Szczwoligorz tatarski

Szczwoligorz tatarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	szczwoligorz
Gatunek	szczwoligorz tatarski
	Nazwa systematyczna
	Conioselinum tataricum Hoffm.; Gen. Pl. Umbell., ed. 2: 185 (1816)
Synonimy
	Conioselinum altaicum Rupr.; Conioselinum boreale Schischk.; Conioselinum cenolophioides Turcz.; Conioselinum chinense subsp. boreale (Schischk.) Á.Löve & D.Löve; Conioselinum fischeri Wimm. & Grab.; Conioselinum gmelinii (Bray) Steud.; Conioselinum latifolium Rupr.; Conioselinum neglectum Fisch. ex Steud.; Conioselinum papyraceum (C.B.Clarke) Pimenov & Kljuykov; Conioselinum schugnanicum B.Fedtsch.; Conioselinum univittatum Turcz. ex Kar. & Kir.; Cortia papyracea (C.B.Clarke) Leute; Ligusticum divaricatum Ledeb.; Ligusticum fischeri Link; Oreoselinum album Hoffm.; Peucedanum chaerophylloides Less. ex Ledeb.; Peucedanum ligusticoides Less. ex Ledeb.; Peucedanum minus Poir.; Selinum benthamii Kurtz; Selinum dubium Turcz.; Selinum fischeri (Link) E.H.L.Krause; Selinum gmelinii Bray; Selinum papyraceum C.B.Clarke; Selinum univittatum Turcz.; Silaus gilibertii Besser ex Eichw.; Silaus longifolius Ledeb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szczwoligorz tatarski (Conioselinum tataricum Hoffm.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie północnej, środkowej, wschodniej i południowo-wschodniej oraz w Azji w strefie umiarkowanej^[4]. W Polsce występuje na pojedynczych stanowiskach w Tatrach i Pieninach. Rośnie w Tatrach Zachodnich w Dolinie Chochołowskiej, Dolinie Długiej i na Wyżniej Polanie Tomanowej oraz w Pieninach w przełomie Dunajca u podnóża Facimiecha i w Małych Pieninach na wschód od Wysokiej^[5]^[6]. Podawany był także ze szczytowych partii Śnieżnika w Sudetach Wschodnich^[7].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna osiągająca od 30 do 150 cm wysokości, z nagim pędem nadziemnym wyrastającym ze skośnego, grubo włóknistego kłącza. Łodyga jest sina, nierzadko czerwonawo nabiegła, w dolnej części obła, w górnej bruzdowana i tu też rozgałęziająca się^[8].

Liście: Pochwy liściowe rozdęte, górne szerokie, dolne wąskie, słabo obłonione. Blaszka w ogólnym zarysie trójkątna lub trójkątnie rombowa, 2–4 krotnie pierzasta, odcinki ostatniego rzędu pocięte na lancetowate, zaostrzone łatki. Dolne odcinki I rzędu większe od innych i osadzone na ogonkach^[8].

Kwiaty: Zebrane w baldach złożony z 5–30 baldaszków na długich i szorstkich szypułach. Pokrywy są nieliczne i szybko odpadające lub ich brak. Pokrywki są liczne, nitkowate i dłuższe od szypułek kwiatowych. Kwiaty o ząbkach kielicha niewyraźnych i płatkach korony zielonawobiaławych lub brudnobiaławych. Płatki odwrotnie jajowate lub odwrotnie sercowate na szczycie są wycięte, w wycięciu z łatką zagiętą do środka^[8].

Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki^[9]^[6] o długości 5 mm i szerokości do 3 mm. Są one nagie, jajowate, połyskujące, spłaszczone od strony grzbietowej, z 5 oskrzydlonymi żebrami, z których dwa brzeżne są dwa razy wyższe od żeber grzbietowych^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Rośnie w szczelinach skał wapiennych w piętrze regla dolnego. Liczba chromosomów 2n=22^[5]^[6].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek umieszczony w Polskiej czerwonej księdze roślin (2001) w kategorii LR (gatunek niższego ryzyka). W wydaniu z 2014 roku posiada kategorię EN (zagrożony)^[10]. Tę samą kategorię otrzymał na polskiej czerwonej liście^[11]. W Czerwonej Księdze Karpat Polskich posiada kategorię VU (narażony na wyginięcie). Stanowiska w Tatrach i Pieninach Centralnych chronione są w Tatrzańskim Parku Narodowym i Pienińskim Parku Narodowym.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-09-27] (ang.).
↑ ^a ^b Conioselinum tataricum Hoffm.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Kew, Royal Botanical Gardens. [dostęp 2022-02-07].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2013-09-27].
↑ ^a ^b Zarzycki K. 2001. Szczwoligorz tatarski. s. 276–277. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.
↑ ^a ^b ^c Zarzycki K., Mirek Z. 2008. Szczwoligorz tatarski. s. 266–267. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Leokadia Stanowska, Tadeusz Stanowski: Rezerwaty przyrody w Masywie Śnieżnika zagrożone przez turystykę [w:] "Chrońmy przyrodę ojczystą" R. XLII (1986), nr 5 (wrzesień-październik), s. 55-61
↑ ^a ^b ^c ^d MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 99-100 .
↑ Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny Polskie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1969.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-09-27] (ang.).

[powo-3] Conioselinum tataricum Hoffm.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Kew, Royal Botanical Gardens. [dostęp 2022-02-07].

[4] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2013-09-27].

[CZK-5] Zarzycki K. 2001. Szczwoligorz tatarski. s. 276–277. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[Kar-6] Zarzycki K., Mirek Z. 2008. Szczwoligorz tatarski. s. 266–267. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[SS-7] Leokadia Stanowska, Tadeusz Stanowski: Rezerwaty przyrody w Masywie Śnieżnika zagrożone przez turystykę [w:] "Chrońmy przyrodę ojczystą" R. XLII (1986), nr 5 (wrzesień-październik), s. 55-61

[koczwara-8] MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 99-100 .

[Sz-9] Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny Polskie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1969.

[10] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]