Saki (rodzaj)

Saki
Pithecia
Desmarest, 1804[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – saki białolica (P. pithecia)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Nadrodzina

małpy szerokonose

Rodzina

sakowate

Podrodzina

saki

Rodzaj

saki

Typ nomenklatoryczny

Simia pithecia Linnaeus, 1766

Synonimy
Gatunki

13 gatunków – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Saki[5] (Pithecia) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny saki (Pitheciinae) w obrębie rodziny sakowatych (Pitheciidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach północnej i centralnej Ameryki Południowej[6][7][8].

Morfologia

Długość ciała samic 32,3–54 cm, samców 28,5–57 cm, długość ogona samic 32,8–50 cm, samców 34–57 cm; masa ciała samic 1,4–2,5 kg, samców 1,4–3,5 kg[7][9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1804 roku francuski zoolog Anselme Gaëtan Desmarest w haśle poświęconym tablicom metodycznym stosowanym w historii naturalnej, opublikowanym w nowym słowniku historii naturalnej[1]. Gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) saki białolica (P. pithecia).

Etymologia

  • Sakinus (Sylvanus): rodzima, południowoamerykańska nazwa saki zaadaptowana w 1767 roku przez Buffona[10].
  • Pithecia: epitet gatunkowy Simia pithecia Linnaeus, 1766; gr. πιθηκος pithēkos ‘małpa’[11].
  • Yarkea: lokalna nazwa yarké lub yarqué dla saki białolicej, zaadaptowana przez Buffona w 1789 roku[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucocephala Audebert, 1797 (= Simia pithecia Linnaeus, 1766).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki[13][9][6]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[5] Podgatunki[7][6][9] Rozmieszczenie geograficzne[7][6][9] Podstawowe wymiary[7][9][c] Status
IUCN[14]
Pithecia monachus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) saki szara gatunek monotypowy północno-wschodnie Peru i zachodnia Brazylia (międzyrzecze rzeki Solimões, rzeki Ukajali, dolnego biegu rzeki Javari i dolnego biegu rzeki Juruá, na południe do Sarayacu/Serra do Divisor) DC: 37–48 cm
DO: 30–50 cm
MC: 1,3–3,1 kg 		 LC 
Pithecia hirsuta Spix, 1823 gatunek monotypowy południowo-wschodnia Kolumbia, północne Peru i północno-zachodnia Brazylia (na południe od rzeki Japurá, na północ od rzeki Napo i rzeki Solimões, na zachód od rzeki Negro) DC: 41–50 cm
DO: 41–43 cm[d]
MC: brak danych 		 LC 
Pithecia inusta Spix, 1824 gatunek monotypowy wschodnio-środkowe Peru i zachodnia Brazylia (obie strony rzeki Ukajali od Sarayacu na południe do podziału rzek Urubamba/Tambor, być może na północ do rzeki Tahuayo i rzeki Tapiche) DC: 37–42 cm
DO: 20–54 cm
MC: brak danych 		 LC 
Pithecia milleri J.A. Allen, 1914 saki kolumbijska gatunek monotypowy południowa Kolumbia (przedgórze Andów, na północny wschód do La Macarena w Mecie, na wschód co najmniej do Puerto Leguízamo) i północno-wschodni Ekwador (na północ od rzeki Napo); zakres wysokości: do 700 m n.p.m. DC: 33–48 cm
DO: 41–49 cm
MC: 2,2–2,8 kg 		 VU 
Pithecia napensis Lönnberg, 1938 gatunek monotypowy wschodni Ekwador (na południe od rzeki Napo od Coca na zachodzie do Parku Narodowego Yasuni na wschodzie), północne Peru (na zachód do północnego brzegu ujścia rzeki Curaray przy rzece Napo) DC: do około 87 cm
DO: do około 48 cm
MC: brak danych 		 LC 
Pithecia cazuzai Marsch, 2014 gatunek monotypowy endemit Brazylii (znany tylko z dolnego biegu rzeki Japurá i rzeki Solimões) brak danych  DD 
Pithecia aequatorialis Hershkovitz, 1987 saki równikowa gatunek monotypowy endemit Peru (na południe od rzeki Napo i na południe od rzeki Curaray do rzeki Tigre na zachodzie; północna granica zasięgu `niepewna) DC: 39–44 cm
DO: 45–47 cm
MC: około 3 kg 		 LC 
Pithecia isabela Marsch, 2014 gatunek monotypowy endemit Peru (rzeka w Pacaya-Samiria, pomiędzy rzeką Marañóri na zachodzie i rzeką Ukajali na wschodzie) brak danych  DD 
Pithecia irrorata J.E. Gray, 1842 saki nagolica gatunek monotypowy Brazylia, południowo-wschodnie Peru oraz północna i północno-zachodnia Boliwia (wzdłuż rzeki Purús, na południe i zachód od dolnego biegu rzeki Urubamba i rzeki Madre de Dios; wschodnie granice zasięgu niepewne) DC: 36–53 cm
DO: 33–51 cm
MC: 2–2,9 kg 		 DD 
Pithecia vanzolinii Hershkovitz, 1987 saki samotna gatunek monotypowy endemit Brazylii (pomiędzy południowym brzegiem górnej rzeki Juruá i południowym brzegiem rzeki Tarauacá) DC: 35–42 cm
DO: 40–52 cm
MC: brak danych 		 DD 
Pithecia albicans J.E. Gray, 1860 saki białostopa gatunek monotypowy endemit Brazylii (na południe od rzeki Solimões, pomiędzy dolnym biegiem rzeki Juruá i dolnym biegiem rzeki Purús) DC: 38–57 cm
DO: 40–57 cm
MC: około 3,5 kg 		 LC 
Pithecia pithecia (Linnaeus, 1766) saki białolica gatunek monotypowy wschodnia Wenezuela (na południe od rzeki Orinoko, na wschód od dolnej rzeki Caroní), region Gujana i północna Brazylia (na wschód od rzeki Negro i rzeki Branco, na południe od rzeki Amazonka) DC: 32–41 cm
DO: 37–45 cm
MC: 1,4–1,7 kg 		 LC 
Pithecia chrysocephala I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1850 saki złotolica gatunek monotypowy endemit Brazylii (na północ od rzeki Amazonka, po obu stronach dolnego biegu rzeki Negro, na wschód do Faro i rzeki Nhamundá) DC: 28–46 cm
DO: 33–45 cm
MC: około 1,9 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Taksony o nieznanym lub wątpliwym zastosowaniu (nomen dubium)[15]:

  • Pithecia capillamentosa Spix, 1823
  • Pithecia guapo Schinz, 1844

Uwagi

  1. ↑ Niepoprawna oryginalna pisownia Sakinus Rafinesque, 1815.
  2. ↑ Nomen nudum.
  3. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
  4. ↑ Wymiary podane tylko dla samców (u samic nieznane).

Przypisy

  1. ↑ a b A.G. Desmarest: Tableaux méthodiques d’Histoire naturelle. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 8. (fr.).
  2. ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 53.
  3. ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 219.
  4. ↑ R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 176. (fr.).
  5. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  6. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 202–208. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  7. ↑ a b c d e S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 475–477. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  8. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Pithecia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
  9. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 131–135. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  10. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 617.
  11. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 539.
  12. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 712.
  13. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-02]. (ang.).
  14. ↑ Taxonomy: Pithecia – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-02]. (ang.).
  15. ↑ J.S. Zijlstra: Pithecia. Hesperomys project. [dostęp 2022-11-22]. (ang.).

Bibliografia