Over the Rainbow

Over the Rainbow
Ilustracja
Judy Garland w scenie z Czarnoksiężnik z Oz (1939), w której śpiewa „Over the Rainbow”
Kompozytor

Harold Arlen

Tekst

E.Y. Harburg

Data premiery

Czarnoksiężnik z Oz 1939[1]
Wersja studyjna:
– singiel Decca 1939
– album Decca 1940
Wersja filmowa:
– soundtrack MGM 1956

Wykonawcy premiery

Judy Garland

Over the Rainbow, niekiedy „Somewhere Over the Rainbow” – klasyczna ballada skomponowana przez Harolda Arlena z tekstem Yipa Harburga do musicalu filmowego fantasy Czarnoksiężnik z Oz z 1939, w którym zaśpiewała ją, wówczas 17-letnia odtwórczyni głównej roli, Judy Garland.

Utwór został nagrodzony Oscarem w kategorii „Najlepsza piosenka oryginalna” (dla kompozytorów) i stał się sztandarową piosenką Garland. Wkrótce stała się ona również standardem muzyki rozrywkowej popowej oraz jazzowej zarówno w wersji wokalnej, jak i instrumentalnej. Znalazła się w repertuarze wokalistów i muzyków takich jak Barbra Streisand, Mariah Carey, Beyoncé, Ariana Grande, Céline Dion, Harry Styles, Jennifer Hudson, Aretha Franklin, Ray Charles, Frank Sinatra, Eric Clapton, Keith Jarrett, Les Paul, Jimmy Scott(inne języki), Jo Stafford, Sarah Vaughan, Doris Day, grupę a capella Pentatonix i wielu innych artystów na całym świecie. Ogromną popularność zdobyły dwie wersje Israela „Iz” Kamakawiwoʻole. Polskie nagrania i wykonania to m.in. Kayah, Edyta Górniak i Czesław Niemen.

Dziedzictwo kulturowe

W 1981 oryginalne nagranie Judy Garland wprowadzone zostało do Grammy Hall of Fame[2]. W 2001 utwór uplasował się na pierwszym miejscu listy Piosenki XX wieku sporządzonej przez Recording Industry Association of America oraz National Endowment for the Arts. W 2004 zajął pierwsze miejsce w zestawieniu najlepszych amerykańskich piosenek filmowych stulecia 100 Years...100 Songs organizacji American Film Institute. W 2014 uhonorowany został przez Songwriters Hall of Fame nagrodą Towering Song dla autorów piosenek, które na przestrzeni lat miały unikalny wpływ na kulturę.

W 2017 piosenka w oryginalnym wykonaniu Garland wprowadzona została do amerykańskiego Narodowego Rejestru Nagrań(inne języki) w Bibliotece Kongresu jako utwór, która „wyróżnia się znaczeniem kulturalnym, historycznym lub artystycznym”[3].

Błyskawiczna popularność w 1939

Balladę nagrała jako pierwsza po Garland, dwa miesiące później, piosenkarka Bea Wain w grudniu 1938 jednak wytwórnia MGM zablokowała jej singiel do czasu premiery filmu[4]. W kilkanaście dni po premierze filmu, która miała miejsce 15 sierpnia 1939, kolejne wersje piosenki wspinały się na listach przebojów, a w połowie września cztery nagrania znajdowały się już w pierwszej dziesiątce[1][5]:

  • Glenn Miller z orkiestrą (wokalista Ray Eberle, #1)
  • Bob Crosby z orkiestrą (wokalista Teddy Grace, #2)
  • Judy Garland (z Victorem Young i jego orkiestrą, #5)
  • Larry Clinton z orkiestrą (wokalistka Bea Wain, #10).

„Over the Rainbow” wraz z „White Christmas” Irvinga Berlina wybrane zostały przez amerykańskich żołnierzy w czasie II wojny światowej za symbol tęsknoty za ojczyzną. Piosenka stała się po latach także hymnem społeczności LGBT oraz inspiracją tęczowej flagi.

Standard jazzowy

Utwór stał się szybko jednym ze standardów jazzowych. Nagrywali go Art Tatum, Ella Fitzgerald, Louis Armstrong czy Art Pepper, który wykonywał improwizacje solowe na saksofonie altowym. Innymi uznanymi wykonawcami byli m.in. Eric Clapton, Modern Jazz Quartet, Keith Jarrett czy Les Paul. W 1976 piosenkę interpretowali Sunny Murray(inne języki), Byard Lancaster(inne języki) i David Murray (historyczne Wildflowers: The New York Loft Jazz Sessions(inne języki) z 1977).

Historia piosenki

Tekst oryginalny
Wprowadzenie filmowe
Someplace where there isn’t any trouble...
Do you suppose there is such a place, Toto?
There must be.
It’s not a place you can get to by a boat or a train.
It’s far, far away...
Behind the moon, beyond the rain
Zwrotka wstępu
When all the world is a hopeless jumble
And the raindrops tumble all around,
Heaven opens a magic lane.
When all the clouds darken up the skyway
There’s a rainbow highway to be found,
Leading from your window pane
To a place behind the sun.
Just a step beyond the rain.
Zwrotka główna
Somewhere over the rainbow, way up high,
There’s a land that I heard of once in a lullaby.
Somewhere over that(/the) rainbow, skies are blue,
And the dreams that you dare to dream really do come true.

2x [Someday I’ll wish upon a star and wake up where the clouds are far behind me.
Where troubles melt like lemon drops high(/away) above the chimney tops,
That’s where you’ll find me.

Somewhere over the rainbow, bluebirds fly.
Birds fly over the(/that) rainbow; why (then), oh why can’t I?]

If happy little bluebirds fly beyond the rainbow,
Why, oh why can’t I?

Druga (rzadka) zwrotka
(w pomieszczeniu czarownicy)
Someday I’ll wake and rub my eyes,
And in that land beyond the skies you’ll find me.
I’ll be a laughing daffodil,
And leave the silly cares that fill my mind behind me. If happy little bluebirds fly beyond the rainbow,
Why, oh why can’t I?

Producent koordynator musicalu Czarnoksiężnik z Oz Arthur Freed chciał ballady, która rywalizować będzie z popularną wtedy piosenką filmową “Someday My Prince Will Come” z animowanego hitu Disneya Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków z 1937 roku[6].

Yip Harburg(inne języki), autor tekstu, chciał, by piosenka przedstawiała historię małej dziewczynki, która miała kłopoty i chciała uciec z Kansas – miejsca suchego, jałowego i bezbarwnego – i która nie widziała w swoim życiu niczego kolorowego poza tęczą[7]. Melancholijna melodia Harolda Arlena wraz z jego tekstem przedstawiają pragnienie jej ucieczki z „beznadziejnego chaosu” tego świata do „jasnego, nowego świata ponad tęczą”, gdzie „problemy topnieją jak cytrynowe dropsy”.

Ballada została pierwotnie usunięta z filmu przez kierownictwo wytwórni MGM, które uważało, że spowalnia ona akcję jednak po wstawiennictwie m.in. Freeda została przywrócona[6]. W sierpniu 1939 wydano jako singiel studyjną wersję piosenki. Wersja filmowa, nagrana przez Garland w październiku 1938, ukazała się dopiero w 1956, gdy wytwórnia wydała jego ścieżkę dźwiękową.

Zwrotka wstępu „When all the world is a hopeless jumble...” nie została wykorzystana w filmie, wykonywana jest przeważnie w adaptacjach teatralnych lub nagraniach niektórych piosenkarzy współczesnych. Mniej znana druga zwrotka „Someday I’ll wake and rub my eyes...” miała być wykorzystana w jednej ze scen, gdy bohaterka Dorotka zamknięta jest w pomieszczeniu w zamku czarownicy jednak w filmie powtarza ona tylko główną zwrotkę, zwrotka ta wykorzystywana jest czasami w adaptacjach teatralnych[8][9].

Inne wykonania

Jako standard popowy i jazzowy ballada interpretowana była w zróżnicowanej stylistyce przez bardzo dużą ilość artystów. W bazie coverów i sampli Second Hand Songs zestawionych jest 1248 wersji (październik 2021)[10]. Niektóre wykonania, które osiągnęły większą rozpoznawalność i / lub sukces komercyjny:

  • 1947: Frank Sinatra – album Songs by Sinatra
  • 1952: Rosemary Clooney i Harry James – album Hollywood’s Best
  • 1957: Art Pepper – albumy z 1957, 1978 oraz 1982
  • 1960: The Demensions(inne języki) – wersja doo-wop (US Billboard Hot 100 #16)
  • 1961: Tony Bennett – album Sings a String of Harold Arlen
  • 1961: Ella Fitzgerald – album Ella Fitzgerald Sings the Harold Arlen Songbook
  • 1963: Ray Charles – album Ingredients in a Recipe for Soul
  • 1965: Billy Thorpe and the Aztecs(inne języki) – singiel (AUS #2)
  • 1966: Labelle(inne języki) – album Over the Rainbow (album US R&B #20). Patti LaBelle nagrała później na swój album wersję solową, piosenka ta stała się jej sztandarowym utworem, który wykonywała na swoich koncertach w interpretacji inspirowanej muzyką gospel.
  • 1969: Czesław Niemen – włoska wersja zatytułowana „Arcobaleno” na jego pierwszym singlu w tym kraju (obok „Io Senza Lei” – włoskiej wersji „Dziwny jest ten świat”)[11][12]
  • 1978: Mireille Mathieu – album Alle Kinder dieser Erde
  • 1978: Shirley Bassey – album Yesterdays
  • 1980: Jerry Lee Lewis – singiel oraz album Killer Country
  • 1980: Matchbox(inne języki) – medley z „You Belong to Me(inne języki)” (UK #15, DE #42)
  • 1981: Willie Nelson – album Somewhere Over the Rainbow (US Billboard Country Albums #1)
  • 1981: Phil Collins – album Face Value (szczyty list lub top 10 w wielu krajach na całym świecie). Pod koniec ostatniego utworu na płycie, „Tomorrow Never Knows”, piosenkarz śpiewa wybrane fragmenty tekstu (4:14 – 4:43). Collins mówił w wywiadach, że zazwyczaj rozgrzewał tą piosenką struny głosowe przed nagraniami i postanowił dodać ją jako ukryty żart.
  • 1986: Rio Reiser(inne języki) – 27 lipca samodzielnie zamyka, grając na pianinie, piąty i największy z serii siedmiu koncertów Anti-WAAhnsinns-Festival(inne języki) w Burglengenfeld przeciw budowie zakładu utylizacji paliwa jądrowego w Wackersdorf[13]. Z widownią 100 tys. ludzi i udziałem gwiazd był to ówcześnie największy w historii koncert rockowy w Niemczech i został określony jako 'niemiecki Woodstock'[14]
  • 1987: Barbra Streisand – album live One Voice (US #9, NZ #7 i inne)
  • 1988: Harry Nilsson – album A Touch More Schmilsson in the Night (reedycja albumu A Little Touch of Schmilsson in the Night z 1973)
  • 1989: Olivia Newton-John – album Warm and Tender
  • 1992: Erasure wykonywało standard w trakcie całej swojej trasy koncertowej „The Phantasmagorical Entertainment”
  • 1992: Eva Cassidy – album The Other Side (pośmiertnie album-kompilacja Songbird z 1998 UK #1 i wysoko na niektórych światowych listach) (pośmiertnie singiel w 1999: IRE #27, UK #42). Nagranie to wybrane zostało przez BBC do kompilacji Songs of the Century (1999)
  • 1993: Israel „Iz” Kamakawiwoʻole – medley w wersji akustycznej z wykorzystaniem ukulele z piosenką „What a Wonderful World” Louisa Armstronga w najlepiej sprzedającym się w historii albumie jakiegokolwiek hawajskiego artysty Facing the Future (singiel pośmiertnie w 2007: UK #46) (singiel pośmiertnie 2010-11: FR #1, DE #1, AT #4, CH #3, ES #10, LU #1). Ta wersja została nagrana przez artystę w 1988 w jednej próbie[15]. Piosenka znajdowała się przez 340 tygodni (luty 2021) na pierwszym miejscu zestawienia US Billboard World Digital Songs(inne języki) co jest rekordem wszystkich list muzycznych tej organizacji. To właśnie ta wersja standardu jest bardzo często licencjonowana na potrzeby filmów, seriali i reklam oraz była także coverowana np. przez Cliffa Richarda. Z kolei jego samodzielna wersja ballady w pośmiertnym teledysku z 2010 obejrzana został przez widzów ponad miliard razy
  • 1994: Marusha – singiel (DE #3, AT #13, CH #2)
  • 1995: Jewel – koncert / musical telewizyjny The Wizard of Oz in Concert: Dreams Come True

Użytek komercyjny

Ballada wraz z większością innych piosenek ze ścieżki dźwiękowej filmu pojawia się w teatralnych adaptacjach powieści Czarnoksiężnik z Krainy Oz.

Utwór pojawia się także w licznych filmach, serialach czy reklamach, w tym:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Jazz Standards Songs and Instrumentals (Over the Rainbow) [online], jazzstandards.com [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  2. ↑ GRAMMY Hall Of Fame [online], GRAMMY.com, 18 października 2010 [dostęp 2021-01-27] (ang.).
  3. ↑ National Recording Registry Picks Are „Over the Rainbow” [online], Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA [dostęp 2021-01-23] (ang.).
  4. ↑ Bea Wain Dead: Big Band Singer Was 100 – Hollywood Reporter [online], web.archive.org, 25 sierpnia 2017 [dostęp 2021-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25] (ang.).
  5. ↑ Cover versions of Over the Rainbow by Judy Garland – SecondHandSongs [online], secondhandsongs.com [dostęp 2021-02-21].
  6. ↑ a b ‘Over the Rainbow’: The Story Behind the Song of the Century [online], Columbia News [dostęp 2021-01-30] (ang.).
  7. ↑ Walter Frisch, Arlen and Harburg’s Over the Rainbow, Oxford University Press, 2017, str. 20 (ang.).
  8. ↑ Metro-Goldwyn-Mayer Inc., Somewhere Over the Rainbow Lyrics, „Buffalo Philharmonic Orchestra”, Alfred Publishing LLC., 2017 [dostęp 2021-02-19] (ang.).
  9. ↑ Over The Rainbow lyrics by Judy Garland – original song full text. [online], LyricsMode.com [dostęp 2021-02-19] (ang.).
  10. ↑ Cover versions of Over the Rainbow by Judy Garland, „SecondHandSongs”, secondhandsongs.com [dostęp 2021-02-22].
  11. ↑ Biografia Czesława Niemena, [w:] Retrospettive, web.archive.org, 23 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-23] (wł.).
  12. ↑ Niemen* – Io Senza Lei [online], Discogs [dostęp 2021-01-23] (ang.).
  13. ↑ Latent.de – Interpretation der Interpretation – Rio Reiser: Over the rainbow [online], web.archive.org, 13 listopada 2013 [dostęp 2021-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-13] (niem.).
  14. ↑ Wehrt euch, leistet Widerstand [online], tagesspiegel.de [dostęp 2021-01-28] (niem.), „Kiedy późnym wieczorem drugiego dnia około 100 000 ludzi i Rio Reiser śpiewali „Somewhere over the Rainbow” w blasku zapalniczek, ruch miał swoje przebudzenie, swój Woodstock.”.
  15. ↑ Renee Montagne, Israel Kamakawiwo’ole: The Voice Of Hawaii, „NPR”, 2011 (ang.), „And in walks the largest human being I had seen in my life. Israel was probably like 500 pounds. And the first thing at hand is to find something for him to sit on.” The building security found Israel a big steel chair. „Then I put up some microphones, do a quick sound check, roll tape, and the first thing he does is 'Somewhere Over the Rainbow.’ He played and sang, one take, and it was over.”.
  16. ↑ Rita Lee: a ovelha negra ainda está na ativa [online], Combate Rock [dostęp 2021-01-30] (port. braz.).
  17. ↑ Rufus over the rainbow – Entertainment News, Profiles, Media – Variety [online], web.archive.org, 12 października 2008 [dostęp 2021-01-28] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-12] (ang.), „Występ Garland w Carnegie Hall 23 kwietnia 1961 roku był szczytem w jej karierze występów na żywo – i jest zwykle określany jako „najwspanialsza noc w historii show-biznesu”.”.
  18. ↑ Katy Perry Delivers Stunning Rendition of „Somewhere Over the Rainbow” at Children’s Hospital Fundraising Gala [online], One Country, 19 października 2016 [dostęp 2021-01-30] (ang.).
  19. ↑ Over the Rainbow: How this powerful song has soundtracked history – BBC Music [online], bbc.co.uk, 6 czerwca 2017 [dostęp 2021-02-19] (ang.).
  20. ↑ Somewhere Over the Rainbow (Live From Manchester) – Single by Ariana Grande. [dostęp 2021-01-26].