Superjednostka

Ten artykuł dotyczy budynku w Katowicach. Zobacz też: inne znaczenia nazwy Superjednostka.

Superjednostka

Skomasowana Jednostka Mieszkaniowa

Budynek od strony alei W. Korfantego (2022)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	al. W. Korfantego 16-32 40-004 Katowice
Typ budynku	budynek mieszkalny
Styl architektoniczny	brutalizm
Architekt	Mieczysław Król, Franciszek Klimek
Wysokość całkowita	61 m
Wysokość do dachu	58 m
Kondygnacje	17+1
Szerokość frontu	187,5 m
Powierzchnia użytkowa	37 349 m²
Rozpoczęcie budowy	1966
Ukończenie budowy	1970
Położenie na mapie Katowic Superjednostka
Położenie na mapie Polski Superjednostka
Położenie na mapie województwa śląskiego Superjednostka
50°15′49,217″N 19°01′15,807″E/50,263671 19,021058
Multimedia w Wikimedia Commons

Superjednostka – budynek mieszkalny w Katowicach, usytuowany w dzielnicy Śródmieście, przy alei W. Korfantego 16-32, w pobliżu ronda gen. J. Ziętka. Wzniesiony został w drugiej połowie lat 60. XX wieku według projektu architekta Mieczysława Króla i konstruktora Franciszka Klimka. Jest jednym z największych budynków tego typu w Polsce, w którym znajdują się łącznie 764 mieszkania. Jest w zarządzie Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

Początki Superjednostki, pierwotnie nazywanej Skomasowaną Jednostką Mieszkaniową^[1], sięgają lat 60. XX wieku, kiedy to podjęto decyzję o przebudowie centrum Katowic. Po zachodniej stronie ówczesnej ulicy Armii Czerwonej zaplanowano tzw. „Blok Zachód”, gdzie miały stanąć pawilony handlowo-usługowe, biurowiec oraz wieżowiec mieszkalny (późniejszy Ślizgowiec)^[2].

Projekt techniczny Superjednostki, opracowany przez architekta Mieczysława Króla i konstruktora Franciszka Klimka z katowickiego „Miastoprojektu” powstał w 1965 roku. Inwestorem budynku była Katowicka Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa^[3]. Na budowę wybrano miejsce, gdzie pierwotnie stała kuźnica, a następnie uruchomiona w 1852 roku huta „Marta”^[2], która działała do 1928 roku^[4].

Jeszcze w 1964 roku wykonano całą płytę fundamentową^[5]. 29 grudnia 1965 roku przystąpiono do Miejskiej Rady Narodowej w Katowicach o zezwolenie budowlanie, a prace rozpoczęto ostatecznie w 1966 roku. Zakończono je w 1970 roku, a pierwsze mieszkania zasiedlano, gdy pozostałe segmenty Superjednostki były jeszcze w budowie^[6] – część najbliżej późniejszego ronda gen. J. Ziętka pod koniec 1968 roku, później środkową część, a na końcu, w marcu 1969 roku, segment od strony Rynku^[7][8][9]. W różnych źródłach podawane są też inne okresy budowy Superjednostki: 1964–1968^[10], 1966–1970^[6] bądź 1967–1972^[11].

Superjednostka w chwili ukończenia była największym budynkiem mieszkalnym w Polsce^[12]; pozostała nim do 1973 roku, kiedy to ukończono budowę gdańskiego Falowca^[13]. Stanowiła ona wzór dla późniejszych polskich realizacji tego typu, w tym m.in. na osiedlu Skrzetusko w Bydgoszczy^[1]. Wcześniej, bo 8 września 1967 roku prezydent Francji Charles de Gaulle, będąc z oficjalną wizytą w Polsce, podczas spaceru po Katowicach z gen. Jerzym Ziętkiem porównał Superjednostkę do modernistycznego bloku marsylskiego z 1952 roku autorstwa Le Corbusiera^[14][15].

W 1994 roku budynek uzyskał status osiedla mieszkaniowego^[16]. W tym też okresie na dachu budynku zamiast neonu z napisem „Nasze serca, myśli, czyny tobie socjalistyczna ojczyzno” (pisany dużymi literami) oraz herbu Katowic były montowane różne logotypy i neony firm^[17]. W latach 2009–2011 przeprowadzono gruntowny remont elewacji budynku^[18][19]. W 2010 roku w związku z promocją miasta jako „Miasta Ogrodów” na balkonach gmachu pojawiło się kilka tysięcy donic z kolorowymi kwiatami^[18]. W 2011 roku w Superjednostce mieszkało 1 097 osób – prawie połowa z nich była osobami w wieku co najmniej 55 lat^[20]. W 2014 roku powstał film dokumentalny w reżyserii Teresy Czepiec pn. Superjednostka^[21].

Superjednostka to budynek mieszkalny położony przy alei W. Korfantego 16, 18, 20 (I wejście), 22, 24, 26 (II wejście), 28, 30 i 32 (III wejście) w Katowicach^[9], na terenie dzielnicy Śródmieście, w sąsiedztwie ronda gen. J. Ziętka^[22].

Jest jednym z największych obiektów mieszkalnych w Polsce^[2]. Powierzchnia zabudowy budynku wynosi 9 817 m²^[10], powierzchnia całkowita 42 588 m² (w tym części mieszkalnej 33 683 m²^[9], powierzchnia użytkowa 37 349 m²^[10], a kubatura 187 725 m³^[6][9]. Długość Superjednostki wynosi 187,5 m, natomiast szerokość 17 m^[6][9]. Liczy 18 kondygnacji, w tym 17 nadziemnych (parter, piętro techniczne i 15 pięter mieszkalnych) i 1 podziemną^[23]. Wysokość strukturalna budynku wynosi 58 m^[10][24] (bądź 51 m^[6][9], a według pierwotnego projektu 56 m^[23]), a wysokość architektoniczna 61 m^[10].

Składa się z trzech segmentów, z których każdy podzielony jest na trzy sekcje, w których znajduje się po jednym głównym wejściu. Znajduje się łącznie 9 klatek schodowych (po trzy na jeden segment) oraz zsypy, a także 12 wind, które zatrzymują się na co trzecim piętrze^[25] (piętra: 0, 2, 5, 8, 11 i 14^[7]).

Cały gmach wybudowany jest na 72 filarach w kształcie litery „V”. Pomiędzy nimi znajdują się lokale użytkowe^[26], a pod budynkiem się droga dojazdowa wraz z garażami, których powstało pierwotnie 175 (średnio na co czwarte mieszkanie)^[4]. Fundamenty gmachu są żelbetowe, ściany nośne wykonane są z prefabrykatów żelbetowych wypełnianych bloczkami PSG, a ściany wewnętrze z bloczków gazobetonowych i cegły dziurawki^[8]. Elewacja Superjednostki utrzymywana jest w szaro-stalowych barwach^[6] – pierwotnie wykończono ją tynkami szlachetnym^[27].

W Superjednostce w 2013 roku znajdowało się 296 mieszkań typu M-3 (o powierzchni 38 m²), 405 typu M-4 (44-45 m²) i 60 typu M-5 (57 m²)^[8] (w 2021 roku było ich łącznie 764, a zamieszkiwały je łącznie 1 051 osób^[9]). 60 z nich, z racji usytuowania na dwóch krańcach Superjednostki, mają okna na dwie strony. We wszystkich lokalach zaprojektowano ślepe kuchnie^[11]. Mieszkania wykończono pierwotnie podłogami z PVC i lastriko, a w pomieszczeniach gospodarczych gładzią cementową^[8]. W budynku nie ma kaloryferów (poza piętrem technicznym) – ogrzewanie odbywa się za pomocą dwustronnych ścian grzewczych zamontowanych w większości mieszkań^[25]. Każde mieszkanie posiada także własny balkon^[14]. Większość mieszkań była przeznaczona była dla osób samotnych i bezdzietnych, co argumentowano śródmiejską lokalizacją utrudniającą możliwość rekreacji^[28].

Blok jest zarządzany przez Administrację Osiedla Superjednostka Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej z siedzibą przy alei W. Korfantego 32/11^[9].

Superjednostkę, reprezentującą cechy stylu brutalizmu^[29], zaprojektował Mieczysław Król – jego plany jednak znacznie zredukowano pod względem jakościowym^[16]. Pierwotnie architekt zaprojektował duże i dwupoziomowe przeszklenia parteru na obu krótkich elewacjach w podcieniach pod słupami, ale po remoncie pozostały tam tylko szare drzwi na tle szarych ścian. Architekt wyposażył też wszystkie balkony w szyby zbrojone oddzielające lokatorów od ich sąsiadów, ale po remoncie pozostawiono tam tylko szare płyty, które blokują światło w przeciwieństwie do oryginału^[30][18].

Pomimo podobnej architektury katowicki blok poprzez brak dwupoziomowych i dwustronnych mieszkań oraz ogrodu na dachu z basenem jest jednak znacznie uboższą wersją francuskich realizacji idei Le Corbusiera^[31]. Ponadto Le Corbusier zawsze^[a] instalował w swoich blokach mieszkalnych drzwi balkonowe celowo otwierane tylko na zewnątrz, czyli w stronę balkonów (lub też stosował jeszcze nowocześniejsze okna tarasowe, przesuwne w swoim ostatnim bloku w Firminy, który powstał równocześnie z Superjednostką), aby nie zabierać mieszkańcom miejsca w salonach, a nie instalował ich z możliwością otwierania skrzydeł do środka tak jak w katowickiej Superjednostce^[32].

Pierwotnie architekt Superjednostki zaproponował w celu wykonania okien „listwy drewniane, lakier bezbarwny”^[33], ale po remoncie budynku wszystkie okna miały już białą stolarkę okienną, której konsekwentnie unikał w swoich blokach mieszkalnych Le Corbusier ze względów praktycznych i estetycznych, będąc zwolennikiem okien dębowych, nie lakierowanych na żaden kolor^[32]. Po remoncie Superjednostki usunięto także oryginalną mozaikę z czerwonej terakoty, która wyróżniała wszystkie trzy wejścia do budynku na parterze^[33][14].

• AnetaA. Borowik AnetaA., Nowe Katowice. Forma i ideologia polskiej architektury powojennej na przykładzie Katowic (1945–1980), wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2019, ISBN 978-83-66018-17-4  (pol.).
• MichałM. Bulsa MichałM., Sekrety Katowic. Część 2, wyd. 1, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2024, ISBN 978-83-7729-767-4  (pol.).
• MichałM. Bulsa MichałM., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., BeataB. Witaszczyk BeataB., Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5  (pol.).
• EwaE. Chojecka EwaE. (red.), Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice: Muzeum Śląskie w Katowicach, 2004, ISBN 83-87455-77-6  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).