Tenrek zwyczajny

Tenrek zwyczajny
Tenrec ecaudatus
(von Schreber, 1778)[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

afrosorkowce

Rodzina

tenrekowate

Podrodzina

tenreki

Rodzaj

Tenrec
Lacépède, 1799[2]

Gatunek

tenrek zwyczajny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Tenrek zwyczajny[11], kretojeż bezogonowy (Tenrec ecaudatus) – gatunek ssaka z podrodziny tenreków (Tenrecinae) w obrębie rodziny tenrekowatych (Tenrecidae).

Systematyka

Taksonomia

Takson po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1778 roku niemiecki zoolog Johann Christian Daniel von Schreber pod nazwą Erinaceus ecaudatus[1]. Miejsce typowe to Madagaskar[1][12]. Holotyp nieznany[13]. Jedyny przedstawiciel rodzaju tenrek[11] (Tenrec) który zdefiniował w 1799 roku francuski zoolog Bernard Germain de Lacépède[2].

Pomimo dużych różnic w wielkości i ogólnym wyglądzie pomiędzy Tenrec i Hemicentetes zostały rozpoznane podobieństwa między obydwoma taksonami na podstawie pewnych cech morfologicznych i behawioralnych[14]. Badania morfologiczne i molekularne potwierdziły, że te dwa rodzaje tworzą klad i są taksonami siostrzanymi dla dwóch pozostałych rodzajów z obrębu Tenrecinae, Echinops i Setifer[14].

Gatunek monotypowy[14][15][16].

Etymologia

  • Tenrec (Tenrecus): nazwa ‘tandraka’ oznaczająca w języku malgaskim tenreka[17][18].
  • Centetes: gr. κεντητης kentētēs ‘ten, kto kłuje’, od κεντεω kenteō ‘kłuć’[19].
  • ecaudatus: nowołac. ecaudatus ‘bezogonowy, bez ogona’, od łac. ex- ‘brak, bez, nie’; -caudatus ‘-ogonowy’, od cauda ‘ogon’[20].

Występowanie i biotop

Tenrek zwyczajny występuje na Madagaskarze[14][15], natomiast na Komorach, Seszelach, Mauritusie i Reunionie został introdukowany początkowo jako pokarm dla pracowników plantacji[16][21]. Zamieszkuje tereny krzewiaste i lasy równikowe, często w pobliżu źródeł wody[21][22]. Spotykany również na polach ryżowych, plantacjach i w ośrodkach miejskich. Pojawia się do wysokości 2500 m n.p.m.[10]

Charakterystyka

Podstawowe dane[15][23][21][22][24]
(samce są większe od samic)
Długość ciała (bez ogona) 182–350 mm
Długość ogona 100–160 mm
Długość ucha 19–36 mm
Długość tylnej stopy 31–48 mm
Masa ciała 148–430 g
Dojrzałość płciowa 182 dni
Ciąża 56–64 dni
Liczba młodych
w miocie		 1-32
Długość życia 8 lat w niewoli[25]

Wygląd

Największy przedstawiciel rodziny tenrekowatych[26]. Ciało silne i muskularne. Głowa wydłużona, zakończona spiczastym ryjkiem. Oczy i uszy małe[22][27]. Ogon szczątkowy. Ubarwienie w zależności od rejonu występowania waha się od szaro-brązowego do czerwono-brązowego[21]. Sierść jest gęsta i składa się ze sztywnych włosów i tępych kolców. Kolce młodych są koloru białego[22][28]. Kończyny przednie są dłuższe od tylnych. Łapy o pięciu palcach zakończone są ostrymi pazurami. Samice mają zazwyczaj 12 par sutków. Układ pokarmowy, rozrodczy i wydalniczy łączą się w fałdzie skórnym przypominającym kloakę[24].

Tryb życia

Ssak ten prowadzi samotny i nocny tryb życia. Dorosłe tenreki starają się unikać nawzajem, z wyjątkiem okresu rozrodu i matki opiekującej się młodymi. Głównie okresy aktywności przypadają na wieczór (od 18 do 21 godz.) oraz noc (od 1 do 5 godz.)[21]. Często można go spotkać podczas kąpieli na polach ryżowych. W poszukiwaniu pożywienia potrafi wspinać się na strome skały i rzadziej na drzewa. Nora zwykle znajduje się w pobliżu potoków lub strumieni i ma kształt litery Y. Przeważnie ma dwa wyjścia i komorę sypialną długości 1–2 m. Podczas suchych zimowych miesięcy kiedy zasoby pokarmowe są ograniczone, ssak ten zapada w głęboki sen. Areał osobniczy wynosi 0,5-2 ha. W sytuacji zagrożenia stroszy sztywne włosy i kolce na grzbiecie[29] i wydaje z siebie syczące odgłosy[30]. Otwiera też szeroko paszczę i w ostateczności kąsa. Młode wytwarzają dźwiękowy sygnał alarmowy w procesie zwanym strydulacja. Na ten dźwięk rodzeństwo rozbiega się i szuka schronienia[21]. Długie wąsy i włosy na plecach wykorzystywane są do wykrywania drgań. Mają też dobry zmysł wzroku. Do komunikacji wykorzystują również bodźce zapachowe.

Młode tenreki zwyczajne

Okres godowy przypada głównie na październik i listopad. Samce często staczają walki o samice. Podczas spotkania para nawzajem się obwąchuje po czym przystępuje do krycia. Podczas kopulacji samiec przytrzymuje samicę przednimi nogami i częstą ją liże[21]. Ciąża trwa zwykle 56–64 dni. Po tym okresie rodzi się 1-32 młodych (zwykle jednak 10-20)[31] o masie urodzeniowej 21 g[25]. Wielkość miotu zależy od warunków w jakich występuje ten ssak: w tropikalnych lasach Seszeli w pobliżu równika wynosi około 10, w większości badanych obszarów 15, natomiast na sawannach 20[21]. Młode rodzą się słabo rozwinięte i z zamkniętymi oczami (które otwierają po 14 dniach). Okres laktacji trwa około 4 tygodnie. Po tym okresie matka wyprowadza młode i zaczynają przyjmować stały pokarm. Zmiana ubarwienia następuje po 60 dniach życia. Po 3-4 miesiącach zazwyczaj opuszczają gniazdo i rozpoczynają samodzielne życie.

Tenrek zwyczajny jest wszystkożerny. Na pokarm składają się głównie owady, dżdżownice i inne bezkręgowce oraz rośliny, owoce, płazy, gady i małe ssaki. Długi pysk oraz włosy czuciowe wykorzystywane są do szukania pokarmu pod ściółką leśną. Do rozłupywania twardych pancerzy owadów wykorzystuje silne mięśnie szczęk[32].

Znaczenie

Niewiele wiadomo na temat drapieżników polujących na tenreka. Jedynie człowiek polował na te ssaki od tysięcy lat, głównie dla mięsa. Ponadto jako owadożerca niewątpliwie redukuje populacje owadów szkodników[21]. Mogą być nosicielami bakterii wywołujących leptospirozy[33].

Zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[10]. Nie ma większych zagrożeń dla populacji tego gatunku. Jedynie wprowadzone szczury z rodzaju Rattus mogą być w pewnych okolicznościach konkurencją dla tenreka zwyczajnego[21].

Uwagi

  1. ↑ Wariant pisowni Tenrec Lacépède, 1799.
  2. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Centetes Illiger, 1811.
  3. ↑ Nieuzasadniona poprawka Tenrec Lacépède, 1799.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Tenrec Lacépède, 1799.

Przypisy

  1. ↑ a b c d J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. T. 3. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1778, s. 590, ryc. clxv. (niem.).
  2. ↑ a b Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 7. (fr.).
  3. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Tableaux synoptiques de zoognosie. Moscou: de l’Imprimerie de l’Université Impériale, 1808, s. kol. 5. (fr.).
  4. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 124. (łac.).
  5. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1: Contenant les ordres des bimanes, des quadrumanes et des carnassiers. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 161, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  6. ↑ J.E. Gray. Descriptions of some new or little known Mammàlia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of natural history”. New series. 1, s. 581, 1837. (ang.). 
  7. ↑ a b H.M.D. de Blainville. Recherches sur l’ancienneté des Mammifères insectivores à la surface de la terre; précédées de l’histoire de la science à ce sujet, des principes de leur classification et de leur distribution géographique actuelle. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences”. 6, s. 742, 1838. (fr.). 
  8. ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 129. (łac.).
  9. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Notice sur les Mammifères épineux de Madagascar. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Seconde Série. 8, s. 60, 1837. (fr.). 
  10. ↑ a b c P.J. Stephenson, V. Soarimalala, S. Goodman, Tenrec ecaudatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2020-1 [dostęp 2021-05-29] (ang.).
  11. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 20. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Tenrec ecaudatus (von Schreber, 1778). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-16]. (ang.).
  13. ↑ S.M. Goodman & P.D. Jenkins. The insectivores of the Réserve spéciale d’Anjanaharibe-Sud, Madagascar. „Fieldiana”. Zoology. 90, s. 142, 1998. (ang.). 
  14. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 106. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. ↑ a b c P. Jenkins: Family Tenrecidae (Tenrecs). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 164. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  16. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Species Tenrec ecaudatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-29].
  17. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 668.
  18. ↑ tandraka. Malagasy Dictionary and Encyclopedia of Madagascar. [dostęp 2022-02-26]. (ang.).
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 167.
  20. ↑ ecaudatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-16] (ang.).
  21. ↑ a b c d e f g h i j Antonia Gorog: Tenrec ecaudatus. Animal Diversity Web. [dostęp 2009-08-24]. (ang.).
  22. ↑ a b c d K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 368, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  23. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 69. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  24. ↑ a b E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 57. ISBN 83-7227-610-2.
  25. ↑ a b AnAnge entry for Tenrec ecaudatus. AnAnge: The Animal Ageing & Longevity Database. [dostęp 2009-08-26]. (ang.).
  26. ↑ Tenrec ecaudatus Common Tenrec. Institute for the Conservation of Tropical Evironments. [dostęp 2009-08-25]. (ang.).
  27. ↑ Common Tenrec (Tenrec ecaudatus). Animal Life Resource. [dostęp 2009-08-25]. (ang.).
  28. ↑ Tail-tess Tenrec (Tenrec ecaudatus). Comperative Mammalian Brain Collections. [dostęp 2009-08-25]. (ang.).
  29. ↑ Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 86. ISBN 83-01-14344-4.
  30. ↑ Tailless tenrec - TENREC ECAUDATUS. America Zoo. [dostęp 2009-08-26]. (ang.).
  31. ↑ Common Tenrec (Tenrec ecaudatus). WildMagazine.Ca. [dostęp 2009-08-26]. (ang.).
  32. ↑ U. Oron, A.W. Crompton. A cineradiographic and electromyographic study of mastication in Tenrec ecaudatus. „Journal of Morphology”. 185 (2), 1985. ISSN 0362-2525. PMID: 4057264. 
  33. ↑ M. Sigaud, S. Caceres, M. Picard, A. Desvars i inni. Tailless tenrec (Tenrec ecaudatus): natural maintenance host of leptospires?. „Bulletin de la Societe de pathologie exotique”. 102 (1), s. 19–20, 2009. [dostęp 2009-08-26]. (ang.). 

Bibliografia