Paterek

Paterek

wieś
Paterek, Osiedle Sobieskiego
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	nakielski
Gmina	Nakło nad Notecią
Liczba ludności (31.12.2012)	2680[2]
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	89-100[3]
Tablice rejestracyjne	CNA
SIMC	0092479
Położenie na mapie gminy Nakło nad Notecią Paterek
Położenie na mapie Polski Paterek
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Paterek
Położenie na mapie powiatu nakielskiego Paterek
53°07′04″N 17°36′03″E/53,117778 17,600833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Paterek – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, w gminie Nakło nad Notecią.

W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą gromady Paterek, po jej likwidacji w gromadzie Nakło nad Notecią. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego. Paterek liczy 2680 mieszkańców (stan na 31 grudnia 2012)^[2].

Pierwsza wzmianka o Paterku pochodzi z datowanego na 1720 dokumentu, w którym August II Mocny potwierdził przywileje Nakła. Ignacy Geppert w Dziejach ziemi nakielskiej wymienia istniejące na terenie dzisiejszego Paterka 3 miejscowości: Paterek Miejski, Paterek Wiejski i Paterek Dworski. Paterek Miejski został ok. 1870 na prośbę mieszkańców wyłączony z Nakła. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wspomina 2 miejscowości:

• Paterek (niem. Paterke, Steinburg), w której mieszkało 197 osób (167 protestantów oraz 30 katolików)
• Paterek Miejski (niem. Paterke, Brückenkopf) – 856 mieszkańców (447 protestantów, 304 katolików i 5 judaistów)^[4].

Podczas powstania wielkopolskiego na terenie Paterka stoczono kilka potyczek. Największa z nich rozegrała się 7 lutego 1919. Z tego okresu pochodzi grób powstańca znajdujący się na miejscowym cmentarzu.

W 1945 oddziały niemieckiej żandarmerii rozstrzelały w Paterku 250 Polaków i Żydów, przywiezionych z następujących miejscowości: Nakło, Glesno, Józefina, Kościerzyn Wielki, Kruszki, Mrocza, Pobórka Wielka, Podgórze, Ruda, Wiktorówko, Wyrzysk i Wysoka Krajeńska^[5]. Wśród ofiar znalazło się 3 dzieci i 15 kobiet^[5].

Na terenie wsi zlokalizowane są dwa nieczynne cmentarze ewangelickie^[6][7].

W 1927 roku na cmentarzu w Paterku Józef Draheim wybudował kaplicę. 1 lipca 1965 kardynał Stefan Wyszyński utworzył ośrodek duszpasterski w Paterku obejmujący także Polichno i Rozwarzyn. 1 października 1979 została utworzona parafia Matki Boskiej Bolesnej w Paterku. W 1984 rozpoczęto budowę kościoła, który 30 października 1991 r. poświęcił biskup Bogdan Wojtuś^[8].

 Osobny artykuł: Zbrodnia w Paterku.

W październiku i listopadzie 1939 roku w Paterku Selbstschutz dokonywał rozstrzeliwań Polaków. Zatrzymywana ludność polska była początkowo torturowana przez Niemców, a następnie mordowana w żwirowni^[9]. Zamordowanych pochowano w czternastu grobach. Podczas ekshumacji wydobyto 205 czaszek, z czego 61 zostało mocno lub całkowicie rozbitych. Prawdopodobnie jedna czwarta ofiar zbrodni w Paterku nie zginęła w wyniku rozstrzelania, a w wyniku uderzenia tępymi narzędziami (kolbami karabinów lub łopatami)^[10].

• osiedle Jana III Sobieskiego – położone przy drodze wojewódzkiej do Kcyni liczące 1300 osób,
• stary Paterek – dynamicznie rozwijająca się dzielnica domków jednorodzinnych nieopodal drogi wojewódzkiej w kierunku Szubina,
• Przemysłowa – dzielnica, w której mieści się Gminna Strefa Ekonomiczna jedna z największych w regionie,
• nowy Paterek – główne ulice to Wyzwolenia i Leśna, gęsto zabudowana struktura budynków.

W Paterku znajduje się jedna z większych firm w Polsce wykonująca usługi i produkcję dla potrzeb transportu kolejowego. Podstawową działalnością Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego „Paterek” Spółka Akcyjna jest naprawa i modernizacja wagonów towarowych oraz produkcja konstrukcji stalowych. Obok firmy znajduje się też kilka mniejszych zakładów zajmujących się m.in. recyklingiem, przeróbką drewna i krawiectwem.

Budowa hali widowiskowo-sportowej w Paterku, której początki sięgają 1998 pochłonęła 8 mln złotych. Od dnia otwarcia w marcu 2003 hala stanowi główny ośrodek kultury. Prócz hali funkcjonuje w Paterku również Wiejski Dom Kultury i biblioteka wyposażona w 3 komputery z dostępem do internetu.

Powstało w marcu 2011 roku na bazie kolekcji zabytkowych autobusów.

Znajdziemy w nim 30 autobusów kursujących w latach 70.–90. XX w. w Polsce m.in. z Bydgoszczy, stare fotografie, historie bydgoskiej, nakielskiej komunikacji, stroje kierowców, stare bilety. Muzeum jest obecnie w fazie organizacji. Zwiedzanie jest możliwe po uprzednim kontakcje telefonicznym^[11].

• Tomasz Ceran: Zbrodnia pomorska 1939. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-466-0.
• Witold Stankowski. Zbrodnie Niemców na Polakach w pierwszych miesiącach II wojny światowej 1939/1940. „Prace Historyczne”. 149 (2), 2022. 

• Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego "PATEREK" SA
• Z życia Rady Sołeckiej Wsi Paterek
• Strona Muzeum Komunikacji
• Nieoficjalna strona internetowa Paterka