Lombardzista
 Plakat do filmu | |
| Gatunek |
dramat |
|---|---|
| Rok produkcji |
1964 |
| Kraj produkcji |
Stany Zjednoczone |
| Język |
angielski, niemiecki, hiszpański |
| Czas trwania |
116 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Morton S. Fine, David Friedkin |
| Główne role | |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia |
Richard Sylbert |
| Kostiumy |
Anna Hill Johnstone |
| Montaż |
Ralph Rosenblum |
| Produkcja |
Philip Langner, Roger Lewis |
| Wytwórnia |
Landau Company, |
| Dystrybucja |
(kina) Allied Artists Pictures, Planet Film Distributors, AIP, MGM |
| Budżet |
930 000 $[1] |
| Przychody brutto |
4 mln $ |
Lombardzista (ang. The Pawnbroker) – amerykański dramat filmowy z 1964 roku w reżyserii Sidneya Lumeta. Adaptacja powieści Edwarda Lewisa Wallanta z 1961 roku pod tym samym tytułem[2].
Fabuła
Historia Sola Nazermana – starzejącego się właściciela lombardu w ubogiej dzielnicy Nowego Jorku. Jest to Żyd ocalały z Holocaustu. Nik nie wie o jego przeszłości, jednak ta z czasem coraz bardziej zaczyna prześladować go we wspomnieniach, czyniąc jego zachowanie irracjonalnym i niezrozumiałym dla otoczenia ("poczucie winy ocalałego"[1])
Obsada
- Rod Steiger – Sol Nazerman
- Geraldine Fitzgerald – Marilyn Birchfield
- Brock Peters – Rodriguez
- Jaime Sánchez – Jesus
- Thelma Oliver – dziewczyna Jesusa
- Eusebiia Cosme – matka Jesusa
- Marketa Kimbrell – Tessie
- Baruch Lumet – Mendel
- Juano Hernández – Smith
- Linda Geiser – Ruth Nazerman
- Nancy R. Pollock – Bertha
- Raymond St. Jacques – Tangee
- Charles Dierkop – Robinson
- Morgan Freeman – człowiek na ulicy
- Tony Lawrence – policjant
i inni.
Zdjęcia
Film kręcony był w Nowym Jorku jesienią 1963 roku. Większość zdjęć miała miejsce na Park Avenue w Harlemie. Niektóre sceny zostały sfilmowane również w Connecticut, Jericho i Lincoln Center (z wewnętrznymi i zewnętrznymi ujęciami nowo wybudowanych apartamentów Lincoln Towers)[3].
Premiera
Film miał swoją premierę w czerwcu 1964 roku na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. W Stanach Zjednoczonych został pokazany dopiero rok później (premiera w kwietniu 1965), ze względu na kłopoty z cenzurą, t.j. PCA (Production Code Administration) – organizacji odpowiedzialnej za respektowanie w filmach amerykańskich norm Kodeksu Haysa, według którego pokazywanie nagich kobiet (biusty widoczne w niektórych scenach filmu) było nie dopuszczalne. Ostatecznie został dopuszczony do dystrybucji w Stanach po odwołaniu się Lumeta do MPA. Jej werdykt stworzył precedens na podstawie którego w 1968 roku zniesiono obowiązujący od blisko 30 lat kodeks i zastąpiono go istniejącym do dzisiaj system ograniczeń wiekowych dla widzów[4].
Odbiór
Film spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem krytyków. Chwalono aktorstwo, w szczególności kreację Steigera (któremu przyniosła ona nominację do Oscara i nagrodę Srebrnego Niedźwiedzia), ale nie szczędzono pochwał również aktorom drugoplanowym[2]. Bosley Crowther z The New York Timesa nazwał go „niezwykłym obrazem”[5]. Spodobał się również widzom – w pierwszym tygodniu wyświetlania w trzech nowojorskich kinach przyniósł imponujący (jak na tamte czasy) dochód 63 000 dolarów[6].
Obecnie uważa się, że Lombardzista odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu amerykańskiego kina lat 60.[4]. Był pierwszym amerykańskim filmem ujmującym kwestię traumy holocaustu całościowo tj. ukazującym ją za pomocą wieloaspektowych przeżyć jednostki oraz stanowiącą główny watek filmu. We wcześniejszych produkacjach Hollywood przeżycia ocalałych z Zagłady były ukazywane jedynie marginalnie w stosunku do fabuły filmu lub jako jej tło[1]. W filmie po raz pierwszy w historii Hollywood próbowano również przedstawić sceny ukazujące koszmar funkcjonowania obozów koncentarcyjnych[7]. W rankingu popularnego, filmowego serwisu internetowego Rotten Tomatoes obraz posiada obecnie (2024) wysoką, 87-procentową pozytywną ocenę "czerwonych pomidorów"[8].
Muzyka
Autorem utrzymanej w konwencji jazzowej ścieżki dźwiękowej do filmu był Quincy Jones (pierwotnie miał to być John Lewis). Był to dla tego znanego w późniejszych latach autora muzyki filmowej debiut w tej dziedzinie[9]. W 1965 roku brytyjska wytwórnia Mercury Records wydała płytę z 10 utworami wchodzącymi w skład ścieżki dźwiękowej filmu[10].
Nagrody i nominacje[11]
| Rok | Nazwa/Wydarzenie | Nagroda/Kategoria | Nominowany | Rezultat |
|---|---|---|---|---|
| 1966 | Oscar | najlepszy aktor | Rod Steiger | nominacja |
| 1964 | MFF w Berlinie | Złoty Niedźwiedź | Sidney Lumet | nominacja |
| Srebrny Niedźwiedź | Rod Steiger | nagroda | ||
| FIPRESCI | Sidney Lumet | nagroda | ||
| 1966 | Nagroda Bodil | Najlepszy Film Nie-Europejski | Sidney Lumet | nagroda |
| 1967 | BAFTA | najlepszy niebrytyjski aktor pierwszoplanowy | Rod Steiger | nagroda |
| United Nations Award | Sidney Lumet | nominacja | ||
| 1966 | DGA | najlepsza reżyseria | Sidney Lumet | nominacja |
| 1966 | Złoty Glob | najlepszy aktor w filmie dramatycznym | Rod Steiger | nominacja |
| 1967 | Nagroda Laurela | Najlepszy Dramat | IV m-ce | |
| Najlepsza Męska Rola Dramatyczna | Rod Steiger | nominacja | ||
| 1965 | NYFCC | Najlepszy Film | nominacja | |
| Najlepszy Aktor | Rod Steiger | nominacja | ||
| 1966 | Nagroda Amerykańskiej Gildii Scenarzystów | Najlepszy Scenariusz Dramatyczny | Morton S. Fine David Friedkin |
nagroda |
Przypisy
- ↑ a b c Marcy Webb: The Pawnbroker (1964), dir. Sidney Lumet: The Cost of Memory. [w:] Musingsonfilms [on-line]. 2019-12-25. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ a b Variety Staff: Film Review: "The Pawnbroker". [w:] Variety [on-line]. 1964-12-31. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ Eugene Archerthe: As crowds watch, "The Pawnbroker" goes into business in Spanisch Harlem. [w:] The New York Times [on-line]. 1963-11-03. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ a b David Parkinson: How The Pawnbroker changed film censorship. [w:] British Film Institute [on-line]. 2021-08-27. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ Bosley Crowther: Screen: 'The Pawnbroker' Opens at 3 Theaters; Rod Steiger Creates a Tragic Character Camera Seeks Worst Aspects of Harlem. [w:] The New York Timesa [on-line]. 1965-04-21. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ The Pawnbroker. [w:] AFI. Catalog [on-line]. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ Anita Gates: Hollywood's Slow Awakening to Holocaust's Horrors. [w:] The New York Timesa [on-line]. 2005-04-05. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ The Pawnbroker. [w:] Rotten Tomatoes [on-line]. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ Benjamin Ivry: How Quincy Jones scored with the gritty story of a Harlem Holocaust survivor. [w:] Forward [on-line]. 2024-11-05. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ The Pawnbroker. [w:] Allmusic [on-line]. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
- ↑ The Pawnbroker. Awards. [w:] IMDb [on-line]. [dostęp 2024-11-23]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Lombardzista w bazie IMDb (ang.)
- Lombardzista w bazie Filmweb
- Lombardzista na stronie Żydowskiego Instytutu Filmowego
