Krzyż pokutny

Krzyż pokutny, krzyż pokutniczy, krzyż pojednania – krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego ubocznych zobowiązań podjętych w niektórych umowach ugodowych z rodziną zabitego. Zwyczaj stosowany w krajach kręgu kultury niemieckiej w późnym średniowieczu i pierwszej poł. XVI w.[1][2][3][4] Po zaniku kar kompozycyjnych w XVI w. i uznaniu zabójstwa za przestępstwo publiczne, a nie prywatne, na co znaczący wypływ miała uchwalona przez Sejm Rzeszy w 1532 r. Constitutio Criminalis Carolina[5], nakaz wystawienia krzyża lub podobnej fundacji pojawiał się incydentalnie, oprócz kar, do XVII w. w wyrokach sądowych[6].

Należy mieć na uwadze, że w krajoznawczej literaturze zdarza się utożsamianie wszystkich kamiennych krzyży z jednego bloku materiału (krzyże monolitowe) z krzyżami pokutnymi i pojawia się informacja, o 6 czy 7 tys. krzyży pokutnych w Europie i ok. 600 w Polsce[7]. Jest to błąd wynikający ze wspomnianego utożsamiania kamiennych krzyży z krzyżami pokutnymi. Krzyże kamienne podobnie jak inne krzyże i pozostałe obiekty tzw. małej architektury sakralnej stawiano z wielu powodów. Kamienny krzyż może być więc krzyżem, wotywnym, proszalnym, chroniącym, upamiętniającym zdarzenie, granicznym (posiadłości). Może wskazywać na dawne miejsce kultu, cmentarz czy miejsce straceń, może być krzyżem nagrobnym i być postawionym z innych jeszcze powodów[8][9]. Nie można też utożsamiać krzyża pokutnego z krzyżem z kamienia. Te z umów ugodowych, które nakazywały postawienie krzyża często nie wskazywały materiału z jakiego miał on być wykonany, a gdy mówiły o tym, to prócz kamiennych nakazywały też postawienie krzyży drewnianych[10][2][11].

Galeria

O żadnym z tych krzyży nie można stwierdzić, że jest krzyżem pokutnym. Stanowią przykład utożsamiania krzyży kamiennych z krzyżami pokutnymi[12][13] nawet wtedy, gdy istnieją bezpośrednie dane lub uzasadnione hipotezy, jak w przypadku krzyża w Kijowicach[14], że takimi krzyżami nie są[12][15][16][13].


Przypisy

  1. ↑ Witold Maisel: Archeologia prawna Europy. PWN, 1989, s. 182.
  2. ↑ a b Dagmara Adamska, Przemysław Nocuń. "Czu troste und czu hulffe des zele". Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”. Rocznik LIX (2004) Nr 2, s. 111-139. Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii. 
  3. ↑ Wojtucki Daniel, Zobniów Stanisław: Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: Atut, 2017, s. 49-112.
  4. ↑ Agnieszka Dudzińska. Świdnicka umowa kompozycyjna z 15 II 1517 r.. „Rocznik Świdnicki”. T. 37 (2009). s. 42-50. 
  5. ↑ Katarzyna Sójka-Zielińska: Historia prawa. Warszawa: 1981, s. 168-172.
  6. ↑ Daniel Wojtucki. Ugoda kompozycyjna z Głogówka z roku 1599. „Ziemia Prudnicka”. 2004, s. 18-24, 2004. 
  7. ↑ Mieczysław Wojecki: Szlakiem krzyży pokutnych po obu stronach Odry. Kamienne zabytki dawnego prawa. Informator-przewodnik turystyczny terenu Euroregionu-Sprewa-Nysa-Bóbr.. Zielona Góra: 2011, s. 4-5.
  8. ↑ Andrzej Scheer: Krzyże pokutne ziemi świdnickiej. Świdnica: 1987, s. 4.
  9. ↑ Daniel Wojtucki Daniel, Stanisław Zobniów: Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej.. Wrocław: 2017, s. 115-165.
  10. ↑ Paul Frauenstädt: Blutrache und Totschlagsühne im deutschen Mittelalter - Studien zur deutschen Kultur- und Rechtsgeschichte.. Leipzig: 1889, s. 157-228.
  11. ↑ Przemysław Nocuń. Zabytki jurysdykcji karnej w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym Wrocławiu w ujęciu archeologii historycznej.. „Wratislavia Antiqua. Studia do Dziejów Wrocławia. 6, Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego”, s. 25-40, 2004. Uniwersytet Wrocławski. 
  12. ↑ a b Danuta Hanulanka. Recenzja: Andrzej Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej, Świdnica 1984. „Pomniki Dawnego Prawa”. 5, s. 62-63, 2009. Stowarzyszenie Ochrony i Badań Zabytków Prawa. 
  13. ↑ a b Wojtucki Daniel, Zobniów Stanisław: Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej. Wrocław: 2017, s. 115.
  14. ↑ Robert Heś. Kamienny krzyż w Kijowicach.. „Pomniki Dawnego Prawa”, s. 29-35, 2008. Stowarzyszenie Ochrony i Badań Zabytków Prawa. 
  15. ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej.. „Rocznik świdnicki 2009”, s. 7-21, 2010. Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej. 
  16. ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu. „Pomniki Dawnego Prawa”. 11-12, s. 32-37, 2010. Stowarzyszenie Ochrony i Badań Zabytków Prawa. 

Linki zewnętrzne