Szczodrak krokoszowaty

Leuza krokoszowata
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

leuza

Gatunek

leuza krokoszowata

Nazwa systematyczna
Leuzea carthamoides (Willd.) DC.
Ann. Mus. Natl. Hist. Nat. 16: 205 (1810)[3]
Synonimy
  • Carduus carthamoides (Willd.) Steud.
  • Centaurea carthamoides (Willd.) B.Fedtsch.
  • Cirsium carthamoides (Willd.) Link
  • Cnicus cartamoides Willd.
  • Fornicium carthamoides (Willd.) Kamelin
  • Rhaponticum carthamoides (Willd.) Iljin
  • Serratula carthamoides (Willd.) Poir.
  • Stemmacantha carthamoides (Willd.) Dittrich[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Leuza krokoszowata, szczodrak krokoszowaty (Leuzea carthamoides (Willd.) DC.) – gatunek byliny z rodziny astrowatych. W stanie naturalnym rośnie głównie w rejonach górskich na Syberii (w górach Sajany, Ałtaj), w Azji Środkowej[4] na wysokości powyżej 1700 m n.p.m. Gatunek tradycyjnie zaliczany był do rodzaju szczodrak Rhaponticum, który jednak jako przedlinneuszowski nie powinien być używany[5][3].

Morfologia

Kłącze
Zgrubiałe, zdrewniałe do 3 cm średnicy, o zapachu przypominającym żywicę.
Łodyga
Do 1,8 m wysokości, nierozgałęziona, owłosiona, zakończona prawie kulistym kwiatostanem.
Liście
Skrętoległe, głęboko wcinane, w kształcie eliptycznym lub podługowato-jajowatym.
Kwiaty
Zebrane w duży koszyczek z kulistą okrywą. Kwiaty są w kolorze purpurowolilowym z 5 pręcikami i 1 słupkiem. Roślina zakwita w drugim roku życia w czerwcu-sierpniu.
Owoc
Niełupka w kolorze brunatnym zakończona pierzastymi szczecinkami.

Zastosowanie

Roślina lecznicza
Roślina znana mieszkańcom regionu od co najmniej 3 wieków. Właściwości lecznicze rośliny wykazał syberyjski podróżnik Grigorij Potanin z końcem XIX wieku wskazując na jej działanie jako stymulatora energii mięśni. Pierwsze badania farmakologiczne przeprowadzono po II wojnie światowej, a pierwszy preparat w formie nalewki ukazał się w aptekach w roku 1955. Do celów leczniczych wykorzystuje się korzenie i kłącza zawierające m.in. kwas askorbinowy (ok. 0,1%), garbniki (5-10%), olejek eteryczny, karoten, inulinę, szczawian wapnia.
Wyciąg z rośliny i nalewka (przy użyciu 70-procentowego spirytusu) stosowana jest jako środek pobudzający i wzmacniający w zaburzeniach czynnościowych układu nerwowego, w stanach przemęczenia fizycznego i umysłowego. Jest używany również przy niemocy płciowej i w leczeniu alkoholizmu.
Do ogólnego użytku produkowany jest wzmacniający napój Sajany na bazie soku mandarynkowego z domieszką wyciągu z leuzei.
Roślina pastewna
Cenna, podawana zwierzętom w formie kiszonki (z domieszką 10% leuzei) posiada właściwości wspomagające ich zdolność rozrodczą.

Uprawa

Uprawiana może rosnąć na tym samym miejscu przez 5-8 lat.

Rozmnażanie
Wczesną wiosną za pomocą wysiewanych nasion wprost do gruntu lub jesienią (jako ozimina). Gleba pod siew przygotowana tak jak dla roślin okopowych
Zbiór
Plon coroczny zielonej masy z 1 ha dochodzi do ok. 35 t. Korzeń i kłącza zbierane są na koniec jesieni, zbiór niełupek na początku rozwinięcia się puchu kielichowego.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c Leuzea carthamoides (Willd.) DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-27].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
  5. ↑ D.J. Nicholas Hind. Leuzea repens, a new combination (Compositae: Cardueae: Centaureinae). „Kew Bulletin”. 74, s. 20, 2019. 

Bibliografia