazowiecko-krzyżacką. Brali w nim udział książę mazowiecki, Janusz I, a ze strony krzyżackiej, komtur ostródzki Burkhart von Mansfeld. Januszowi I towarzyszyły postacie związane z Krasnosielcem. Pierwsza to Paszko (Paweł) z Radzanowa, wymieniony przy erekcji kościoła parafialnego w Sielcu w 1386 jako właściciel wsi[13]. Drugą z osób był bartnik książęcy, Tomasz Michałowicz (Thomis Michalowicz), sołtys wsi Sielc (starost czu Seelcz), spełniający rolę przewodnika w puszczy[14].

XVI–XVIII wiek

Kościół pw. św. Jana Kantego wraz z dzwonnicą
Wnętrze kościoła św. Jana Kantego w Krasnosielcu
XVIII-wieczna kapliczka słupowa w Krasnosielcu

Znajdująca się od końca XVII do połowy XIX wieku w rękach Krasińskich osada przeżywała dynamiczny rozwój gospodarczy. W 1730 rozpoczęto budowę drewnianego kościoła, który ufundował Błażej Jan Krasiński. Świątynię pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła konsekrował sufragan płocki, Marcin Załuski 3 czerwca 1740. Około 1800 kościół przeniesiono do Drążdżewa, a stamtąd w 2007 do Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Obecny, murowany kościół parafialny pw. św. Jana Kantego został ufundowany pod koniec XVIII wieku przez Kazimierza Krasińskiego i jego żonę Annę z Ossolińskich. Byli oni wykonawcami woli głównego fundatora, Jana Kantego Krasińskiego, sufragana chełmskiego[15].

Dzięki przywilejowi króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z 14 kwietnia 1781 w Krasnosielcu mogły odbywać się cotygodniowe targi i cztery jarmarki rocznie, a po pięciu latach nawet osiem[16].

13 marca 1794 przez Krasnosielc przemaszerował oddział generała Antoniego Madalińskiego, kierujący się przez Mławę do Krakowa, aby dołączyć do Tadeusza Kościuszki[17].

XIX wiek

W latach 1824–1869 Krasnosielc posiadał prawa miejskie[18]. Miasto było ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1824 w mieście było 56 rzemieślników. Byli oni zorganizowani w cechach. W 1860 roku właściciel miejscowości, Karol Krasiński uruchomił fabrykę sukna, zatrudniającą 34 osoby i produkującą 5000 arszynów sukna rocznie[19]. Ponadto działało tu 10 małych zakładów sukienniczych[16]. W 1883 w Krasnosielcu znajdowało się 108 dymów. Miejscowość zamieszkiwało wówczas 1720 osób[20]. Drobne warsztaty rzemieślnicze i małe gospodarstwa dawały niskie dochody mieszkańcom. Dodatkowo, sytuację pogarszały epidemie (tyfus, suchoty), klęski żywiołowe (np. susza z 1880). W 1881 hrabia Ludwik Krasiński z Opinogóry i Krasnosielca organizował wraz ze Stanisławem Skarzyńskim, właścicielem dóbr nad Bugiem pomoc finansową na rzecz dotkniętych głodem Kurpiów[20].

Ciężka sytuacja powodowała wzrost śmiertelności, szczególnie wśród dzieci. W księgach parafialnych w 1882 odnotowano 201 zgonów, w tym 113 dzieci (56,2%). Mimo tego w kolejnych latach liczba urodzeń z reguły przewyższała liczbę zgonów. Powodowało to w dalszej kolejności emigrację tych mieszkańców, którzy nie znajdowali w Krasnosielcu środków do utrzymania[21]. Emigracja zarobkowa była na przełomie XIX i XX wieku zjawiskiem charakterystycznym dla całego północnego Mazowsza. Głównym terenem gdzie kierowało się wychodźstwo zarobkowe były Stany Zjednoczone[22].

Powstanie styczniowe

Jeszcze przed wybuchem powstania w 1861 wikariusz parafii św. Jana Kantego, ks. Franciszek Rutkowski trafił do twierdzy Modlin, jako podejrzany o współpracę z tajnymi związkami działającymi na rzecz sprawy narodowej[23]. W planie opracowanym przez Zygmunta Padlewskiego na potrzeby powstania styczniowego Krasnosielc i jego okolice miały być miejscem przeznaczonym dla schronienia młodzieży przed branką. Aby ułatwić przeprowadzenie poboru naczelnik Okręgu Wojennego w Płocku, gen. Siemeka wydał rozkaz w ramach którego w Krasnosielcu znalazło się 200 strzelców z 3 kompanii niżegrodzkiego pułku piechoty. W okolicach Krasnosielca formułowały się oddziały partyzanckie, tworzone z inspiracji wychowanka Polskiej Szkoły Wojskowej w Cuneo, Roberta Skowrońskiego. W rejonie Krasnosielca oddział partyzancki w początkach 1863 stworzyli także bracia Wacław i Tytus Szteinkellerowie. W bitwie pod Podosiem w lutym 1863 grupa powstańców przegrała z Rosjanami, a wśród zabitych był również Tytus Szteinkeller[24]. Prawa miejskie utracił Krasnosielc w 1869, czego powodem była pomoc dla powstańców styczniowych[16]. W tym samym roku miejscowość uzyskała status osady[25].

XX wiek

Początek XX wieku przyniósł w Krasnosielcu wzrost ludności. W 1910 miejscowość liczyła 2782 mieszkańców. W 1920 po zniszczeniach wojny polsko-bolszewickiej liczba ludności zmalała do 1842 osób. W 1939 liczba ludności Krasnosielca osiągnęła rekordową liczbę 3960 osób. W czasie II wojny światowej w wyniku najróżniejszych represji liczba ludności Krasnosielca zmniejszyła się do 1820 osób[26].

Krasnosielca nie ominęły wydarzenia Rewolucji 1905–1907. Mieszkańcy żądali m.in. poprawy warunków bytowych, jak i wprowadzenia języka polskiego do szkół i urzędów. 1 czerwca 1905 pod Krasnosielcem odbyła się młodzieżowa manifestacja, podczas której śpiewano pieśni patriotyczne i wznoszono okrzyki: „Wiwat, niech żyje Polska!”[27]. 26 grudnia 1906 strajkowali robotnicy rolni zatrudnieni w majątku Krasnosielc. Wydarzenia rewolucyjne w miejscowości przyczyniły się do powstania w sierpniu 1905 Kółka Rolniczego, a w 1906 – do utworzenia Ochotniczej Straży Pożarnej[28].

W styczniu 1945 okolica stała się miejscem oporu dywizji Grossdeutschland, która usiłowała powstrzymać natarcie Armii Czerwonej maszerującej na Szczytno i Olsztyn. Po zakończeniu działań wojennych Krasnosielc był siedzibą makowskiej powiatowej rady narodowej[29]. W nocy z 1 na 2 maja 1945 miał miejsce atak na areszt Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnosielcu żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.

Żydzi w Krasnosielcu

Nadanie miejscowości praw miejskich spowodowało wzrost liczby Żydów. Ze spisu ludności przeprowadzonego w 1776 wynika, iż w parafii Krasnosielc znajdowało się 250 Żydów[30]. W 1781 otrzymali oni pozwolenie na budowę synagogi i założenie kirkutu. Samodzielna gmina żydowska powstała w 1842 na mocy decyzji płockiego rządu gubernialnego, która spowodowała uniezależnienie się Żydów krasnosieleckich od gminy wyznaniowej w Przasnyszu. Argumentem w tej sprawie był fakt, że dozór bóżniczy w Przasnyszu miernie obsługiwał Żydów wsi Łazy i Sławki, oddalonych od Przasnysza o 2,5 mili, a od Krasnosielca tylko o ćwierć mili[31][32]. Żydzi zajmowali tereny przy ulicach: Wodnej, Zduńskiej i Nadrzecznej, a zmiana tych miejsc zamieszkania była prawnie zakazana[33]. W latach 80. XIX wieku działała garbarnia Motla Frajmana. W 1883 ukończono budowę murowanej synagogi, która zastąpiła drewnianą[16]. W 1827 na 981 mieszkańców było 604 Żydów (61,6%). W 1857 liczba ludności Krasnosielca wynosiła 1842, w tym 926 Żydów (50%)[34].

W Krasnosielcu urodził się Benjamin Warner (prawdopodobnie pierwotnie nosił nazwisko Wonsal), ojciec współzałożycieli wytwórni filmowej Warner Bros., braci: Hirsza Harry’ego, Abrahama Alberta i Samuela Sama, którzy także (pod koniec XIX wieku) urodzili się w Krasnosielcu[18][35][36].

5 września 1939 w Krasnosielcu doszło do masakry Żydów. Tego dnia w miejscowej synagodze żołnierze niemieckiej Dywizji Pancernej „Kempf” zamordowali w okrutny sposób ok. 50 żydowskich mężczyzn. 28 września 1939 Niemcy wypędzili z Krasnosielca wszystkich Żydów[37][38].

 Osobny artykuł: masakra w Krasnosielcu.

Zabytki

  • Zespół kościoła parafialnego pw. św. Jana Kantego (XVIII wiek)
  • cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część)
  • kaplica przydrożna św. Jana Nepomucena (z końca XVIII wieku)[39]

Osoby związane z Krasnosielcem

Brama prowadząca na cmentarz parafialny
Cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część)
Przystanek autobusowy
Park im. Braci Warner

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61433
  2. ↑ Wieś Krasnosielc w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-06], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-02].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 614 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 42–43.
  8. ↑ BIP gminy, sołectwa
  9. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-05-07].
  10. ↑ Nazwy Miejscowe Polski. Historia – Pochodzenie – Zmiany, pod red. Kazimierza Rymuta, Kraków 2003, s. 289.
  11. ↑ Elżbieta Kowalczyk, Krasnosielec – najstarszy epizod z dziejów wsi, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 15, s. 165.
  12. ↑ Marian Gumowski. Herby województwa warszawskiego. „Miesięcznik Heraldyczny”. R. XVI, s. 58, 1937. 
  13. ↑ Elżbieta Kowalczyk, Krasnosielec – najstarszy epizod z dziejów wsi, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 15, s. 166–167.
  14. ↑ Elżbieta Kowalczyk, Krasnosielec – najstarszy epizod z dziejów wsi, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 15, s. 167.
  15. ↑ Ks. Michał Marian Grzybowski. Jubileusz 600-lecia parafii Krasnosielc 1386–1986. „Studia Płockie”. T. 10, s. 207, 1987. 
  16. ↑ a b c d Tadeusz Kruk. Szkic historyczny Krasnosielca (do 1939 r.). „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”. nr 1, s. 2–4, styczeń 2010. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej. ISSN 2080-024X. [dostęp 2020-10-29]. 
  17. ↑ Ziemia Krasnosielecka historią bogata. „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”. nr 7, s. 3, wrzesień 2011. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej. ISSN 2080-024X. [dostęp 2020-10-28]. 
  18. ↑ a b Cmentarz żydowski w Krasnosielcu Jewish cemetery in Krasnosielc.
  19. ↑ Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1386–1869). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 8, s. 79, 1994. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  20. ↑ a b Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 300, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  21. ↑ Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 300–301, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  22. ↑ Janusz Szczepański. Emigracja zarobkowa z Północnego Mazowsza za ocean na przełomie XIX i XX wieku. „Zapiski Ciechanowskie”. T. 7, s. 48–49, 1989. ISSN 0137-4915. 
  23. ↑ Jan Ziółek. Diecezja płocka w latach 1832–1863. „Studia Płockie”. T. 3, s. 304, 1975. Płock: Płocki Instytut Wydawniczy. ISSN 0137-4362. 
  24. ↑ Dariusz Wojciech Budny. Krasnosielc i okolice strona 2 Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 3 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 9/42, wrzesień 2010 roku w okresie powstania styczniowego. „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”. nr 7, s. 3, wrzesień 2011. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej. ISSN 2080-024X. [dostęp 2020-10-28]. 
  25. ↑ Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 299, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  26. ↑ Ks. Michał Marian Grzybowski. Jubileusz 600-lecia parafii Krasnosielc 1386–1986. „Studia Płockie”. T. 10, s. 204–205, 1987. 
  27. ↑ Henryk Maćkowiak. Wydarzenia rewolucyjne 1905–1907 na terenie obecnego województwa ostrołęckiego. „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 1, s. 50, 1987. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  28. ↑ Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 303–304, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  29. ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 141–142.
  30. ↑ Stanisław Litak. Parafie i ludność diecezji płockiej w drugiej połowie XVIII wieku. „Studia Płockie”. T. 3, s. 236, 1975. ISSN 0137-4362. 
  31. ↑ Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku Pułtusk 2005, s. 98.
  32. ↑ Radosław Waleszczak, Mniejszości narodowe (wyznaniowe) w mieście powiatowym Królestwa Polskiego po powstaniu styczniowym. Przykład Przasnysza, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 15, 2001, s. 51.
  33. ↑ Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku Pułtusk 2005, s. 81.
  34. ↑ Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku Pułtusk 2005, s. 65.
  35. ↑ Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 301, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
  36. ↑ Early Warner Brothers History: Fact or Fiction?. [dostęp 2013-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-08)].
  37. ↑ Mariusz Bondarczuk: Piątego dnia. Rzecz o życiu i zagładzie Żydów krasnosielskich. Przasnysz: Wydawnictwo Mazowieckie, 1996, s. 26–29. ISBN 83-900940-3-7.
  38. ↑ Jochen Böhler: Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2011, s. 272–273. ISBN 978-83-240-1808-6.
  39. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – województwo mazowieckie (stan na 30 czerwca 2012). nid.pl. [dostęp 2012-08-25].

Linki zewnętrzne

Gmina Krasnosielc
Wsie
Osada
Osady leśne
Części wsi
  • Bagienice Włościańskie
  • Bagienice-Pagórki
  • Grabowo-Nowosiedliny
  • Kalinowo
  • Pieczyska Dolne
  • Pieczyska Górne
Przysiółki wsi
  • Niesułowo-Huta
  • Przyłaje
Dawna wieś

Herb gminy Krasnosielc

Powiat makowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).