Stopłat

Stopłat
Ilustracja
Pothos repens
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

obrazkowate

Podrodzina

Pothoideae

Rodzaj

stopłat

Nazwa systematyczna
Pothos L.
Sp. Pl.: 968 (1753)
Typ nomenklatoryczny

Pothos scandens L.[3]

Synonimy
  • Tapanava Adans.
  • Batis Blanco
  • Goniurus C.Presl[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Pokrój Pothos longipipes
Kwiatostan Pothos longipipes

Stopłat, potos (Pothos L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, obejmujący 56 gatunków, występujących na obszarze od wysp zachodniego Oceanu Indyjskiego przez Indie, Chiny, Indochiny, Malezję i Papuę-Nową Gwineę do Australii i południowo-zachodniej Oceanii[4].

Morfologia

Łodyga
Łodyga raczej zdrewniała, o dolnych węzłach ukorzeniających się, a górnych wolnych i wiszących, o długości od 3 m (P. curtisii) do 15 m (P. macrocephalus). Pędy boczne niekiedy wyrastają na poziomie pochew liściowych, a niekiedy wierzchołkowo[5].
Liście
Ulistnienie naprzemianległe. Ogonki liściowe szerokie, spłaszczone, oskrzydlone lub typowe, z długą pochwą liściową, niekiedy zredukowaną do pary bezbarwnych żeberek, osiągające długość od kilku do kilkunastu centymetrów i szerokość do 2 cm. Blaszki liściowe równowąsko-lancetowate do jajowatych lub eliptycznych, o wymiarach od 2–10×1–4 cm (stopłat pnący) do 10–34×2,5–10 cm (P. leptostachyus) i 3–21×1,5–25 cm (P. chinensis)[5].
Kwiaty
Rośliny jednopienne, tworzące pojedyncze lub wierzchotkowo skupione (4–6) kwiatostany typu kolbiastego pseudancjum. Pęd kwiatostanowy, bardzo krótki do bardzo długiego, wyrasta z pachwiny liścia. Pochwa kwiatostanu jajowata do równowąskiej, rzadko bardzo długa. Kolba jajowata, kulista, cylindryczna lub eliptyczna, siedząca do osadzonej na długiej szypule, gęsto lub luźno pokryta kwiatami płodnymi. Kwiaty obupłciowe, z 4–6 listkami okwiatu, wolnymi lub całkowicie zrośniętymi, składają się z 4–6 wolnych pręcików o wydłużonych, spłaszczonych nitkach i eliptycznych pylnikach, oraz pojedynczej, jajowato-podłużnej do spłaszczonej, (2?-)3-komorowej zalążni. W każdej komorze powstaje pojedynczy, anatropowy zalążek. Szyjki słupka niekiedy szerokości zalążni, znamiona dyskowato-kuliste do guzkowatych[5].
Owoce
Jagody, eliptyczne do jajowatych, zwykle czerwone, rzadziej białawe lub purpurowe. Nasiona eliptyczne, o gładkiej łupinie, bez bielma[5].

Biologia i ekologia

Rozwój
Byliny, wiecznie zielone hemiepifityczne pnącza[5], rzadziej litofity, liany lub hemiepifity wtórne[6].
Siedlisko
Skały, drzewa, pagórki i polany w tropikalnych i subtropikalnych, wilgotnych lub suchych lasach wiecznie zielonych i deszczowych. Rośliny występują przede wszystkim na glebach wapiennych, ale także na glebach ilastych, piaszczystych, a także granitach i piaskowcach, na wysokości 50–1970 m n.p.m.[5]
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 24, 36[6].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Należy do plemienia Potheae[7], podrodziny Lasioideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)[2].
Gatunki[4]
  • Pothos armatus C.E.C.Fisch.
  • Pothos atropurpurascens M.Hotta
  • Pothos barberianus Schott
  • Pothos beccarianus Engl.
  • Pothos brassii B.L.Burtt
  • Pothos brevistylus Engl.
  • Pothos brevivaginatus Alderw.
  • Pothos chinensis (Raf.) Merr.
  • Pothos clavatus Engl.
  • Pothos crassipedunculatus Sivad. & N.Mohanan
  • Pothos curtisii Hook.f.
  • Pothos cuspidatus Alderw.
  • Pothos cylindricus C.Presl
  • Pothos dolichophyllus Merr.
  • Pothos dzui P.C.Boyce
  • Pothos englerianus Alderw.
  • Pothos falcifolius Engl. & K.Krause
  • Pothos gigantipes Buchet ex P.C.Boyce
  • Pothos gracillimus Engl. & K.Krause
  • Pothos grandis Buchet ex P.C.Boyce & V.D.Nguyen
  • Pothos hellwigii Engl.
  • Pothos hookeri Schott
  • Pothos inaequilaterus (C.Presl) Engl.
  • Pothos insignis Engl.
  • Pothos junghuhnii de Vriese in F.A.W.Miquel
  • Pothos keralensis A.G.Pandurangan & V.J.Nair
  • Pothos kerrii Buchet ex P.C.Boyce
  • Pothos kingii Hook.f.
  • Pothos lancifolius Hook.f.
  • Pothos laurifolius P.C.Boyce & A.Hay
  • Pothos leptostachyus Schott
  • Pothos longipes Schott
  • Pothos longivaginatus Alderw.
  • Pothos luzonensis (C.Presl) Schott
  • Pothos macrocephalus Scort. ex Hook.f.
  • Pothos mirabilis Merr.
  • Pothos motleyanus Schott
  • Pothos oliganthus P.C.Boyce & A.Hay
  • Pothos ovatifolius Engl.
  • Pothos oxyphyllus Miq.
  • Pothos papuanus Becc. ex Engl.
  • Pothos parvispadix Nicolson
  • Pothos philippinensis Engl.
  • Pothos pilulifer Buchet ex P.C.Boyce
  • Pothos polystachyus Engl. & K.Krause
  • Pothos remotiflorus Hook.
  • Pothos repens (Lour.) Druce
  • Pothos roxburghii de Vriese
  • Pothos salicifolius Ridl. ex Burkill & Holttum
  • Pothos scandens L. – stopłat pnący
  • Pothos tener Wall. in W.Roxburgh
  • Pothos thomsonianus Schott
  • Pothos touranensis Gagnep.
  • Pothos versteegii Engl.
  • Pothos volans P.C.Boyce & A.Hay
  • Pothos zippelii Schott
Podział rodzaju

Heinrich Wilhelm Schott dokonał podziału rodzaju na 2 podrodzaje: Eupothos (m.in. ogonki liściowe płaskie, oskrzydlone) i Allopothos (ogonki liściowe typowe). Engler dokonał dalszego podziału, dzieląc podrodzaje na 4 i 3 sekcje, mając na uwadze przede wszystkim budowę kwiatostanów tych roślin[8]. Obecnie uwzględnia się podział rodzaju zaproponowany przez Schotta[6]. Przykładowymi przedstawicielami obu podrodzajów są[6]:

  • Eupothos: Pothos chinensis, Pothos dzui, Pothos gigantipes, Pothos grandis, Pothos kerrii, Pothos macrocephalus, Pothos pilulifer, Pothos repens, Pothos scandens,
  • Allopothos: Pothos curtisii, Pothos kingii, Pothos lancifolius, Pothos lorispathus, Pothos touranensis.

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od syngaleskiego słowa pota, będącego na Sri Lance zwyczajową nazwą rośliny z gatunku Pothos scandens. Do roku 1749 Linneusz i inni europejscy botanicy używali dla określenia rodzaju nazwy żeńskiej Potha. Po zaakceptowaniu nazwy Pothos, do roku 1841 była ona używana w rodzaju żeńskim (np. Pothos lanceolata)[9].
Nazwy rodzajowe
W roku 1852 Ignacy Rafał Czerwiakowski w pracy Opisanie róślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych użył dla określenia rodzaju Pothos nazwy „stopłat”, podając jako nazwę oboczną „potos”. Czerwiakowski podał też polską nazwę dwóch gatunków Pothos scandens („stopłat pnący”) i Pothos gracilis („stopłat wysmukły”)[10], przy czym ten ostatni obecnie uznawany jest za synonim gatunku Pothos tener[4]. W roku 1894 Erazm Majewski w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... podał polskie nazwy tego rodzaju: „potos”, „samopłat” i „samożyj”[11], te trzy nazwy w roku 1900 podał również Józef Rostafiński w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyż̇szych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach[12]. Współczesne słowniki tego rodzaju nie podają polskiej nazwy tego rodzaju[13].

Zastosowanie

Rośliny lecznicze
W Chinach Pothos chinensis używany jest w postaci papki, bezpośrednio na ukąszenia owadów, a napar z tej rośliny stosowany jest do kąpieli w przypadku guzów oraz spożywany w razie kaszlu. Owoce i liście stopłata pnącego stosowane są jako kompres, a cała roślina stosowana jest na rany, z uwagi na działanie przyspieszające krzepnięcie krwi[5].
Rośliny ozdobne
Stopłaty, a przede wszystkim stopłat pnący, są często spotykane w ogrodach botanicznych. Są uprawiane na pniach dla epifitów w szklarniach tropikalnych[14].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-09-06] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).
  4. ↑ a b c d Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. s. 1-560. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g Peter C. Boyce. A review of Pothos L. (Araceae: Pothoideae: Pothoeae) for Thailand. „Thai For. Bulletin (Bot.)”. 37, s. 15–26, 2009. (ang.). 
  6. ↑ a b c d Peter C. Boyce: The Genus Pothos L. (Araceae:Pothoideae:Potheae) in Thailand and Indochina. The International Aroid Society. [dostęp 2010-09-09]. (ang.).
  7. ↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.). 
  8. ↑ Adolf Engler. Araceae. „Das Pflanzenreich”. 21, s. 21-46, 1905. A. Engler. (łac.). 
  9. ↑ D.H. Nicolson: Araceae. W: M.D. Dassanayake i F.R. Fosberg (red.): Flora of Ceylon. T. 6. CRC. ISBN 90-6191-069-2. (ang.).
  10. ↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie róślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 374. (pol.).
  11. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2. : Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 627. (pol.).
  12. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 418. (pol.).
  13. ↑ Patrz np. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków. 2008.
  14. ↑ Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach: moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992. ISBN 83-7066-343-5.

Linki zewnętrzne