Nestor Machno
Nestor Machno w obozie dla internowanych w Rumunii (1921) | |
dowódca armii | |
Pełne imię i nazwisko |
Nestor Iwanowycz Machno |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
26 października?/7 listopada 1888 |
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1918–1921 |
Siły zbrojne | |
Jednostki |
I Brygada 1 Zadnieprowskiej Ukraińskiej Dywizji Radzieckiej |
Stanowiska |
Dowódca brygady czerwonych |
Główne wojny i bitwy | |
Późniejsza praca |
robotnik na emigracji |
Odznaczenia | |
[1] |
Nestor Iwanowycz Machno, ukr. Не́стор Іва́нович Махно́ (zwany Tatko Machno, ukr. Батько Махно), ur. 26 października?/7 listopada 1888[2] w Hulajpolu, zm. 6 lipca 1934 w Paryżu[3]) – ukraiński anarchista i rewolucjonista, wynalazca taczanki[4].
Życiorys
Młodość
Był najmłodszym spośród szóstki dzieci Iwana Rodionowicza i Eudoki Matwiejewny Michnów. Miał czwórkę braci – Polikarpa, Omelana, Sawelija i Hryhorija, a także jedną siostrę – Natię. Ich rodzice należeli do wyzwolonego edyktem carskim chłopstwa. Ojciec pracował jako woźnica w hulajpolskim zakładzie Borysa Kernera. Sprawa nazwiska rodziny nie jest do końca wyjaśniona, ponieważ ojciec Iwana Rodionowicza nazywał się Rodion Iwanowycz Michnenko, dwaj jego bracia przybrali natomiast nazwisko Machno, a jedynie Iwan Michno. Przy czym wyłącznie najstarszy syn Michnów oficjalnie nosił nazwisko Machno[5].
Ojciec Nestora Machny zmarł, kiedy ten miał 9 miesięcy. Jego rodzina żyła w skrajnej biedzie, przez co młody Nestor już w wieku siedmiu lat zaczął pracować jako pasterz[6], m.in. przy wypasaniu gęsi czy bydła[5].
W okresie zimowym uczęszczał do cerkiewno-parafialnej szkoły w Hulajpolu, a latem pracował u właścicieli ziemskich. Następnie chodził do szkoły nauczycielskiej, którą opuścił w wieku lat 12[6]. Pracował jako parobek w majątkach szlacheckich i na farmach bogatych chłopów.
Działalność polityczna oraz rewolucyjna
Mając siedemnaście lat, był zatrudniony w swojej rodzinnej miejscowości jako malarz-praktykant, następnie jako robotnik w lokalnej odlewni żelaza, a ostatecznie jako odlewnik w tym samym zakładzie pracy. To wtedy zaczął angażować się w działalność polityczną i rewolucyjną. Doświadczając niesprawiedliwości i ciężkich warunków w pracy, jak również terroru stosowanego przez carski reżim podczas rewolucji 1905 roku[6], przyłączył się do lokalnej grupy anarchokomunistów w 1906[7]. Był też członkiem Związku Biednych Chłopów. Aresztowany, osadzony w więzieniu „Butyrki” w Moskwie. W 1909 za zabójstwo naczelnika policji skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat katorgi. Odbywając karę, przystąpił do anarchistów. Zwolniony z więzienia w czasie rewolucji lutowej 1917 powrócił do Hulajpola i tam utworzył oddział zbrojny. Oddział walczył z okupacyjną armią austro-węgierską i niemiecką, jak również z oddziałami podlegającymi Hetmanatowi. Oddział zyskał wielką popularność wśród miejscowego chłopstwa, z którego wielu zaciągało się w jego szeregi. Żołnierze Machny wyróżniali się odwagą, ale i niekiedy okrucieństwem. W latach 1919–1920 walczył z oddziałami Białej Gwardii i oddziałami Petlury, później był przywódcą anarchizującej Rewolucyjnej Powstańczej Armii Ukrainy (machnowców) oraz kontrolowanego przez nią Wolnego Terytorium. W 1919 wziął ślub z Agafią „Hałyną” Kuźmenko, której wspomnienia stanowiły w późniejszych latach ważne świadectwo życia Nestora Machny.
Machnowcy na przemian współpracowali z bolszewikami i walczyli z nimi. Machno trzy razy zawierał przymierze z władzami sowieckimi, po czym były one zrywane i prowadzono walki. Po wspólnym zwycięstwie nad wojskami białych, bolszewicy rozbili machnowców i zlikwidowali ich anarchistyczną republikę w Hulajpolu.
Emigracja
Machno przedostał się z grupą towarzyszy oraz żoną do Rumunii 28 sierpnia 1921, a następnie do Polski, gdzie zostali internowani w obozie w Strzałkowie. Za kontakty z poselstwem sowieckim w Warszawie został uwięziony w więzieniu mokotowskim, jego żona natomiast w areszcie przy ul. Długiej, gdzie w październiku urodziła ich córkę Olenę (nazywaną Lesią). Przeciwko Nestorowi Machnie, jego żonie oraz dwóm towarzyszom – Iwanowi Chmarze oraz Jakiwowi Domaszence – wytoczono proces o rzekomy udział w spisku wymierzonym w integralność państwa polskiego. Wszyscy zostali jednak uniewinnieni przez sąd. Machnie zezwolono również zamieszkać poza terenem obozu w Strzałkowie, co jednak nie oznaczało pełnej swobody poruszania się. Wraz z rodziną otrzymał w 1922 nakaz osiedlenia się w toruńskim hotelu dla internowanych[8]. Następnie jego żonie z córką udało się wyjechać do Paryża, jemu natomiast do Gdańska, gdzie leczył się w szpitalu. W 1923 przedostał się również do stolicy Francji, w której pracował jako szewc, dekorator w studiu filmowym oraz robotnik w drukarni. Pisał do „Dieła Truda” oraz „Le Libertaire”. Również, dzięki wsparciu finansowemu nieznanego z nazwiska anarchisty, spisał swoje wspomnienia, które miały się ukazać wstępnie w trzech tomach. Został jednak wydany tylko jeden tom, dwa kolejne dopiero po śmierci Machny.
Bardzo ubogie warunki życia, ciągłe niedożywienie i prawdopodobnie problemy z alkoholem spowodowały, że chorujący już długo na gruźlicę Nestor Machno trafił wiosną 1934 do szpitala. Jego stanu nie udało się poprawić, zmarł 6 lipca tego samego roku. Został pochowany na cmentarzu Père-Lachaise.
Kwestia odznaczenia
Według Galiny Kuzmenko (żona Nestora Machny) i Wiktora Jalańskiego (ich prawnuk) Nestor Machno otrzymał radziecki Order Czerwonego Sztandaru, co potwierdza jedno ze zdjęć anarchistycznego dowódcy (aczkolwiek słabej rozdzielczości). Informacja ta nie ma jednak potwierdzenia w dokumentach[9]. Istnieją więc dwie teorie odnośnie do kwestii odznaczenia:
- Nestor Machno został odznaczony orderem, jednak fakt ten nie został odnotowany[10]
- widniejące na zdjęciu odznaczenia „czarnego atamana” to tak naprawdę odznaka czerwonego dowódcy (bardzo podobna do Orderu Czerwonego Sztandaru), a sam Machno nigdy nie otrzymał tego orderu
Film
W 2006 został nakręcony 12-odcinkowy film biograficzny Diewiat’ żyzniej Niestora Machno (Девять жизней Нестора Махно) w reżyserii Nikołaja Kaptana. W filmie w roli głównej wystąpił Paweł Derewianko.
Przypisy
- ↑ prawdopodobnie
- ↑ Taka data figuruje w księgach metrykalnych cerkwi w Huliajpolu, które znajdują się w Państwowym Archiwum Zaporoskiego Obwodu. W. Werstiuk, Machnowszsczyna, Kyiv 1991, s. 19; W. Wołkowyński, Nestor Machno. Lehendy i realnist, Kyiv 1994.
- ↑ Machno Nestor I., [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-07-06] .
- ↑ Tachanka and the Black Army. Red Africa Travel. [dostęp 2022-06-11]. (ang.).
- ↑ a b Stanisław Łubieński, Pirat stepowy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 19 marca 2012, s. 23-24, ISBN 978-83-7536-367-8 .
- ↑ a b c Makhno, Nestor, 1889-1934 [online], Libcom.org, 9 lutego 2019 [dostęp 2008-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-09] .
- ↑ Nestor Makhno: The Man and the Myth, [w:] Paul Avrich , Anarchist portraits, Princeton University Press, 1988, s. 111–124, ISBN 0-691-04753-7, OCLC 17727270 .
- ↑ Zbigniew Karpus, Rosjanie i Ukraińcy na Pomorzu w latach 1920-1939, [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1998, s. 107-108.
- ↑ ЦГАСА, ф.54, оп.3, д.1, л.136 (опуб. «Вопросы истории», № 9-1963, с.198.)
- ↑ Ермаков В., Аптекарь П. А был ли орден? // Родина.-1994.-№ 10.-С. 40.
Bibliografia
- D. Wierzchoś, List Nestora Machny do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Wschodni”, T. X, Zeszyt 3(39).
- D. Wierzchoś, Nestor Machno i jego kontakty z Polakami i Polską, [w:] Studia z dziejów polskiego anarchizmu', Szczecin 2011.
- M. Przyborowski, D. Wierzchoś, Machno w Polsce, Poznań 2012.
- Aleksander Kolańczuk: Generałowie ukraińscy w Polsce. Emigranci polityczni w latach 1920–1939. Słownik biograficzny. Przemyśl: 2009. ISBN 978-83-60374-11-5.
- Stanisław Łubieński, Pirat stepowy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 19 marca 2012, s. 23-24, ISBN 978-83-7536-367-8.
Linki zewnętrzne
- Ukrainian Anarchists – The Serpents Wall
- Archiwum Nestora Machny
- Encyclopedia of Ukraine
- Maria Nikiforowna – władczyni stepu
- Od watażki do bohatera narodowego. Transformacja obrazu N. Machny w społeczeństwie ukraińskim
- ISNI: 0000000108878019
- VIAF: 36929065
- LCCN: n82098456
- GND: 118575805
- NDL: 00621053
- LIBRIS: 64jlgf9q2lq2183
- BnF: 12015705h
- SUDOC: 028291603
- SBN: CFIV009015
- NKC: skuk0003853
- BNE: XX1012651, XX1012717, XX1214588
- NTA: 073395536
- BIBSYS: 90243070
- CiNii: DA0683379X
- Open Library: OL332075A
- PLWABN: 9810630937305606
- NUKAT: n97043602
- J9U: 987007264953905171
- CANTIC: a19616065
- LNB: 000065856
- NSK: 000353829
- BNA: 000027307
- ΕΒΕ: 183505
- BLBNB: 000287163
- LIH: LNB:V*339481;=BO