Rajd na Morzu Południowochińskim
II wojna światowa, Wojna na Pacyfiku | |||
Amerykański Curtiss SB2C Helldiver po ataku na japoński tankowiec | |||
Czas |
10–20 stycznia 1945 | ||
---|---|---|---|
Miejsce | |||
Przyczyna |
proces wyzwalania Filipin przez wojska amerykańskie i sojuszników | ||
Wynik |
zwycięstwo Stanów Zjednoczonych | ||
Strony konfliktu | |||
| |||
Dowódcy | |||
| |||
Siły | |||
| |||
Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Morza Południowochińskiego | |||
12°00′00″N 113°00′00″E/12,000000 113,000000 |
Rajd na Morzu Południowochińskim (operacja Gratitude) – amerykańska operacja wojskowa przeprowadzona w dniach 10–20 stycznia 1945 roku przez 3. Flotę Stanów Zjednoczonych. Nalot miał na celu wsparcie wojsk amerykańskich na wyspie Luzon oraz zniszczenie japońskich statków handlowych i konwojów.
Po zaatakowaniu lotnisk na Tajwanie flota amerykańska w nocy z 9 na 10 stycznia wkroczyła na Morze Południowochińskie[1]. 12 stycznia samoloty startujące z lotniskowców zaatakowały japońską flotę u wybrzeży Indochin Francuskich[1]. Następnie flota popłynęła na północ i 15 stycznia ponownie zaatakowała Formozę[1]. 16 stycznia lotnictwo przeprowadziło naloty na Hongkong, Kanton i Hajnan, a 20 stycznia 3. Flota opuściła Morze Południowochińskie[1].
Tło
W czerwcu rząd Vichy, na mocy paktu podpisanego w Hanoi odstąpił Japończykom trzy lotniska i zezwolił na wkroczenie 60 000 żołnierzy Cesarstwa do Indochin Francuskich[2]. W lipcu 1941 roku Japończycy zajęli południowe Indochiny, wybudowali lotniska oraz bazę morską w Zatoce Cam Ranh. Władze francuskie pozostały jako rząd marionetkowy[3]. Po wyzwoleniu Francji w 1944 roku rząd Vichy w Indochinach starał się nawiązać kontakt z rządem Wolnej Francji w Paryżu i rozpoczął przygotowania do zorganizowania powstania przeciwko Japończykom[4]. Służby wywiadowcze Cesarstwa szybko dowiedziały się o zamiarach władz francuskich[4], w związku z czym Japończycy opracowali plan rozbrojenia sił francuskich i formalnego przejęcia Indochin[4][5].
W 1942 roku Japończycy zajęli Filipiny jednocześnie zyskując kontrolę nad Morzem Południowochińskim. Opanowanie tego akwenu umożliwiło inwazję na Azję Południowo-Wschodnią (w tym bogate w złoża ropy naftowej Holenderskie Indie Wschodnie)[6]. Po przejęciu tych terenów, Japończycy wykorzystywali Morze Południowochińskie do transportu ropy naftowej oraz kauczuku z rejonów Indonezji.
Gdy wojna obróciła się przeciwko Japonii, statki przepływające przez Morze Południowochińskie były często atakowane przez alianckie okręty podwodne oraz (od 1944 roku) lotnictwo[6]. W miarę wzrostu strat wśród tankowców i frachtowców, rząd japoński nakazał statkom odbywać podróże przez Morze Południowochińskie w nocy, z dala od szlaków handlowych[6].
Pod koniec 1944 roku William Halsey, dowódca 3. Floty Stanów Zjednoczonych, starał się przeprowadzić nalot na Morze Południowochińskie. 21 listopada poprosił admirała Chestera Nimitza o pozwolenie na dokonanie ataku, lecz Nimitz nie wyraził zgody[7].
Przygotowanie operacji
26 grudnia 1944 roku japońska marynarka ostrzelała z Zatoki Cam Ranh wojska alianckie w Mindoro, lecz nie wyrządziła żadnych znaczących szkód[8].
W obawie przed kolejnymi atakami Japończyków, Amerykanie postanowili zniszczyć japońskie wojska aeromobilne, które znajdowały się w Zatoce Cam Ranh oraz na Morzu Wewnętrznym[9]. Ponieważ Morze Wewnętrzne znajdowało się poza zasięgiem bombowców, Amerykanie postanowili zaatakować wojska japońskie na Morzu Południowochińskim[9]. 28 grudnia admirał Chester Nimitz udzielił zezwolenia Williamowi Halsey'owi na rozpoczęcie ataku[7][10].
Plany nalotu przewidywały, że 3. Flota wypłynie na Morze Południowochińskie przez Cieśninę Luzon, zanim uda się na południowy zachód. Lotniskowce miały zaatakować japońskie pozycje na Tajwanie i zapewnić wsparcie podczas lądowania w Zatoce Lingayen[6]. Wywiad aliantów oszacował, że na Formozie stacjonowało zwykle około 300 samolotów, około 500 znajdowało się w południowych Chinach i północnych Indochinach, kolejnych 170 w południowych Indochinach, Birmie i Tajlandii oraz 280 w Holenderskich Indiach Wschodnich[6]. Przeszkodą dla aliantów okazała się również pogoda, gdyż w styczniu Morze Południowochińskie jest często nawiedzane przez tajfuny.
Przebieg operacji
Wpłynięcie na Morze Południowochińskie
3. Flota wypłynęła z Ulithi 30 grudnia 1944 roku. W dniach 3 i 4 stycznia lotniskowce zaatakowały japońskie lotniska na Tajwanie, Okinawie i pobliskich wyspach, próbując uniemożliwić użycie ich, do ataku na siły alianckie w Zatoce Lingayen[11]. Działając na prośbę generała Douglasa MacArthura, w dniach 6 i 7 stycznia flota zaatakowała lotniska na wyspie Luzon[11]. Dzień później admirał Thomas Kinkaid, dowódca 7. Floty Stanów Zjednoczonych, która była odpowiedzialna za lądowanie w Zatoce Lingayen, poprosił Halseya o zapewnienie osłony powietrznej w początkowym okresie inwazji na Luzon[11]. Rankiem 9 stycznia Nimitz zwolnił 3. Flotę z bezpośredniego osłaniania obszaru Zatoki Lingayen i zezwolił jej na wejście na Morze Południowochińskie[12]. Gdy wszystkie samoloty wylądowały na lotniskowcach, Halsey wydał rozkaz wykonania planowanego ataku na Morze Południowochińskie[6]. W dniach 3–9 stycznia 3. Flota zestrzeliła ponad 150 japońskich samolotów, tracąc przy tym 86 własnych[13].
W nocy z 9 na 10 stycznia główne siły 3. Floty przepłynęły przez kanał Bashi[6]. Żadna jednostka nie została wykryta przez Japończyków, chociaż amerykańskie nocne myśliwce operujące z lekkiego lotniskowca USS „Independence” zestrzeliły trzy japońskie samoloty transportowe, które lecące na Formozę[6][14]. Flota otrzymała również meldunek, że wzdłuż południowego wybrzeża Chin w kierunku Tajwanu płynął duży japoński konwój, lecz Halsey zdecydował się go nie atakować, żeby uniknąć wykrycia przez wroga[12].
Ataki na południowe Indochiny Francuskie
11 stycznia o godzinie 14:00 3. Flota rozpoczęła przygotowania do ataku na Zatokę Cam Ranch[14]. Flota podzieliła się na trzy grupy bojowe, jedna rozpoczęła podejście do ataku, natomiast pozostałe dwie wystrzeliły myśliwce w celu zapewnienia bojowego patrolu powietrznego nad pierwszą grupą[14]. Przed świtem 12 stycznia jedna z grup wystrzeliła samoloty w celu poszukiwania japońskich statków w rejonie Zatoki Cam Ranh[14]. Załogi tych samolotów przekazały przez radio lokalizację japońskich okrętów i przeprowadziły poszukiwania wrogich pancerników, których jednak nie udało się znaleźć[14]. O 07:31, około pół godziny przed wschodem słońca, amerykanie rozpoczęli atak na nieprzygotowanych do obrony Japończyków[14].
Amerykańscy lotnicy odnieśli znaczny sukces w walce z japońskimi konwojami. Dwie grupy samolotów zaatakowały i zatopiły konwój 10 statków eskortowanych przez 7 okrętów wojennych w rejonie Qui Nhơn[15]. Kolejny konwój został zlokalizowany i zatopiony w pobliżu Cape Padaran. Składał się na niego 1 tankowiec, 2 eskorty niszczycieli i 1 okręt patrolowy[16]. Konwój składający się z 8 okrętów został również zaatakowany w pobliżu Vũng Tàu, prowadząc do utraty 3 frachtowców, 3 tankowców oraz 3 eskorty niszczycieli[16]. Amerykańskie samoloty uderzyły również w japońską żeglugę w rejonie Sajgonu. W rejonie Ho Chi Minh zostało zatopionych 7 frachtowców i 4 tankowce 1 łódź patrolowa oraz 4 eskorty niszczycieli[16]. Przez pomyłkę zatopiony został również francuski krążownik La Motte-Picquet[17]. Uszkodzona została także stacja kolejowa w Nha Trang i most między Sajgonem, a Biên Hoà[16].
W sumie 12 stycznia zatopiono 46 japońskich statków, z czego 28 to były statki handlowe o łącznym tonażu 142 285 ton[16]. Jednocześnie Amerykanie w Zatoce Cam Ranh zestrzelili 15 samolotów oraz kolejne 77 samolotów na okolicznych lotniskach[18][19]. W sumie 3. Flota Stanów Zjednoczonych straciła 23 samoloty. Francuski rząd w Indochinach odmówił wydania Japończykom zestrzelonych pilotów amerykańskich i zapewnił im eskortę do chińskiej granicy[5]. Amerykanom pomagali również cywile[5].
Atak na Formozę
12 stycznia o godzinie 19:31, 3. Flota zmieniła kurs i popłynęła na północny wschód, w kierunku Formozy. Kurs ten utrzymywano następnego dnia, aby ewentualnego japońskiego pościgu[20]. 13 stycznia admirał floty Ernest King, szef operacji morskich, rozkazał 3. Flocie pozostać „w strategicznej pozycji do przechwytywania sił wroga zbliżających się do obszaru Zatoki Lingayen z północy lub południa”[20].
14 stycznia 3. Flota popłynęła na północ, by zaatakować Tajwan. Warunki pogodowe były złe i 15 stycznia o godzinie 3:00, John McCain zalecił Halsey'owi odwołanie nalotów[20]. Mimo to dowódca 3. Floty postanowił kontynuować atak na północ i o 4:00 nakazał wystrzelenie samolotów rozpoznawczych w rejon Hongkongu[20].
15 stycznia 3. Flota znajdowała się około 273 km na południowy zachód od Formozy oraz 410 km na południowy wschód od Hongkongu[21]. O godzinie 7:30 Halsey wydał rozkaz do ataku. Dziesięć myśliwców zostało wysłanych na Formozę, a kolejnych sześć na lotniska na wybrzeżu południu Chin[21]. Ponadto dokonano osiem nalotów na statki w regionach Kaohsiung oraz Zuoying. Chociaż zlokalizowano dużą liczbę statków, atak został w dużej mierze udaremniony przez złą pogodę i ciężki ogień przeciwlotniczy[21]. W rejonie Kaohsiung Amerykanie zatopili niszczyciel „Hatakaze” oraz 1 tankowiec[22]. W okolicach Peskador amerykańskie samoloty zatopiły niszczyciel Tsuga[23]. W sumie 3. Flota zniszczyła 34 japońskie samolotów oraz straciła 12 własnych[21]. O godzinie 16:44 lotniskowce zmieniły kurs, aby zaatakować południowe Chiny[21].
Atak na Południowe Chiny
W grudniu 1940 roku w wyniku bitwy o Hongkong Japończycy zajęli to ważne miasto oraz duży obszar południowych Chin[24][25]. W grudniu 1941 roku Cesarstwo wybudowało tutaj port logistyczny, do którego przypływały statki handlowe z Holenderskich Indii Wschodnich[25]. Od października 1942 roku do 1945 roku statki towarowe płynące do Hongkongu były atakowane przez chińskich partyzantów[26].
16 stycznia 3. Flota Stanów Zjednoczonych uderzyła na Hongkong[27]. Dokonano dwóch nalotów rano (o 7:32) przy użyciu 138 samolotów oraz po południu przy użyciu 158 samolotów[21]. W wyniku nalotów zatopiono 6 japońskich tankowców oraz kilkanaście statków wojennych[28]. Ponadto Amerykanie zaatakowali lotnisko Hongkong-Kai Tak oraz wioskę Hung Hom. Był to największy atak powietrzny przeprowadzony na Hongkong[29]. Dodatkowo Amerykanie, przypadkowo, zaatakowali portugalską kolonię Makau[30]. Głównym celem nalotu był zapas paliwa lotniczego w Centrum Lotnictwa Marynarki Wojennej w Makau, o którym alianci dowiedzieli się od Chińczyków. W wyniku ataku zginęło 2 żołnierzy i kilku cywilów[30].
Nalotów dokonano również na miasto Kanton oraz wyspę Hajnan[21][27]. Ponadto zaatakowano lotniska wzdłuż chińskiego wybrzeża między półwyspem Leizhou, a Shantou[21].
W wyniku nalotów Amerykanie stracili 22 samoloty[21]. 4 pilotów zostało wziętych do niewoli, po zestrzeleniu ich myśliwców, natomiast kolejnych 7 uniknęło schwytania i przedostało się na tereny zajmowane przez aliantów[31]. Japończycy stracili 13 samolotów[31].
Opuszczenie Morza Południowochińskiego
Po zakończeniu ataków 16 stycznia 3. Flota skierowała się na południe, aby zatankować, jednak z powodu złych warunków pogodowych nie udało się zatankować wszystkich jednostek[32]. Ponieważ amerykańscy meteorolodzy spodziewali się, że zła pogoda utrzyma się do 19 stycznia, Halsey postanowił opuścić Morze Południowochińskie przez Cieśninę Surigao[32]. Kiedy Nimitz dowiedział się o tym, zażądał, aby 3. Flota przepłynęła przez Cieśninę Luzon. Dzięki temu myśliwce wciąż miałyby możliwość zaatakowania Tajwanu. W dodatku flota uniknęłaby wykrycia przez japońskie garnizony na pobliskich wyspach[27]. Halsey postanowił spełnić prośbę Nimitza. Jego flota zakończyła tankowanie 19 stycznia i ruszyła na północ w kierunku kanału Balintang, przez który, 20 stycznia o godzinie 22:00, opuściła Morze Południowochińskie[33].
Następstwa
Po opuszczeniu Morza Południowochińskiego, 3. Flota ponownie zaatakowała lotniska i porty na Formozie[34]. W wyniku nalotu zniszczono 10 japońskich statków handlowych[34]. Jeden z myśliwców wroga uszkodził lotniskowiec USS „Langley” dwiema małymi bombami[35]. Lotniskowiec USS „Ticonderoga” oraz niszczyciel USS „Maddox” zostały uszkodzone przez kamikaze[35]. Ponadto okręt flagowy McCaina, USS „Hancock” doznał znacznych uszkodzeń w wyniku eksplozji jednego z lądujących na nim samolotów. USS „Hancock” i USS „Ticonderoga” oddzieliły się od floty i odpłynęły na Ulithi w celu naprawy[36]. 22 stycznia pozostałe lotniskowce uderzyły na Riukiu. Wieczorem skręciły na południe i 25 stycznia dopłynęły do atolu Ulithi. Następnego dnia Halsey przekazał dowództwo nad 3. Flotą Spruance’owi[36].
Nalot na Morze Południowochińskie uznano za sukces[37]. Podczas operacji, w dniach 10–20 stycznia 3. Flota przepłynęła ponad 5000 km bez ponoszenia ciężkich strat[37]. Chester Nimitz stwierdził później, że „wyprawa na Morze Południowochińskie została przemyślana i znakomicie wykonana”[33].
Rząd Portugalii zaprotestował w związku z naruszeniem neutralności Makau przez Stany Zjednoczone po nalocie z 16 stycznia[12]. Rząd USA oficjalnie przeprosił za incydent 20 stycznia, a w 1950 roku przekazały Portugalii odszkodowanie w wysokości 20,3 miliona dolarów za szkody wyrządzone w trakcie nalotu[38].
Galeria
-
Amerykańskie Grumman TBF Avenger na krótko przed atakiem na Sajgon (12 stycznia 1945 rok)
-
Płonąca Japońska fregata w pobliżu Zatoki Cam Ranch (12 stycznia 1945 rok)
-
Uszkodzony Grumman TBF Avenger przelatujący nad Morzem Południowochińskim
-
Płonące japońskie lotniska w okolicy Sajgonu (12 stycznia 1945 rok)
-
Japoński niszczyciel Kashii storpedowany przez amerykańskie lotnictwo (12 stycznia 1945 rok)
-
Płonący japoński statek zbombardowany przez amerykańskie lotnictwo 15 mil od Zatoki Cam Ranch (12 stycznia 1945 rok)
-
Amerykański Curtiss SB2C Helldiver przelatujący nad USS „Hancock” w pobliżu Indochin Francuskich
-
Taikoo zaatakowane przez amerykańskie lotnictwo
-
Amerykański Grumman TBF Avenger powracające na lotniskowiec po ataku na Sajgon (12 stycznia 1945 rok)
-
Dwa Amerykańskie Curtiss SB2C Helldiver przelatujące and USS „Hornet”
-
Amerykański Grumman TBF Avenger przelatujący nad 3 płonącymi japońskimi tankowcami
Przypisy
- ↑ a b c d J.D. Brown , Carrier operations in World War II, 2009, ISBN 978-1591141082 .
- ↑ United States Information Service: Druga wojna światowa. 1990, s. 116–127.
- ↑ Ronald H. Spector , Advice and Support: The Early Years, 1985, s. 17–18, OCLC 220653520 .
- ↑ a b c Spector R.H., Advice and Support: The Early Years, 1985, s. 29, OCLC 220653520.
- ↑ a b c Dommen, Arthur J. (2001). The Indochinese Experience of the French and the Americans: Nationalism and Communism in Cambodia, Laos, and Vietnam. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 0253338549.
- ↑ a b c d e f g h Royal Navy (1995). War with Japan: Volume VI The Advance to Japan. London: HMSO. ISBN 0117728217, str. 133–134.
- ↑ a b Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 161.
- ↑ Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 41–42.
- ↑ a b Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 157–158.
- ↑ Potter, E.B. (1985). Bull Halsey. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0870211463, str. 323–327.
- ↑ a b c Royal Navy (1995). War with Japan: Volume VI The Advance to Japan. London: HMSO. ISBN 0117728217, str. 131–132.
- ↑ a b c Reynolds, Clark G. (1968). The Fast Carriers: The Forging of an Air Navy. New York City: McGraw-Hill, str. 297, OCLC 24906505.
- ↑ Reynolds, Clark G. (1968). The Fast Carriers: The Forging of an Air Navy. New York City: McGraw-Hill, str. 296, OCLC 24906505.
- ↑ a b c d e f Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press, str. 164–165, ISBN 025207064X.
- ↑ Parillo, Mark P. (1993). The Japanese Merchant Marine in World War II. Annapolis: Naval Institute Press., str. 71, ISBN 1557506779.
- ↑ a b c d e Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press, str. 168, ISBN 025207064X.
- ↑ La Motte-Picquet Cruiser(Light) 1927-1945 [online], wrecksite.eu [dostęp 2013-01-08] .
- ↑ Parillo, Mark P. (1993). The Japanese Merchant Marine in World War II. Annapolis: Naval Institute Press., str. 143, ISBN 1557506779.
- ↑ The Official Chronology of the U.S. Navy in World War II--1945 [online], ibiblio.org [dostęp 2022-12-05] .
- ↑ a b c d Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 169–170.
- ↑ a b c d e f g h i Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 170–171.
- ↑ Long Lancers [online], combinedfleet.com [dostęp 2022-12-06] .
- ↑ Second Class Destroyers [online], combinedfleet.com [dostęp 2022-12-06] .
- ↑ Encyklopedia II wojny światowej nr 13: Atak na Pearl Harbor. Inwazja Malajów – Upadek Hongkongu. Oxford Educational, 2007. ISBN 978-83-7425-688-9
- ↑ a b Chi Man, Kwong; Yiu Lun, Tsoi (2014). Eastern Fortress: A Military History of Hong Kong, 1840–1970. Hong Kong: Hong Kong University Press, str. 224, ISBN 978-9888208715.
- ↑ Chi Man, Kwong; Yiu Lun, Tsoi (2014). Eastern Fortress: A Military History of Hong Kong, 1840–1970. Hong Kong: Hong Kong University Press, str. 227, ISBN 978-9888208715.
- ↑ a b c Royal Navy (1995). War with Japan: Volume VI The Advance to Japan. London: HMSO. ISBN 0117728217, str. 136.
- ↑ Chi Man, Kwong; Yiu Lun, Tsoi (2014). Eastern Fortress: A Military History of Hong Kong, 1840–1970. Hong Kong: Hong Kong University Press, str. 228, ISBN 978-9888208715.
- ↑ Why are there so many wartime bombs? [online], South China Morning Post, 1 lutego 2018 [dostęp 2022-12-08] (ang.).
- ↑ a b Bailey, Steven K. (2007). Strolling in Macau: A Visitor's Guide to Macau, Taipa, and Coloane. San Francisco: ThingsAsian Press. ISBN 978-0971594098.
- ↑ a b Steven K. Bailey , The Bombing of Bungalow C: Friendly Fire at the Stanley Civilian Internment Camp, „Journal of the Royal Asiatic Society Hong Kong Branch”, 57, 2017, s. 108–126, ISSN 1991-7295 [dostęp 2022-12-08] .
- ↑ a b Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 172.
- ↑ a b Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 173–174.
- ↑ a b Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 179.
- ↑ a b Royal Navy (1995). War with Japan: Volume VI The Advance to Japan. London: HMSO. ISBN 0117728217, str. 137.
- ↑ a b Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X str. 182.
- ↑ a b Faulkner, Marcus (2012). War at Sea: A Naval Atlas, 1939–1945. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, str. 257, ISBN 978-1591145608.
- ↑ Garrett, Richard J. (2010). The Defences of Macau: Forts, Ships and Weapons over 450 Years. Hong Kong: Hong Kong University Press. ISBN 978-9888028498.
Bibliografia
- Axelrod, Alan; Kingston, Jack A. (2007). Encyclopedia of World War II, Volume 1. New York City: H W Fowler. ISBN 978-0816060221.
- Bailey, Steven K. (2017). "The Bombing of Bungalow C: Friendly Fire at the Stanley Civilian Internment Camp". Journal of the Royal Asiatic Society Hong Kong Branch. JSTOR 90013953.
- Chi Man, Kwong; Yiu Lun, Tsoi (2014). Eastern Fortress: A Military History of Hong Kong, 1840–1970. Hong Kong: Hong Kong University Press. ISBN 978-9888208715.
- Dommen, Arthur J. (2001). The Indochinese Experience of the French and the Americans: Nationalism and Communism in Cambodia, Laos, and Vietnam. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 0-253-33854-9.
- Faulkner, Marcus (2012). War at Sea: A Naval Atlas, 1939–1945. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 978-1591145608.
- Morison, Samuel Eliot (2002) [1959]. The Liberation of the Philippines: Luzon, Mindanao, the Visayas, 1944–1945. History of United States Naval Operations in World War II. Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 025207064X.
- Parillo, Mark P. (1993). The Japanese Merchant Marine in World War II. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 1557506779.
- Potter, E.B. (1985). Bull Halsey. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0870211463, str. 323–327.
- Reynolds, Clark G. (1968). The Fast Carriers: The Forging of an Air Navy. New York City: McGraw-Hill, OCLC 24906505.
- Royal Navy (1995). War with Japan: Volume VI The Advance to Japan. London: HMSO. ISBN 0117728217.
- Spector R.H., Advice and Support: The Early Years, 1985, OCLC 220653520.
- Stille, Mark (2017). Imperial Japanese Navy Antisubmarine Escorts 1941–45. Oxford: Osprey. ISBN 978-1472818164.