Księstwo Żmudzkie

Księstwo Żmudzkie
Ducatus Samogitiae
	1219 – 1795
Herb	Chorągiew Żmudzka↗
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Litwa
Data powstania	1219
Siedziba wojewody	Wornie
Wojewoda	zobacz: starostowie generalni żmudzcy
Siedziba sejmiku	Rosienie
Powierzchnia	23 300 km²
Populacja (1790); • liczba ludności	; 238 200
Podział administracyjny
Liczba powiatów	28 traktów
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	3
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;

Księstwo Żmudzkie – księstwo podległe władcom Polski i Litwy, jednostka podziału terytorialnego Wielkiego Księstwa Litewskiego od 1219 i I Rzeczypospolitej od 1569.

Do 1413 pozostawało w okresowej zależności od zakonu krzyżackiego. W tym też roku nastąpiła ostateczna chrystianizacja tego księstwa. Po pierwszym pokoju toruńskim, w roku 1413, mocą Unii horodelskiej pomiędzy Koroną Polską i Litwą ustanowione zostało Księstwo Żmudzkie. W 1417 erygowana została diecezja żmudzka ze stolicą w Worniach. Na mocy pokoju mełneńskiego w 1422 Żmudź wcielono definitywnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stan ten potwierdził kolejny pokój z inflancką gałęzią zakonu w pokoju w Christmemlu w 1431, gdzie określono ostatecznie granice Żmudzi^[2]. W latach 1413–1441 nazywane było starostwem żmudzkim. W 1441 wielki książę litewski Kazimierz IV Jagiellończyk przyjął przywrócony tytuł księcia żmudzkiego.

Jako udzielne księstwo nie posiadało urzędu wojewody, zarządzał nim mianowany przez władców Litwy, spośród wybranych przez szlachtę kandydatów, starosta generalny^[3]. Podobny przywilej wybierania kandydata na wojewodę miały w Rzeczypospolitej województwa witebskie i połockie.

Senatorów posiadało 3: biskupa, starostę generalnego i kasztelana żmudzkiego, sejmik odbywał się w Rosieniach, gdzie od reformy w 1764 roku^[4] wybierano 3 posłów na Sejm walny i 4 deputatów na Trybunał Litewski (po dwóch na sesję litewską i ruską); wcześniej było 2 posłów i 3 deputatów. W 1776 reprezentację Księstwa powiększono o dalszych 3 posłów (ogółem 6)^[5]. Od 1764 roku kasztelan żmudzki był sędzią apelacyjnym od wyroków wydawanych przez ciwunów w sporach granicznych.

Mundurem sejmowym był kontusz szkarłatny z niebieskimi wyłogami i żupan biały.

W miejsce powiatów księstwo zachowało pierwotny podział na 28 traktów:

Zobacz też kategorię: Urzędnicy Księstwa Żmudzkiego.

Przypisy

↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
↑ Zygmunt Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903
↑ Volumina legum t.6 s.328, t.7 s.180
↑ tamże t.7 s.181 Przydanie Deputata Xięstwu Żmudzkiemu y Posła
↑ tamże, t.8 s.573 Dodanie Posłów Xięstwu Żmudzkiemu

[1] Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.

[2] Zygmunt Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903

[3] Volumina legum t.6 s.328, t.7 s.180

[4] tamże t.7 s.181 Przydanie Deputata Xięstwu Żmudzkiemu y Posła

[5] tamże, t.8 s.573 Dodanie Posłów Xięstwu Żmudzkiemu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]