Myszor sundajski

Myszor sundajski
Maxomys whiteheadi
(O. Thomas, 1894)[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

myszowate

Podrodzina

myszy

Plemię

Rattini

Rodzaj

myszor

Gatunek

myszor sundajski

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[41]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Myszor sundajski[42] (Maxomys whiteheadi) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae). Występuje w Azji Południowo-Wschodniej; według IUCN jest narażony na wyginięcie.

Rozmieszczenie geograficzne

Myszor sundajski występuje w południowo-wschodniej Azji zamieszkując południową, półwyspową część Tajlandii (na południe od przesmyku Kra), Półwysep Malajski, Sumatrę, Borneo i niektóre wyspy u północnych wybrzeży Borneo[43][44][45][41].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1894 roku angielski zoolog Oldfield Thomas umieszczając nowo opisany gatunek w rodzaju Mus i nadając mu epitet gatunkowy whiteheadi[1]. Opis ukazał się w czasopiśmie The Annals and magazine of natural history w artykule zatytułowanym „Wstępna rewizja gatunków borneańskich z rodzaju Mus[1]. Miejsce typowe to góra Kinabalu, Sabah, północne Borneo, Tajlandia[46][47]. Holotyp to samica (sygnatura 1895.10.4.32) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; została odłowiona 18 marca 1888 roku na wysokości 3000 ft (914 m) przez Johna Whiteheada[48].

Maxomys whiteheadi tworzy klad z M. hylomyoides i M. musschenbroekii oraz wcześniej obejmował okazy które zostały w 2012 roku opisane jako nowy gatunek – M. tajuddinii[44]. Ostatnie badania wykazały znaczną zmienność genetyczną, co być może sugerować istnienie w obrębie M. whiteheadi wiele podgatunków lub nawet odrębnych gatunków[49]; zachodzi potrzeba przeprowadzenia dodatkowych badań[44].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[44].

Etymologia

  • Maxomys: Max Eduard Gottlieb Bartels (1871–1936), holenderski kierownik plantacji herbaty, przyrodnik na Jawie w latach 1895–1936; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[50].
  • whiteheadi: John Whitehead (1860–1899), angielski odkrywca, kolekcjoner z Borneo w latach 1885–1888, Filipin w latach 1893–1896 i z Hajnanu (Chiny) w 1899 roku[51][52].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 100–126 mm, długość ogona 88–108 mm, długość ucha 15–18 mm, długość tylnej stopy 22–30 mm; masa ciała 35–80 g[43]. Myszor sundajski jest małym szczurem, którego cechuje krótkie i kolczaste futro. Włosy na grzbiecie są ciemnorudobrązowe lub mocno ciemnobrązowe, jaśniejsze na bokach i ciemniejsze na grzbiecie, z szarym podszerstkiem i rozległymi sztywnymi kolcami na całej jego długości[43][53]. Brzuch jest koloru od szarego do pomarańczowoszarego, z szarym podszerstkiem i pomarańczowymi płowymi końcówkami, delikatniejszymi kolcami i nie jest ostro odgraniczony od grzbietu[53]. Każde oko jest otoczone ciemną obwódką. Uszy są stosunkowo długie i brązowoszare; włosy czuciowe również są długie i ciemne[43]. Łapy są koloru białego, długie i wąskie; tylna stopa ma zwykle pięć opuszek kończynowych; bardzo rzadko występuje mała zewnętrzna opuszka śródstopia[53]. Ogon stanowi 85–90% długości głowy i ciała, i jest dwukolorowy, ciemnobrązowoczarny u góry oraz biały u dołu, i na końcu nagi[43][53]. Czaszka ma małe guzki i krótki otwór podniebienny[43]. Myszor sundajski posiada cztery pary gruczołów mlekowych: jedna piersiowa, jedna pozapachowa i dwie pachwinowe[43].

Genetyka

Diploidalna liczba chromosomów wynosi 2n=36 , przy czym liczba fundamentalna u samic wynosi 72 natomiast u samców 71[43]. Występuje osiem par chromosomów metacentrycznych i dziewięć par chromosomów submetacentrycznych, chromosom X jest metacentryczny, natomiast chromosom Y akrocentryczny[53].

Ekologia

Siedlisko, aktywność dobowa i organizacja społeczna

Myszor sundajski zamieszkuje lasy pierwotne i wtórne, zwykle położone w nizinnych regionach i z wysokimi drzewami, na wysokości do 2100 m n.p.m.[43][41]. Myszora sundajskiego można spotkać na polach ryżowych otoczonych lasem, w lasach namorzynowych, w zniszczonych siedliskach, na plantacjach i obszarach bogatych w olejowce gwinejskie[43][41]. Jest gatunkiem nocnym i lądowym, gniazda buduje w norach znajdujących na ziemi[43]. Na Borneo areał osobniczy wynosił 200–1400 m² (średnio 644,4 m²), przy czym areał osobniczy samic był większy (675 m²) niż u samców (400 m²)[43]. Areały osobnicze rzadko się ze sobą pokrywają, ale gdy już zachodzi taka sytuacja, to zwykle dotyczy to areałów samca i samicy, a nie osobników tej samej płci[43]. Areały osobnicze myszora sundajskiego i sympatrycznego myszora królewskiego (M. rajah) w znacznym stopniu się pokrywają[43]. Populacje wahają się od bardzo powszechnych do bardzo rzadkich w różnych latach, będąc mniej licznymi gdy następują okresy suszy[43]. Zagęszczenie myszora sundajskiego jest niskie (powyżej 1 osobnika na hektar) na polach ryżowych, ale nadal jest on bardziej powszechny niż większość innych gryzoni tam występujących[43]. Jest mniej liczny w siedliskach wyspiarskich niż tych kontynentalnych[43].

Pożywienie

Myszor sundajski jest wszystkożerny, zjadając mrówki, inne owady oraz różnorodną roślinność[43][53]. Dwa osobniki trzymane w niewoli zjadały owoce Neoscortechinia forbesii (Euphorbiaceae), Lithocarpus gracillus (Fagaceae) oraz Parashorea malaanonan, Shoreafallax, Shorea leprosula i S. parvifolia (wszystkie Dipterocarpaceae); natomiast nie spożywały Dryobalanops (Dipterocarpaceae), Aglaia (Meliaceae), różnych Ficus (Moraceae) i Tetrastigma (Vitaceae)[43][54][55]. Nasiona Lithocarpus zostały zakopane pod liśćmi w klatce[43].

Rozród

Myszor rozmnaża się w monogamicznych parach, które dzielą część swoich terytoriów[43]. Nie występują znaczące sezonowe zmiany w aktywności rozrodczej[53]. Wielkość miotu wynosi od 1 do 6 osobników (średnio 3 (n=57))[53]. Uważa się, że przeciętnie osobniki przeżywają około 3,5 miesiąca na wolności[53]. Brak innych informacji na temat rozrodu, wychowu młodych czy dojrzewaniu[43].

Interakcje z innymi gatunkami

U myszora sundajskiego odnotowano występowanie różnych nicieni (Nippostrongylus smalesae, Heligmonoides bulbosus i Syphacia maxomyos), roztoczy (Radfordia selangorensis) oraz pcheł (Laelaps sanguisugus, L. sculpturala i L. aingworthae)[56][57][58].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)[41]. Myszor sundajski ma szeroki zasięg występowania i występuje w licznych obszarach chronionych, w tym w Parku Narodowym Kinabalu, parkach stanowych Gunung Stong i Wang Kelian w Malezji[43]. Na niektórych obszarach jest to najpowszechniejszy gatunek gryzoni[43]. Przewiduje się, że w ciągu ostatnich dziesięciu lat populacja zmniejszyła się o ponad 30% na podstawie tempa wylesiania jego siedlisk w obrębie jego rozmieszczenia geograficznego, szczególnie na nizinach Sumatry i Borneo[43][41]. Jednak niewiele wiadomo o populacji tego gatunku[41].

Uwagi

  1. Miejsce typowe: Khao Soi Dao, na wysokości 1000 ft (305 m), Trang, Tajlandia[2]; holotyp: czaszka i skóra dorosłej samicy (sygnatura USNM:MAMM:86767) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz typowy zebrał 2 lutego 1899 roku William Louis Abbott[2][3]; etymologia: łac. asper ‘szorstki’[4].
  2. Miejsce typowe: góra Pulai, na wysokości 1600 ft (488 m), Johor, Malezja[6]; holotyp: dorosła samica (numer katalogowy 28) ze zbiorów Cecila Bodena Klossa; zebrany 31 grudnia 1904[6]; etymologia: Cecil Boden Kloss (1877–1949), angielski etnolog i zoolog, dyrektor Raffles Museum w Singapurze[7][8].
  3. Miejsce typowe: Zatoka Senimba, Batam, Wyspy Riau, Sumatra, Indonezja[9]; holotyp: czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:143232) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz typowy zebrał 30 marca 1906 roku Cecil Boden Kloss[2][10]; etymologia: Batam, Wyspy Riau, Indonezja[11].
  4. Miejsce typowe: Sungai, dopływ rzeki Siak, Simatra, Wyspy Riau, Indonezja[9]; holotyp: czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:144225) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 23 listopada 1906 roku William Louis Abbott[9][12]; etymologia: Sungei Mandau (= Sungai, Sumatra, Indonezja[13].
  5. Miejsce typowe: Balangean, Sarawak, Malezja[14]; holotyp: dorosła samica (sygnatura BMNH:Mamm:1911.1.19.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrany 3 lipca 1910 roku[14]; etymologia: łac. perlutus ‘myty, kąpany’, od perluere ‘myć, kąpać’[15][16].
  6. Miejsce typowe: wyspa Pini, Wyspy Batu, Sumatra, Indonezja[2]; holotyp: czaszka i skóra dorosłej samicy (sygnatura USNM:MAMM:121792) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz typowy zebrał 4 marca 1903 roku William Louis Abbott[2][18]; etymologia: gr. βατης batēs ‘wspinacz’[19].
  7. a b c d e Kombinacja nazw.
  8. Miejsce typowe: Kinabalu, Borneo, Sumatra[22]; holotyp: dorosły samiec ze zbiorów Museo Nacional de Ciencias Naturales w Madrycie; okaz typowy zebrał 8 stycznia 1893 roku A. Everett[22]; etymologia: gr. μελινος melinos ‘popielaty’[23]; γαστηρ gastēr, γαστρος gastros ‘brzuch’[24].
  9. Miejsce typowe: wyspa Miang Besar, Borneo Wschodnie, Borneo, Indonezja[25]; holotyp: czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:197371) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz typowy zebrał 12 września 1913 roku Henry Cushier Raven[25][26]; etymologia: gr. μελανουρος melanouros ‘czarnoogonowy’, od μελας melas, μελανος melanos ‘czarny’; -ουρος -ouros ‘-ogonowy’, od ουρα oura ‘ogon’[27].
  10. Miejsce typowe: wyspa Malawali, Sabah, Borneo, Malezja[29]; holotyp: czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH:Mamm:1947.1467) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrali 9 września 1927 roku Frederick Nutter Chasen i Cecil Boden Kloss[29]; etymologia: łac. pirata ‘pirat’, od gr. πειρατης peiratēs ‘pirat’[30].
  11. Miejsce typowe: wyspa Serasan, Wyspy Natuna, Wyspy Riau, Indonezja[32]; holotyp: czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH:Mamm:1947.1468) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrał 20 sierpnia 1931 roku Percival Mortier de Fontaine[32]; etymologia: łac. subitus ‘niespodziewany, nieoczekiwany’[33].
  12. Miejsce typowe: Riam, Kotawaringin, na wysokości około 100 m, Kalimantan, Indonezja[37]; holotyp: czaszka, luźne kości[38] i skóra[39] dorosłej samicy (sygnatury RMNH.MAM.9795.a, i RMNH.MAM.9795.b) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie; okaz typowy zebrał 1 listopada 1935 roku Johannes J. Menden; etymologia: nieznana, Sody nie wyjaśnił znaczenia epitetu podgatunkowego[36].

Przypisy

  1. a b c d O. Thomas. A preliminary revision of the Bornean species of the genus Mus. „The Annals and magazine of natural history”. Sixth Series. 14 (84), s. 452, 457, 1894. (ang.). 
  2. a b c d e Fisher i Ludwig 2014 ↓, s. 74.
  3. USNM:MAMM:86767. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  4. Jaeger 1959 ↓, s. 28.
  5. G.S. Miller. Seven new rats collected by Dr. W. L. Abbott in Siam. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 13, s. 145, 1900. (ang.). 
  6. a b c J.L.J. Bonhote. On mammals from South Johore and Singapore collected by Mr. C. B. Kloss. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1906 (1), s. 9, 1906. (ang.). 
  7. Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 225.
  8. The Key to Scientific Names, klossi [dostęp 2025-01-26].
  9. a b c Fisher i Ludwig 2014 ↓, s. 75.
  10. USNM:MAMM:143232. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  11. a b M.W. Lyon. Mammals of Batam Island, Rhio Archipelago. „Proceedings of the United States National Museum”. 31 (1502), s. 654, 1907. (ang.). 
  12. USNM:MAMM:144225. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  13. a b M.W. Lyon. Mammals collected in eastern Sumatra by Dr. W. L. Abbott during 1903, 1906, and 1907, with descriptions of new species and subspecies. „Proceedings of the United States National Museum”. 34, s. 644, 1908. (ang.). 
  14. a b 1911.1.19.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  15. The Key to Scientific Names, perlutus [dostęp 2025-01-26].
  16. Jaeger 1959 ↓, s. 189.
  17. O. Thomas. New Asiatic Muridæ. „The Annals and magazine of natural history”. Eighth Series. 7 (38), s. 207, 1911. (ang.). 
  18. USNM:MAMM:121792. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  19. Jaeger 1959 ↓, s. 34.
  20. G.S. Miller. Descriptions of six new mammals from the Malay Archipelago. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 24, s. 27, 1911. (ang.). 
  21. M.W. Lyon. Mammals collected by Dr. W.L. Abbott on Borneo and some of the small adjacent islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 40 (1809), s. 106, 1911. (ang.). 
  22. a b c Á. Cabrera. Dos nuevas ratas de la isla de Borneo. „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”. 20, s. 211, 1920. (hiszp.). 
  23. Jaeger 1959 ↓, s. 152.
  24. Jaeger 1959 ↓, s. 108.
  25. a b Fisher i Ludwig 2014 ↓, s. 76.
  26. USNM:MAMM:197371. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  27. The Key to Scientific Names, melanurus [dostęp 2025-01-26].
  28. H.H. Shamel. Three new mammals from Asia. „Journal of Mammalogy”. 21 (1), s. 76, 1940. DOI: 10.2307/1374662. (ang.). 
  29. a b 1947.1467. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  30. Jaeger 1959 ↓, s. 198.
  31. Chasen 1940 ↓, s. 181.
  32. a b 1947.1468. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2025-01-27]. (ang.).
  33. Jaeger 1959 ↓, s. 251.
  34. Chasen 1940 ↓, s. 182.
  35. Sody 1941 ↓, s. 298.
  36. a b c d Sody 1941 ↓, s. 299.
  37. J.H. Becking: Henri Jacob Victor Sody (1892-1959): His Life and Work: a Biographical and Bibliographical Study. Leiden: E.J. Brill, 1989, s. 45–70. ISBN 90-04-08687-0. (ang.).
  38. RMNH.MAM.9795.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2025-01-27]. (niderl. • ang.).
  39. RMNH.MAM.9795.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2025-01-27]. (niderl. • ang.).
  40. G.G. Musser, J.T. Marshall, Jr. & Boeadi. Definition and contents of the Sundaic genus Maxomys (Rodentia, Muridae). „Journal of Mammalogy”. 60 (3), s. 593, 1979. DOI: 10.2307/1380101. (ang.). 
  41. a b c d e f g L. Ruedas, Maxomys whiteheadi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2024-2 [dostęp 2025-01-26] (ang.).
  42. Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 271–272. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  43. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 861. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  44. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 462. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  45. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 296. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  46. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Maxomys whiteheadi. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2025-01-26].
  47. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Maxomys whiteheadi (O. Thomas, 1894). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  48. 1895.10.4.32. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
  49. A.S. Achmadi, J.A. Esselstyn, K.C. Rowe , I. Maryanto & M.T. Abdullah. Phylogeny, diversity, and biogeography of Southeast Asian spiny rats (Maxomys). „Journal of Mammalogy”. 94 (6), s. 1412–1423, 2013. DOI: 10.1644/13-MAMM-A-092.1. (ang.). 
  50. H.J.V. Sody. Seventeen new generic, specific and subspecific names for Dutch East Indian mammals. „Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië”. 96, s. 55, 1936. (ang.). 
  51. Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 444.
  52. The Key to Scientific Names, whiteheadi [dostęp 2025-01-26].
  53. a b c d e f g h i U. Pimsai, M.J. Pearch, Ch. Satasook, S. Bumrungsri & P.J.J. Bates. Murine rodents (Rodentia: Murinae) of the Myanmar-Thai-Malaysian peninsula and Singapore: taxonomy, distribution, ecology, conservation status, and illustrated identification keys. „Bonn zoological bulletin”. 63 (1), s. 53, 2014. (ang.). 
  54. K. Wells & R. Bagchi. Eat in or take away - Seed predation and removal by rats (Muridae) during a fruiting event in a dipterocarp rainforest. „The Raffles Bulletin of Zoology”. 53 (2), s. 282, 2005. (ang.). 
  55. K. Wells, R.T. Corlett, M.B. Lakim, E.K.V. Kalko & M. Pfeiffer. Seed consumption by small mammals from Borneo. „Journal of Tropical Ecology”. 25, s. 555–558, 2009. DOI: 10.1017/S0266467409990058. (ang.). 
  56. J.O. Whitaker, Jr. & L.A. Durden. Some Ectoparasitic Mites From Mammals From Sulawesi utara, Indonesia. „Entomological news”. 98, s. 29, 1987. (ang.). 
  57. K. Dewi, H. Hasegawa, Y.S. Fitriana & M. Asakawa. Syphacia (Syphacia) maxomyos sp. n. (Nematoda: Oxyuridae) from Maxomys spp. (Rodentia: Muridae) from Sulawesi and Sumatra, Indonesia. „Journal of Veterinary Medical Science”. 77 (10), s. 1217–1222, 2015. DOI: 10.1292/jvms.14-0659. (ang.). 
  58. H. Hasegawa, K. Dewi, Y.S. Fitriana & M. Asakawa. Nippostrongylus smalesae sp. Nov. (Nematoda: Heligmonellidae) collected from Maxomys whiteheadi (Rodentia: Muridae) of Sumatra, Indoneisa. „Zootaxa”. 4323 (4), s. 579, 2017. DOI: 10.11646/zootaxa.4323.4.10. (ang.). 

Bibliografia