Raman Pratasiewicz

Raman Pratasiewicz
Раман Пратасевіч
ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Raman Dzmitryjewicz Pratasiewicz

Data urodzenia

5 maja 1995

Zawód, zajęcie

dziennikarz

Raman Dzmitryjewicz Pratasiewicz, biał. Раман Дзмітрыевіч Пратасевіч (ur. 5 maja 1995[1]) – białoruski dziennikarz, opozycjonista i więzień polityczny. Był redaktorem naczelnym kanału Nexta na Telegramie. 23 maja 2021 został aresztowany przez białoruskie władze po tym, jak lot Ryanair 4978 został przechwycony przez białoruski myśliwiec i skierowany do lądowania w Mińsku.

Życiorys

Początki działalności opozycyjnej

Raman Pratasiewicz jest synem Dzmitryja Pratasiewicza, oficera armii białoruskiej, wykładowcy w katedrze przygotowania ideologicznego Białoruskiej Akademii Wojskowej w Mińsku(inne języki)[2].

Rozpoczął działalność opozycyjną na Białorusi w wieku kilkunastu lat. W 2011 jako licealista został zatrzymany w trakcie „milczących protestów”, sprzeciwiających się represjom po sfałszowanych wyborach prezydenckich w grudniu 2010[3]. Wówczas skonfliktował się z rodzicami, w tym z ojcem, który był wysoko postawioną osobą w autorytarnym białoruskim reżimie[2].

Raman Pratasiewicz był aktywnym moderatorem grup na portalu VKontakte, przeciwnych reżimowi Alaksandra Łukaszenki (zablokowana w 2012[4]). Interwencja władz spowodowała jego wydalenie z wydziału dziennikarskiego Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego[3]. W 2017 został oskarżony o udział w nielegalnym zgromadzeniu w lesie kuropackim, lecz zdołał wykazać przed sądem alibi na czas dotyczący oskarżenia[5]. Pomimo nieukończenia studiów pracował przez jakiś czas jako dziennikarz na Białorusi[6].

Emigracja polityczna

Z powodów politycznych w 2019 wyjechał do Polski[7], a 22 stycznia 2020 złożył tam wniosek o azyl polityczny[3], którego jednak nie uzyskał[2][8].

Pratasiewicz pracował w redakcji Euroradia, był stypendystą Fundacji im. Vaclava Havla oraz współtworzył opozycyjny portal NEXTA (założony przez Sciapana Puciłę najpopularniejszy kanał w aplikacji Telegram dostarczający informacje, pozostający jednym z niewielu niezależnych mediów dostępnych dla Białorusi)[9].

5 listopada 2020 roku Pratasiewicz i Puciła zostali zaocznie oskarżeni o organizację masowych protestów (w oparciu o art. 293 białoruskiego kodeksu karnego), działania naruszające porządek publiczny (art. 342) oraz podżeganie do wrogości społecznej w ramach działalności zawodowej (art. 130). W następstwie tego reżim Łukaszenki formalnie zażądał od polskich władz wydania Pratasiewcza[2].

Uprowadzenie z samolotu

 Osobny artykuł: Lot Ryanair 4978.

23 maja 2021 Raman Pratasiewicz znajdował się na pokładzie samolotu linii Ryanair FR 4978 relacji AtenyWilno, na którego pokładzie było ponad 120 osób[2]. Samolot w wyniku osobistej tajnej decyzji Alaksandra Łukaszenki[10] został zmuszony do zawrócenia i udania się na lotnisko w Mińsku. Pretekstem początkowo miał być fałszywy alarm bombowy, zgłoszony przez białoruskiego dyspozytora przestrzeni powietrznej[2]. Gdy pomimo zaalarmowania samolot linii FR 4978 utrzymywał kurs na Wilno, eskortujący go, uzbrojony białoruski myśliwiec MiG-29 wykonał manewr ostrzeżenia przed użyciem rakiet powietrze-powietrze[2]. Wobec jednoznacznej groźby ze strony myśliwca, pilot samolotu pasażerskiego zawrócił na lotnisko w Mińsku, choć w chwili podjęcia decyzji o zmianie kursu do litewskiej granicy pozostawało kilkanaście kilometrów, a samolot był niemal dwukrotnie bliżej lotniska w Wilnie niż lotniska w Mińsku[2]. Na mińskim lotnisku zostali zatrzymani Raman Pratasiewcz oraz jego partnerka Sofia Sapiega(inne języki) (studentka prawa międzynarodowego na Europejskim Uniwersytecie Humanistycznym w Wilnie)[11]. Przed ujęciem przez białoruskie służby Pratasiewicz miał mówić: „Czeka mnie tu kara śmierci”[12]. Wedle informacji podanych przez jednego z białoruskich działaczy opozycyjnych, byłego dyplomatę Pawła Łatuszkę, na pokład samolotu nie wróciło sześć osób, dwie z obywatelstwem białoruskim i cztery z rosyjskim[13]. Z powrotu na pokład samolotu dobrowolnie zrezygnowali czterej mężczyźni, którzy mieli być obywatelami Rosji oraz agentami białoruskiego KGB, śledzącymi Pratasiewicza już na lotnisku w Atenach[2].

Reakcje na uprowadzenie i aresztowanie

Uczestnicy demonstracji, której celem było nagłośnienie niesłusznego skazania Ramana Pratasiewicza i krytyka rządów Łukaszenki – 24 maja 2021, Warszawa.

Przechwycenie samolotu i zmuszenie do lądowania, a także aresztowanie Pratasiewicza spotkały się ze zdecydowaną reakcją opinii międzynarodowej, która potępiła taki akt terroryzmu państwowego[14]. Głos zabrali m.in. premierzy Grecji[15], Litwy[16] i Polski[17], przewodnicząca Komisji Europejskiej, a także liderka białoruskiej opozycji Swiatłana Cichanouska[18]. Departament Stanu Stanów Zjednoczonych wydał oświadczenie, w którym stanowczo potępił przymuszenie samolotu do lądowania i przeprowadzone aresztowania[19]. Zawrócenie samolotu i aresztowanie Ramana Pratasiewicza potępił prezydent USA Joe Biden, który uznał je za „skandaliczne”[20].

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oraz przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel stwierdzili, że doszło do „porwania”[21]. Szef unijnej dyplomacji Josep Borrell w specjalnym komunikacie napisał: „Władze Białorusi zagroziły bezpieczeństwu pasażerów i załogi. Należy przeprowadzić międzynarodowe dochodzenie w sprawie tego incydentu, aby ustalić, czy doszło do naruszenia zasad międzynarodowego lotnictwa”[22].

Na Łotwie, burmistrz Rygi wraz z ministrem spraw zagranicznych Edgarsem Rinkēvičsem zamienili eksponowaną w związku z mistrzostwami świata w hokeju flagę Białorusi na opozycyjną. W odpowiedzi, białoruskie władze wydaliły łotewskich dyplomatów z kraju, po czym Łotwa wydaliła dyplomatów białoruskich[23]. Rosyjski propagandysta Armen Gasparian pogratulował białoruskiemu KGB „dobrze przeprowadzonej akcji”[24].

Sprawa aresztowania opozycjonisty została poruszona na posiedzeniu Rady Europejskiej, które odbyło się 24 maja; zdecydowano wówczas o rozszerzeniu sankcji wobec Białorusi, zamknięciu przestrzeni powietrznej i portów lotniczych Unii Europejskiej dla białoruskich linii lotniczych oraz zaapelowano do przewoźników lotniczych mających swoją siedzibę w UE o unikanie przelotów nad terytorium Białorusi[25]. 25 maja do linii lotniczych, które zdecydowały o zawieszeniu lotów nad Białorusią, dołączyły PLL LOT[26]. O północy 27 maja polska przestrzeń powietrzna została zamknięta dla samolotów białoruskich linii lotniczych[27].

W reakcji na porwanie Ramana Pratasiewicza odbyły się protesty społeczne będące wyrazem niezgody na autorytarny reżim na Białorusi oraz solidarności z zatrzymanym dziennikarzem[28].

24 maja 2021 roku dziewięć organizacji, między innymi: Centrum Obrony Praw Człowieka Wiasna, Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy, Białoruski Komitet Helsiński, Białoruski PEN-Centrum, uznały go za więźnia politycznego[29]. 31 maja 2021 roku patronat nad więźniem politycznym objął poseł do Bundestagu Cem Özdemir[30][31].

Pobyt w białoruskim areszcie

24 maja 2021 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Białorusi opublikowało nagranie, na którym widać Ramana Pratasiewicza mówiącego do kamery: „Mam na imię Raman Pratasiewicz, byłem zatrzymany wczoraj na lotnisku w Mińsku przez funkcjonariuszy MSW. Znajduję się w areszcie śledczym numer 1 w Mińsku. Nic mi nie dolega, w tym nie mam problemów z sercem ani żadnymi innymi organami, czuję się świetnie. Strażnicy traktują mnie maksymalnie poprawnie. Obecnie współpracuję ze śledztwem i składam zeznania przyznając się do winy organizowania masowych zamieszek w mieście Mińsk”[2].

Społeczność międzynarodowa, w tym politycy, organizacje praw człowieka, jak i rodzina oraz przyjaciele Ramana Pratasiewicza wskazali, że wypowiedź ta została wymuszona torturami, a więc nie może być uznawana za dowód winy[2][32][20], a raczej jest naruszającym prawo międzynarodowe aktem przemocy wobec więźnia politycznego[2].

Na nagraniu na twarzy Pratasiewicza widać sugerujące pobicie wyraźne zmiany względem jego ostatnich zdjęć na wolności: pociemniałe plamy (znacznie przypudrowane)[2][32] oraz zmieniony kształt nosa (ojciec Pratasiewicza zasugerował, że nos został wcześniej złamany)[32]. Rodzina Ramana Pratasiewicza poinformowała, że dziennikarz ma poważne problemy zdrowotne z sercem[32].

Zmiana poglądów

Po aresztowaniu rzekomo zmienił poglądy i przepraszał za swoją dotychczasową działalność. Trzy dni po tym, gdy aresztowaną wraz z nim dziewczynę Sofię Sapiegę sąd skazał na sześć lat więzienia, profil społecznościowy prowadzony wcześniej przez Protasiewicza ogłosił, że wziął on ślub z inną kobietą[33].

Wyrok

3 maja 2023 r. sąd w Mińsku skazał Pratasiewicza na 8 lat więzienia[34], ale wkrótce Raman został ułaskawiony[35].

Przypisy

  1. КДБ унёс Сцяпана Пуцілу і Рамана Пратасевіча ў спіс тэрарыстаў. nn.by, 19 listopada 2020. [dostęp 2021-05-24]. (biał.).
  2. a b c d e f g h i j k l m Nikita Grekowicz: Polska nie dała azylu Romanowi Protasiewiczowi – ujawniają nam bliscy białoruskiego dziennikarza. OKO.press, 24 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  3. a b c Бывший журналист Еврорадио Роман Протасевич попросил убежища в Польше. Europejskie Radio dla Białorusi, 22 stycznia 2020. [dostęp 2021-05-24]. (ros.).
  4. В Минске задержаны модераторы социальных сетей. spring96.org, 30 sierpnia 2012. [dostęp 2021-05-24]. (ros.).
  5. Суд оправдал блогера Романа Протасевича. spring96.org, 17 kwietnia 2017. [dostęp 2021-05-24]. (ros.).
  6. Сергей Горяшко: „Мне не по себе от кадров, где люди с дырками в теле”. Интервью главреда Nexta – крупнейшего протестного канала в Беларуси. bbc.com, 12 września 2020. [dostęp 2021-05-24]. (ros.).
  7. Главный редактор Nexta Роман Протасевич уходит из проекта. reform.by, 28 września 2020. [dostęp 2021-05-24].
  8. „Raman Pratasiewicz ma azyl polityczny w Polsce”? Nie. Pozostaje nacisk dyplomatyczny. konkret24.tvn24.pl, 24 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  9. Założyciel kanału NEXTA o zatrzymaniu jego byłego redaktora: „Do końca mieliśmy nadzieję, że to jakaś pomyłka”. Biełsat TV, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  10. Piotr Żochowski: Porwanie Pratasiewicza – brutalna gra Łukaszenki. osw.waw.pl, 24 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  11. Andrius Sytas: Vilnius university says its student travelling with Protasevich also detained, demands release. reuter.com, 24 maja 2021. [dostęp 2021-07-28]. (ang.).
  12. „Czeka mnie tu kara śmierci”. Ostatnie słowa białoruskiego opozycjonisty do współpasażerów. Biełsat TV, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  13. Samolot Ryanair dotarł do Wilna. Na pokładzie brakuje kilku pasażerów. Biełsat TV, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  14. Unia nakłada sankcje na Białoruś. Zakaz przelotów nad UE. Onet.pl, 24 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  15. Mitsotakis: Ryanair forced landing a ‘shocking act’. ekathimerini.com, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
  16. Samolot musiał lądować w Mińsku. Litwa wzywa NATO do reakcji. rp.pl, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  17. Awaryjne lądowanie w Mińsku. Morawiecki: Porwanie cywilnego samolotu to bezprecedensowy akt państwowego terroryzmu. gazetaprawna.pl, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  18. Maciej Nycz, Magdalena Partyła: „To operacja służb”. Awaryjne lądowanie samolotu w Mińsku, zatrzymany opozycjonista. rmf24.pl, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  19. Mocne oświadczenie Departamentu Stanu USA w sprawie porwania samolotu. „Szokujący akt”. Onet Wiadomości, 2021-05-24. [dostęp 2021-05-24]. (pol.).
  20. a b Biden: skandaliczne wydarzenie oraz haniebne ataki na opozycję polityczną i wolność prasy. tvn24.pl, 25 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  21. Świat reaguje na porwanie Pratasiewicza. Zakaz dla białoruskich samolotów. Onet.pl, 25 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  22. UE chce międzynarodowego śledztwa w sprawie lądowania samolotu Ryanair w Mińsku. Polska Agencja Prasowa SA. [dostęp 2021-05-24]. (pol.).
  23. Białoruś i Łotwa wydaliły wzajemnie wszystkich dyplomatów. Biełsat TV, 2021-05-24. [dostęp 2021-05-24].
  24. „Obrzydliwe działania reżimu”. Reakcje na przechwycenie samolotu z dziennikarzem przez białoruskie służby. Biełsat TV, 23 maja 2021. [dostęp 2021-05-24].
  25. Konkluzje Rady Europejskiej w sprawie Białorusi (24 maja 2021). consilium.europa.eu. [dostęp 2021-05-27].
  26. Marta Burza: LOT idzie w ślady innych linii lotniczych. Nie będzie latał nad Białorusią. next.gazeta.pl, 25 maja 2021. [dostęp 2021-05-27].
  27. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 maja 2021 r. w sprawie zakazów w ruchu lotniczym (Dz.U. z 2021 r. poz. 962).
  28. Maciek Piasecki: Krzyk dla Białorusi. Artystka Jana Shostak radzi, jak pomóc uciekającym przed reżimem. OKO.press, 25 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  29. Immediately release political prisoner Raman Pratasevich!. Centrum Obrony Praw Człowieka Wiasna, 2021-05-24. [dostęp 2021-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-25)]. (ang.).
  30. Cem Özdemir is committed to the release of Raman Pratasevich. Libereco – Partnership for Human Rights, 2021-05-31. [dostęp 2021-05-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-31)]. (ang.).
  31. Ольга Демидова: Один из лидеров „зеленых” Германии взял шефство над Романом Протасевичем. Deutsche Welle, 2021-05-31. [dostęp 2021-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-01)]. (ros.).
  32. a b c d Nagranie z zatrzymanym opozycjonistą. „To nie są jego słowa, to nie jest jego sposób mówienia”. tvn24.pl, 24 maja 2021. [dostęp 2021-05-26].
  33. Roman Protasiewicz wziął ślub. Tuż po tym, jak sąd skazał Sofię Sapiegę [online], wiadomosci.onet.pl [dostęp 2022-05-15].
  34. Reżim Łukaszenki ogłosił wyroki dla Pratasiewicza i dwóch redaktorów Nexty
  35. Bełta: Raman Pratasiewicz został ułaskawiony