Podlaska Wytwórnia Samolotów
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data założenia |
27 listopada 1923 |
| Data likwidacji |
4 września 1939 |
| Forma prawna |
spółka z o.o. (1923–1924) |
Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS) – wytwórnia lotnicza powstała w Białej Podlaskiej 27 listopada 1923 roku z inicjatywy m.in. Stanisława Różyczki de Rosenwerth i inż. Witolda Rumbowicza jako spółka z o.o.
Historia
Baron Stanisław Rużyczka de Rosenwerth w 1923 r. zainicjował powstanie wytwórni lotniczej na terenie jego browaru i fabryki narzędzi rolniczych. Były to tereny położone korzystnie w pobliżu dwora kolejowego i terenu dającego zaadaptować się jako pole wzlotów. Do współpracy pozyskał inż. Witolda Rumbowicza, prof. Antoniego Ponikowskiego oraz prof. Czesława Witoszyńskiego[1].
9 listopada 1923 roku przyjęto statut, 27 listopada spółka została zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Warszawie. 8 kwietnia 1924 r. spółka zawarła umowę z Departamentem Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych na budowę 50 samolotów Potez XV A2 z opcją zwiększenia zamówienia do 110 płatowców. W trakcie realizacji zamówienia ilość maszyn ograniczono do 35 sztuk z uwagi na wprowadzenie do produkcji Poteza XXVII[2].
W 1924 roku została roku przekształcona w spółkę akcyjną. Produkcję uruchomiono we wrześniu 1924 roku. Zajmowała teren o powierzchni 31 ha (licząc z lotniskiem), ok. 15 000 m² warsztatów i zatrudniała w połowie 1925 roku 470 pracowników. Po utworzeniu podjęła licencyjną produkcję samolotów Potez XV. W 1925 r. zbudowano 35 egzemplarzy Poteza XV, w 1926 r. powstało 155 egzemplarzy samolotu Potez XXVII. Potez XXV był produkowany w latach 1927–1929, zbudowano ich 125 sztuk[3].
Stopniowo rozbudowano teren wytwórni, powstały budynki dyrekcji, biuro konstrukcyjne, stolarnia, warsztat mechaniczny, hala montażowa, magazyny, kotłownia, garaż i hotel. W 1925 r. utworzono Wydział Studium, zajmujący się budową nowych konstrukcji, którego kierownikiem został inż. Stanisław Cywiński. Głównymi konstruktorami byli: Stanisław Cywiński, Zbysław Ciołkosz, Aleksander Grzędzielski, August Bobek-Zdaniewski, Jarosław Naleszkiewicz i Antoni Uszacki. W 1929 r. PWS stała się pierwszą w Polsce wytwórnią dysponującą własnym tunelem aerodynamicznym o średnicy 120 cm. Stanowisko prezesa spółki pastował Stanisław Rużyczka de Rosenwerth, inż. Witold Rumbowicz pełnił funkcję dyrektora naczelnego, w 1928 r. zastąpił go inż. Jan Czerwiński. Dyrektorem technicznym był inż. Mieczysław Pęczalski, stanowisko kierownika działu przygotowania produkcji zajmował inż. Stanisław Cyma[4]. PWS budowała także karoserie samochodowe na zamówienie[5].
Pod koniec 1932 roku udziały wykupiło państwo i została upaństwowiona. W 1936 roku została podporządkowana Państwowym Zakładom Lotniczym.
W latach 1931–1939 Podlaska Wytwórnia Samolotów wyprodukowała 1537 samolotów oraz kilkadziesiąt szybowców.
Prace przerwało bombardowanie przeprowadzone 4 września 1939 roku przez Luftwaffe, kiedy zniszczeniu uległo ok. 70% fabryki. Pozostałości zakładu zostały rozgrabione przez Związek Radziecki po wkroczeniu Armii Czerwonej.
Konstrukcje Podlaskiej Wytwórni Samolotów
- PWS-A – samolot myśliwski
- PWS-1 – samolot myśliwski
- PWS-2 – samolot szkolno-bojowy
- PWS-3 – samolot obserwacyjny
- PWS-4 – samolot sportowy
- PWS-5t2 – samolot obserwacyjny
- PWS-6 – samolot obserwacyjny
- PWS-7 – samolot obserwacyjny
- PWS-8 – samolot sportowy
- PWS-10 – samolot myśliwski
- PWS-11 – samolot szkolno-myśliwski
- PWS-12 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-13 – samolot szkolno-myśliwski
- PWS-14 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-15 – samolot myśliwski
- PWS-16 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-18 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-19 – samolot rozpoznawczo-bombardujący
- PWS-20 – samolot pasażerski
- PWS-21 – samolot pasażerski
- PWS-22 – samolot bombowy
- PWS-23 – samolot bombowy
- PWS-24 – samolot pasażerski
- PWS-26 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-27 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-28 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-33 Wyżeł – samolot szkolno-treningowy
- PWS-35 Ogar – samolot szkolno-akrobacyjny
- PWS-36 – samolot sportowy
- PWS-40 Junak – samolot szkolno-treningowy
- PWS-41 – samolot szkolno-treningowy
- PWS-42 – samolot myśliwski
- PWS-50 – samolot sportowy
- PWS-52 – samolot sportowy
- PWS-54 – samolot pasażerski
- PWS-101 – szybowiec wyczynowy
- PWS-102 Rekin – szybowiec wyczynowy
Przypisy
- ↑ Placha 2018 ↓, s. 63.
- ↑ Chwałczyk, Glass 1970 ↓, s. 7.
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 252.
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 251.
- ↑ Konkurs Piękności Samochodów. „Auto”. Nr 6. X, s. 24, czerwiec 1931.
Bibliografia
- Tadeusz Chwałczyk, Andrzej Glass: Samoloty PWS. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1970, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. Nr 50. ISBN 83-206-0899-6. OCLC 69481850.
- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. Cz. I. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4. OCLC 749402398.
- Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003. ISBN 83-11-09319-9. OCLC 69539914.
- Karol Placha: Polskie wytwórnie samolotów. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy Michał Koliński, 2018. ISBN 978-83-7729-315-7. OCLC 1034643270.