Nowe Państwo (Portugalia)

Republika Portugalska
República Portuguesa
1933–1974
Flaga
 Herb Portugalii
Flaga Herb
Hymn:
A Portuguesa
(Portugalka)
Konstytucja

Konstytucja Portugalii

Język urzędowy

portugalski

Stolica

Lizbona

Ustrój polityczny

autorytaryzm

Typ państwa

republika

Głowa państwa

prezydent Américo Tomás

Szef rządu

premier Marcelo Caetano

Powierzchnia
 • całkowita


2 168 071 km²

Liczba ludności (1970)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


22 521 010
10,4 osób/km²

PKB (1938)
 • całkowite 
 • na osobę


2,634 mld USD [1]
351 USD

Waluta

escudo

Przygotowanie projektu nowej konstytucji przez rząd, a następnie zatwierdzenie go przez społeczeństwo w referendum konstytucyjnym

19 marca 1933

Rewolucja goździków

25 kwietnia 1974

Mapa Portugalii

Nowe Państwo[1] (port. Estado Novo[1]) – nieoficjalna nazwa państwa portugalskiego w okresie zapoczątkowanym wprowadzeniem w życie nowej konstytucji w 1933 roku[2]. W okresie tym Republika Portugalska (port. República Portuguesa) – bo tak zgodnie z zapisami konstytucji oficjalnie nazywało się państwo, była krajem autorytarnym, korporacjonistycznym i monopartyjnym[3][4][1]. Przez większą część czasu trwania Nowego Państwa dyktatorską władzę sprawował António de Oliveira Salazar, formalnie pełniący funkcję premiera[4][2]. Okres istnienia Nowego Państwa dobiegł końca w 1974 roku, kiedy to doszło do rewolucji goździków, która obaliła dotychczasowe władze. Wydarzenia te utorowały drogę do uchwalenia w 1976 roku obecnej konstytucji, wprowadzającej Trzecią Republikę Portugalską[5].

Zgodnie z treścią niektórych publikacji okres istnienia Nowego Państwa jest określany mianem Drugiej Republiki Portugalskiej[5][6]; inne z kolei rozszerzają tę nazwę także na lata 1926-1933, w których w państwie portugalskim funkcjonowała tzw. Narodowa Dyktatura (port. Ditadura Nacional)[7][8].

Historia

Przed 1933 rokiem

 Osobny artykuł: Narodowa Dyktatura.

W 1926 roku w Pierwszej Republice Portugalskiej doszło do zamachu stanu, w wyniku którego władzę w państwie przejęła grupa wojskowych. Jednym z nich był generał António Óscar de Fragoso Carmona, który w 1928 roku objął urząd prezydenta. W tym samym roku z uwagi na zbliżający się kryzys finansowy powierzył on funkcję ministra finansów António de Oliveirze Salazarowi. Salazar przeprowadził reformy pozwalające ustabilizować portugalską gospodarkę i wyciągnąć ją z kłopotów finansowych, przez co zyskał popularność w społeczeństwie. Z uwagi na to Carmona w lipcu 1932 roku uczynił Salazara premierem.

Władza Salazara

António de Oliveira Salazar patrzący na makietę mostu Santa Clara w Coimbrze. Zdjęcie prawdopodobnie pochodzi z przełomu lat 40. i 50. XX wieku

W 1933 roku rząd Antónia de Oliveiry Salazara przygotował projekt nowej konstytucji, który został zatwierdzony przez portugalskie społeczeństwo w zorganizowanym 19 marca tego roku referendum konstytucyjnym[2][9]. Świeżo wprowadzona w życie ustawa zasadnicza zastąpiła wojskowe rządy cywilnym ustrojem autorytarnym opartym na katolickim konserwatyzmie i korporacjonizmie[10]. Nowe władze utworzyły Zgromadzenie Narodowe do którego deputowani byli wybierani co cztery lata jako blok. W Zgromadzeniu wszystkie miejsca zawsze zajmowali zwolennicy rządu[2]. Z kolei po założeniu syndykatów pracodawców i pracowników powołały do życia Izbę Korporacyjną, złożoną z przedstawicieli zawodów. Wprowadzono odgórną regulację stosunków pracy i zarządzania, zakazano strajków i lokautów oraz zaczęto prowadzić kontrolę planowania opieki społecznej[2]. W 1935 roku rząd Salazara zakazał działalności wszystkich partii politycznych z wyjątkiem jednej - Unii Narodowej[1][2]. Ponadto kładł nacisk na ograniczanie wolności i represjonowanie opozycji za pomocą założonej jeszcze w 1932 roku policji politycznej PVDE/PIDE/DGS[2][11]. Próbował także „zneutralizować” społeczeństwo poprzez stosowanie cenzury, propagandy i osadzania w więzieniach przeciwników politycznych. Jednocześnie częściowo przywrócił przywileje Kościoła katolickiego sprzed 1910 roku w prawie, społeczeństwie i edukacji[2].

Podczas hiszpańskiej wojny domowej Salazar udzielił poparcia nacjonalistom dowodzonym przez generała Francisca Franco, który do wiosny 1939 roku przejął kontrolę nad całą Hiszpanią[2]. W czasie II wojny światowej Portugalia oficjalnie zachowywała neutralność, chociaż w 1943 roku udostępniła zachodnim aliantom bazy na Azorach[2][1]. W 1949 roku Portugalia została jednym z członków założycieli NATO, w 1955 roku została przyjęta do ONZ, z kolei w 1960 roku dołączyła do EFTA[2][12].

W 1958 roku generał Humberto Delgado wywołał polityczną burzę w kraju po tym, jak zdecydował się być konkurentem kandydata rządu, admirała América Tomása w wyborach prezydenckich[2]. W kampanii wyborczej Delgado obiecywał „złamanie żelaznego uścisku Salazara”. Zyskał tym samym popularność w społeczeństwie[13]. Podczas przeprowadzonej 8 czerwca 1958 roku elekcji Delgado przegrał z Tomásem w wątpliwych okolicznościach - rząd nie dopuścił przedstawicieli opozycji do udziału w liczeniu głosów. Wkrótce potem został zwolniony z wojska i stał się celem represji ze strony PIDE[13]. Nie przestał jednak myśleć o zmianie władzy w Portugalii - pod koniec 1961 roku przeprowadził nieudany zamach stanu. W lutym 1965 roku przyjechał do hiszpańskiego miasta Badajoz, gdzie miał się spotkać z, jak mu się wydawało, „rewolucyjnymi oficerami portugalskimi”[13]. Na miejscu wpadł w zasadzkę przygotowaną przez funkcjonariuszy PIDE i został zastrzelony przez jednego z nich[13].

Portugalska polityka zagraniczna i kolonialna począwszy od lat 50. XX wieku napotykała na coraz większe trudności zarówno w kraju, jak i za granicą. Napięcia zimnej wojny nadały w dużej mierze słabo rozwiniętym portugalskim posiadłościom zamorskim nowe znaczenie[2]. Decyzja indyjskiego rządu o aneksji Indii Portugalskich doprowadziła do zerwania stosunków dyplomatycznych w sierpniu 1955 roku. Przejęcie przez Indie enklaw Dadra i Nagarhaweli Portugalia zaskarżyła do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i pomimo korzystnego dla niej orzeczenia Trybunału z kwietnia 1960 roku nie zdołała odzyskać przedmiotowych terytoriów[2]. 19 grudnia 1961 roku Indie zaanektowały ponadto Goę, Diu i Daman[2].

Salazar wyjaśnił, że nie popiera dekolonizacji, a kiedy na początku 1961 roku w Angoli zaczęły się niepokoje wzmocnił wojska stacjonujące na terytoriach afrykańskich i przejął Ministerstwo Obrony Narodowej[2]. Niemniej jednak w latach 1961-1964 wybuchły długotrwałe i rujnujące budżet wojny niepodległościowe w Angoli, w Mozambiku oraz w Gwinei Portugalskiej[2][1].

Pomimo zaniechania odmłodzenia rolnictwa i niechęci do uprzemysłowienia prawdopodobnie największym sukcesem Nowego Państwa był rozwój gospodarki. Plany rozwoju, ściśle kontrolowane przez wymagającego Salazara były konserwatywne, ale spójne[2]. Rząd znacznie zredukował zadłużenie, zmniejszył ekonomiczną zależność od inwestycji brytyjskich oraz ściśle nadzorował inwestycje zagraniczne, do których prowadzenia nie zachęcał aż do połowy lat 60. XX wieku, gdy koszty związane z wojnami w Angoli, Mozambiku i Gwinei Portugalskiej skłoniły do rewizji kodeksu inwestycyjnego. Władza wspierała także przemysł (w ograniczonym stopniu) i kładła nacisk na rozwój infrastruktury w zakresie zdrowia, edukacji i opieki społecznej[2]. Od około 1960 roku do zwiększenia inflacji i kryzysu energetycznego w 1973 roku Portugalia doświadczała wzrostu gospodarczego w tempie od 5 do 7% rocznie, co stanowiło boom dla najbiedniejszego ówcześnie kraju Europy Zachodniej[2].

Po ustąpieniu Salazara

We wrześniu 1968 roku António de Oliveira Salazar doznał udaru mózgu, w związku z czym dalsze pełnienie przez niego urzędu premiera przestało być możliwe. Prezydent Américo Tomás powierzył misję utworzenia rządu Marcelo Caetano, jednemu z architektów Nowego Państwa[2]. Salazar nigdy nie został poinformowany o tym fakcie. 27 lipca 1970 roku zmarł[2]. Caetano okazał się niezdolny do odwrócenia losów wojen niepodległościowych w Afryce i złagodzenia trudności gospodarczych z lat 1973-1974. Nie był też w stanie zapobiec rewolucji[2]. Ta, nazywana rewolucją goździków (port. Revolução dos Cravos) została przeprowadzona 25 kwietnia 1974 roku przez kilkuset oficerów zrzeszonych w Ruchu Sił Zbrojnych (port. Movimento das Forças Armadas; MFA)[2][12][5]. Spowodowała ona upadek władz Nowego Państwa, które zastąpiła podgrupa MFA nazywająca siebie Komitetem Ocalenia Narodowego (port. Junta de Salvação Nacional)[2][12][14]. Komitet powołał rząd tymczasowy, który podjął działania zmierzające do demokratyzacji kraju[14][2]. W kwietniu 1976 roku utworzone przez rząd Zgromadzenie Konstytucyjne zatwierdziło obecną konstytucję, wprowadzającą Trzecią Republikę Portugalską[2][5].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Portugalia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-01-12].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Portugal - The First Republic, 1910–26, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-01-12] (ang.).
  3. ↑ Ana Maria Belchior: As Constituições Republicanas Portuguesas; Direitos fundamentais e representação política (1911-2011). [w:] Índice [on-line]. mundossociais.com, 2013. [dostęp 2020-01-12]. (port.).
  4. ↑ a b David Pretel, Lino Camprubí: Technology and Globalisation: Networks of Experts in World History. [w:] Re-Designing Africa: Railways and Globalization in the Era... [on-line]. books.google.pl, 2018. [dostęp 2020-01-12]. (ang.).
  5. ↑ a b c d C. Neuhold, O. Rozenberg, J. Smith, Claudia Hefftler: The Palgrave Handbook of National Parliaments and the European Union. [w:] Portugal's path to democracy nad accession to the European Union [on-line]. books.google.pl, 2016. [dostęp 2020-01-12]. (ang.).
  6. ↑ Jorge Bacelar Gouveia: Religion and Law in Portugal. books.google.pl, 2018. [dostęp 2020-01-12]. (ang.).
  7. ↑ Jay Heale, Angeline Koh, Elizabeth Schmermund: Portugal: Third Edition. [w:] Portugal's constitution [on-line]. books.google.pl, 2016. [dostęp 2020-01-12]. (ang.).
  8. ↑ C.X. George Wei: Macao - The Formation of a Global City. [w:] Macao's urban identity question [on-line]. books.google.pl, 2013. [dostęp 2020-01-12]. (ang.).
  9. ↑ Diario di Governo. [w:] PRESIDENCIA DO CONSELHO [on-line]. dre.pt, 1933-04-02. [dostęp 2020-01-14]. (port.).
  10. ↑ Sebastian Chosiński: Historia w obrazkach: Żywot człowieka przyzwoitego [Pierre-Henry Gomont „Twierdzi Pereira. Na podstawie powieści Antonia Tabucchiego” - recenzja]. [w:] Recenzje [on-line]. esensja.pl. [dostęp 2020-01-12]. (pol.).
  11. ↑ Douglas L. Wheeler, Walter C. Opello, Jr.: Historical Dictionary of Portugal. [w:] PIDE (POLITICAL POLICE) [on-line]. books.google.pl, 2010. [dostęp 2020-01-14]. (ang.).
  12. ↑ a b c Dominika Bochańczyk-Kupka: HISTORYCZNO-POLITYCZNE UWARUNKOWANIA PRZYSTĄPIENIA IRLANDII, GRECJI, HISZPANII I PORTUGALII DO WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. [w:] ue.katowice.pl [on-line]. ue.katowice.pl. [dostęp 2020-01-14]. (pol.).
  13. ↑ a b c d James Badcock: Did Portugal's dictator Salazar order killing of rival?. [w:] Europe [on-line]. bbc.com, 2015-02-13. [dostęp 2020-01-14]. (ang.).
  14. ↑ a b A Junta de Salvação Nacional, primeiro poder após a ditadura. ensina.rtp.pt. [dostęp 2020-01-14]. (port.).
Historia Portugalii
Państwa portugalskie
Pozostałe